ژرف‌ترین دریاچه‌های جهان را بشناسید؛ از کاسپین ایران تا بایکال سیبری
فقط سه درصد از آب کره زمین، آب شیرین است که مشخصه اصلی دریاچه‌ها است و تنها آبی است که می‌توان آن را نوشید یا در کشاورزی استفاده کرد. از آنجایی که دریاچه‌ها منابع اصلی آب شیرین ساکنان کره زمین هستند، حفاظت و نگهداری از آن‌ها برای حال حاضر و آینده امری ضروری و حیاتی است. همه دریاچه‌ها از نظر اندازه برابر نیستند و برخی از آن‌ها آنقدر بزرگ اند که ۲۰ درصد از ذخایر آب شیرین غیرمنجمد جهان را در دل خود جای داده‌اند. در این مقاله ابتدا تفاوت دریا و دریاچه، سپس بزرگترین دریاچه‌های زمین را بررسی خواهیم کرد.
دریاچه، یک پهنه آبی راکد درون خشکی است که توسط فرایندهای طبیعی (مانند فعالیت‌های یخچالی، فوران آتشفشانی، تغییر شکل پوسته زمین، گودال‌های بزرگی که بر اثر زمین‌لرزه‌ها ایجاد می‌شوند و...) یا توسط فعالیت‌های انسانی (مثل ساخت سد، دریاچه‌های مصنوعی و...) ایجاد شده است. دریاچه به‌طور معمول کوچک‌تر از دریا است و به دریاهای بزرگ‌تر یا اقیانوس راهی ندارد؛ اما دریا یک پهنه آب شور است که بخشی از آن توسط خشکی احاطه شده و با اقیانوس ارتباط دارد. دریاها نسبت به دریاچه علاوه بر وسعت بیشتر، عمق بیشتری نیز دارند و تحت تاثیر پدیده جزر و مد آب قرار میگیرند.
البته استثنائاتی هم وجود دارند: برای مثال «دریای مرده» (البحر المیت) در واقع یک دریاچه نمکی محسوب می‌شود که درمیان اردن و مناطقی از فلسطین واقع شده است. «دریای خزر» نیز اگرچه نامش دریا است، از نظر علم جغرافیا در دسته دریاچه‌ها طبقه‌بندی می‌شود. دریای خزر همچنین از آب شور پر شده، محصور در خشکی است و به هیچ اقیانوسی متصل نیست. این پهنه آبی از نظر مساحت بزرگترین دریاچه جهان محسوب می‌شود. شاید علت نامگذاری آن به «دریا» به‌جای «دریاچه»، آب شور و وسعت زیادش باشد یا به دلایل تاریخی صورت گرفته است.
دریای خزر (دریا کاسپین)
- وسعت: ۳۷۱,۰۰۰ کیلومتر مربع
«دریای خزر» (Caspian Sea) که با نام «دریای کاسپین» نیز شناخته می‌شود، بزرگترین پهنه آبی محصور در خشکی زمین است. دریاچه خزر قرن‌ها است که نقشی حیاتی در صنعت و فرهنگ انسان‌ها ایفا کرده و به‌عنوان مرز طبیعی میان قاره اروپا و آسیا، اقلیم و اکوسیستم‌های اطراف خود را تحت تاثیر قرار داده است. طول دریاچه خزر، از شمال تا جنوب حدود ۱,۲۰۰ کیلومتر و عرض آن به‌طور میانگین ۳۲۰ کیلومتر می‌باشد.
این پهنه آبی اگرچه با نام دریا شناخته می‌شود اما از نظر فنی دریاچه‌ای است که هم ویژگی‌های آب شور و هم ویژگی‌های آب شیرین را دارا است. حدود ۱۳۰ رودخانه به دریای خزر می‌ریزند که معروف‌ترین آن‌ها «رود ولگا» (volga) در روسیه است. دریای کاسپین نقش مهمی در ژئوپلیتیک (جغرافیای سیاسی) منطقه دارد و با کشورهای روسیه، قزاقستان، ترکمنستان، ایران و آذربایجان هم‌مرز است.
سواحل گسترده دریای خزر شامل صخره‌های سنگی و زمین‌های هموار ماسه‌ای می‌شود که هرکدام تنوع زیستی و زیستگاه‌های طبیعی متفاوتی را فراهم کرده‌اند. در سواحل مختلف آن فعالیت‌های انسانی گوناگون از جمله ماهیگیری، استخراج نفت، استخراج گاز و... صورت می‌گیرد و به همین دلیل، دریای خزر یک مسیر حیاتی برای بازرگانی محسوب می‌شود و یکی از ذخایر ارزشمند نفت و گاز در کره زمین است.
دریاچه سوپریور
- وسعت: ۸۲,۱۰۳ کیلومتر مربع
«دریاچه سوپریور» (Lake Superior) بزرگترین دریاچه آب شیرین جهان است. این دریاچه در آمریکای شمالی واقع شده و مرز جنوبی آن ایالات متحده آمریکا و مرز شمالی آن کشور کانادا است. رتبه اول وسیع‌ترین دریاچه در میان دریاچه‌های پنجگانه قاره آمریکا شمالی به دریاچه سوپریور تعلق دارد.
این پهنه آبی وسیع از نظر عمق و حجم هم قابل توجه است؛ با عمق متوسط ۱۵۲ متر و بیشینه عمقی ۴۰۶ متر، عمیق‌ترین دریاچه قاره آمریکا محسوب می‌شود. وسعت زیاد آن همچنین به این معنا است که هر قطره آب به طور میانگین حدود ۱۹۰ سال در این دریاچه می‌ماند و این امر بر چرخه‌های مواد مغذی و زندگی موجودات آبزی تاثیر می‌گذارد.
دریاچه سوپریور برای بومیان آمریکا اهمیت فرهنگی ویژه‌ای داشته و در طول تاریخ، مسیر اصلی تجارت، حمل و نقل و بهره‌برداری از منابع طبیعی مثل چوب و سنگ‌آهن بوده است. امروزه این دریاچه با سواحل سنگی، پارک‌های ملی، آب‌های سرد و شفاف و... همچنان گنجینه‌ای طبیعی و مکانی محبوب برای دوستداران محیط زیست، طبیعت‌گردان و گردشگران به شمار می‌رود.
دریاچه ویکتوریا
- وسعت: ۶۹,۴۸۴ کیلومت مربع
«دریاچه ویکتوریا» (Lake Victoria) بزرگترین دریاچه قاره آفریقا و دومین دریاچه بزرگ آب شیرین در جهان است. عمق متوسط این پهنه آبی تنها حدود ۴۰ متر است. ویکتوریا در شرق قاره آفریقا قرار گرفته و بین سه کشور کنیا، اوگاندا و تانزانیا تقسیم شده است. این دریاچه یکی از مهم‌ترین منابع آب برای تامین آب آشامیدنی و کشاورزی جمعیت ساکن در منطقه محسوب می‌شود.
دریاچه ویکتوریا نقش کلیدی در اقتصاد منطقه‌ای دارد و به دلیل وسعت زیادش بر بارندگی‌ها، رطوبت موجود در جو و محیط زیست این ناحیه تاثیر می‌گذارد. صید ماهی «سوف نیل» (Nile Perch) صنعت بسیار مهم این دریاچه است. همچنین رود نیل سفید نیز از این دریاچه سرچشمه می‌گیرد که اهمیت تاریخی، جغرافیایی، فرهنگی، سیاسی و بازرگانی آن را افزایش می‌دهد. در سال‌های اخیر دریاچه ویکتوریا با چالش‌هایی از جمله آلودگی و بهره‌برداری بی‌رویه روبه‌رو شده که این عوامل تهدیدات جدی برای اکوسیستم غنی آن و مناطق اطراف آن هستند.
دریاچه هیوران
- وسعت: ۵۹,۵۹۰ کیلومتر مربع
«دریاچه هیوران» (Lake Huron) دومین دریاچه بزرگ از دریاچه‌های پنجگانه قاره آمریکا شمالی است. این دریاچه بین ایالت «میشیگان» (Michigan) در ایالات متحده آمریکا و استان «انتاریو» (Ontario) در کشور کانادا قرار گرفته است.
حدود ۳۰,۰۰۰ جزیره از دل این دریاچه سر برآورده‌اند که هر کدام تنوع جغرافیایی چشمگیری دارند. «جزیره منیتولین» (Manitoulin Island) که بزرگترین جزیره آب شیرین جهان است، در این دریاچه قرار دارد.
دریاچه میشیگان
- وسعت: ۵۷,۷۵۳ کیلومتر مربع
«دریاچه میشیگان» (Lake Michigan) تنها دریاچه بزرگ از پنج دریاچه اصلی قاره آمریکا شمالی است که کاملا در خاک ایالات متحده آمریکا واقع شده است.
دریاچه میشیگان از طریق «تنگه مکیناک» (Mackinac) به دریاچه هیوران متصل می‌شود و همین اتفاق باعث شده برخی‌ها این دو دریاچه را یکی به شمار برند. میشیگان خط ساحلی طویلی دارد و با ایالت‌های «میشیگان» (Michigan)، «ایندیانا» (Indiana)، «ایلینویز» (Illinois) و «ویسکانسین» (Wisconsin) هم مرز است.
دریاچه میشیگان، با قرار گرفتن بنادر مهمی نظیر شیکاگو و میلواکی در امتداد سواحل خود، نقش حیاتی در تسهیل کشتیرانی و جابجایی مسافران ایفا می‌کند.
دریاچه تانگانیکا
- وسعت: ۳۲,۹۰۰ کیلومتر مربع
«دریاچه تانگانیکا» (Lake Tanganyika) یکی دیگر از بزرگترین دریاچه‌های آب شیرین جهان است. طول تانگانیکا حدود ۶۷۰ کیلومتر است که باعث شده لقب طولانی‌ترین دریاچه آب شیرین جهان را به خود اختصاص دهد. این پهنه آبی با بیشینه عمقی ۱,۴۷۰ متر، دومین دریاچه عمیق جهان نیز به‌شمار می‌رود. دریاچه تانگانیکا در قاره آفریقا قرار دارد و بین چهار کشور «بوروندی» (Burundi)، «جمهوری دموکراتیک کنگو» (Democratic Republic of the Congo)، «تانزانیا» (Tanzania) و «زامبیا» (Zambia) واقع شده است.
قدمت دریاچه تانگانیکا ۹ تا ۱۲ میلیون سال تخمین زده شده و حجم عظیمی از آب شیرین را تمام این مدت در خود حفظ کرده است. بسیاری از گونه‌های جانوری و گیاهی مختلف و حیرت‌آور در اطراف و داخل این دریاچه زندگی می‌کنند که از جمله آنان می‌توان به ۲۵۰ نوع ماهی سیچالد و بیش از ۸۰ نوع ماهی دیگر اشاره کرد که در آب‌های شیرین تانگانیکا زیست و زاد و ولد دارند.
دریاچه تانگانیکا به «آکواریوم آفریقا» شهرت دارد؛ زیرا گونه‌های آبزیان و ماهی‌های ساکن در آن، بسیار زیبا، نایاب و متنوع هستند.
از دیگر کاربری‌های دریاچه تانگانیکا بازرگانی و تجارت است. این دریاچه مسیر حمل و نقلی حیاتی برای جوامع محلی است و در زندگی اقتصادی، تامین غذا، فرهنگ منطقه و... نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند.
دریاچه بایکال
- وسعت: ۳۱,۷۲۲ کیلومتر مربع
«دریاچه بایکال» (Lake Baikal) در جنوب سیبری کشور روسیه واقع شده است و با بیشینه عمقی خیره‌کننده‌ای که در برخی نقاط به بیش از ۱,۶۴۲ متر میرسد، عمیق‌ترین دریاچه آب شیرین جهان است. قدمت دریاچه بایکال بیش از ۲۵ میلیون سال تخمین زده می‌شود و حدود ۲۰ درصد از کل آب شیرین غیرمنجمد جهان را در خود جای داده است.
این پهنه حیرت‌انگیز یخ و آب، محل زندگی بیش از ۱,۷۰۰ گونه جانوری و گیاهی است که بسیاری از آن‌ها فقط در این دریاچه یافت می‌شوند. «فک بایکال» (Pusa sibirica) تنها گونه فک (خوک دریایی) جهان است که در آب شیرین زندگی می‌کند. این جاندار از سری ساکنین بومی و نایاب دریاچه بایکال است.
دریاچه بایکال به «جواهر آبی سیبری» شهرت دارد. از دیگر دلایل شهرت بایکال و شگفتی‌های بصری بی‌نظیرش، وضوح آب آن است. در فصل زمستان سطح دریاچه یخ می‌بندد و روی سطح و لایه‌های زیرین این یخ شفاف، چشم‌انداز زیبایی به وجود می‌آید.
دریاچه گریت بر
- وسعت: ۳۱,۳۲۸ کیلومتر مربع
«دریاچه گریت بر» (Great Bear Lake) در قلمروهای شمال غربی کشور کانادا واقع شده است. این دریاچه، چهارمین دریاچه بزرگ جهان از نظر حجم آب به شمار می‌رود و از نظر پاکیزگی و نداشتن آلودگی‌های آبی و شهری، از جمله بهترین‌ها است. گریت بر در نزدیکی مدار شمالگان قرار دارد.
دریاچه مالاوی
- وسعت: ۲۹,۶۰۰ کیلومتر مربع
«دریاچه مالاوی» (Lake Malawi) که گاهی با نام «دریاچه نیاسا» (Lake Nyasa) نیز شناخته می‌شود، در شرق قاره آفریقا و در مرز کشورهای «مالاوی» (Malawi)، «موزامبیک» (Mozambique) و «تانزانیا» (Tanzania) قرار دارد.
این دریاچه زیستگاه موجودات متنوعی است و همین تنوع زیستی موجب محبوبیت آن برای گردشگران شده است. دریاچه مالاوی محل زندگی بیش از ۷۰۰ گونه ماهی است و انواع نژادهای ماهی زینتی و آکواریومی «سیچلاید» در این پهنه آبی زندگی می‌کنند.
برخلاف دریاچه گریت بر، اطراف دریاچه مالاوی جمعیت انسانی قابل توجهی در امتداد خط ساحل زندگی می‌کنند و اقتصاد محلی آن‌ها ماهیگیری است. آب دریاچه مالاوی بسیار شفاف و گرم است؛ به‌طوری که در میان توریست‌ها و گردشگران به «آکواریوم طبیعی برای غواصی» شهرت دارد. سواحل شنی، پارک‌های آبی، غواصی، شنا و سایر تفریحات و ورزش‌های آبی رایج در این دریاچه، آن را به یکی از مقاصد محبوب گردشگری در جهان تبدیل کرده است؛ البته مشکلاتی از قبیل صید بی‌رویه و آلودگی آبی و... دریاچه مالاوی و ساکنان آن را در معرض تهدید جدی قرار داده است.
دریاچه گریت اسلیو
- وسعت: ۲۸,۵۶۸ کیلومتر مربع
«دریاچه گریت اسلیو» (Great Slave Lake) دومین دریاچه بزرگ کشور کانادا است. این پهنه آبی در سرزمین‌های شمال غربی کانادا واقع شده و با عمقی در حدود ۶۱۴ متر، عمیق‌ترین دریاچه در آمریکا شمالی محسوب می‌شود. شهر «یلونایف» (Yellowknife) در ساحل شمالی این دریاچه قرار دارد. نام این دریاچه به قوم «دنه» (Dene) اشاره دارد که در اواسط قرن هجدهم میلادی به بردگی گرفته شده بودند.
از آنجایی که دریاچه گریت اسلیو در منطقه‌ای سردسیری قرار گرفته، بیشتر سال یخ‌زده است. دریاچه گریت اسلیو مانند اکثر دریاچه‌های این مجموعه، منبع مهمی برای ماهیگیری است و سواحل آن شامل چندین شهر و روستای کوچک و بزرگ است که آب آشامیدنی آنان به دریاچه وابسته است؛ البته به دلیل شدت سرما زمستان در کانادا، دریاچه تقریبا هشت ماه از سال تا حد زیادی یخ‌زده باقی می‌ماند و سفر با قایق و برخی فعالیت‌های صنعتی را محدود می‌کند.
دریاچه گریت اسلیو را می‌توان به طور کلی به دو بخش طبقه‌بندی کرد: بخش شرقی که عمیق‌تر است و بخش غربی که عمق کمتری دارد.
یکی از سیاست‌های اصلی ناسا برای پیداکردن مکان‌هایی که نشانه‌های حیات را داشته باشند، این است که رد پای آب را دنبال کند. دریاچه‌های کره زمین یادآور این نکته‌اند که سیاره ما چقدر کمیاب و ارزشمند است. اگرچه این دریاچه‌ها، عظیم به نظر می‌رسند؛ اما آب شیرین زمین تنها قطره‌ای کوچک در برابر آب شور اقیانوس‌هاست؛ بنابراین، حفاظت از این منابع طبیعی ضروری است؛ چون این دریاچه‌ها پیش از ما وجود داشته‌اند و اگر خوش‌شانس باشیم، تا قرون آینده نیز باقی خواهند ماند. (worldatlas.com)
بزرگترین دریاچه های جهان
رتبه | نام | کشورهای دارای خط ساحلی | مساحت (کیلومتر مربع) |
|---|---|---|---|
۱ | دریای خزر (Caspian Sea) | قزاقستان، روسیه، ترکمنستان، آذربایجان و ایران | ۳۷۱,۰۰۰ |
۲ | دریاچه سوپریور (Superior) | کانادا و ایالات متحده آمریکا | ۸۲,۱۰۳ |
۳ | دریاچه ویکتوریا (Victoria) | اوگاندا، کنیا و تانزانیا | ۶۸,۴۸۴ |
۴ | دریاچه هیوران (Huron) | کانادا و ایالات متحده آمریکا | ۵۹,۵۹۰ |
۵ | دریاچه میشیگان (Michigan) | ایالات متحده آمریکا | ۵۷,۷۵۳ |
۶ | دریاچه تانگانیکا (Tanganyika) | بوروندی، تانزانیا، زامبیا و جمهوری دموکراتیک کنگو | ۳۲,۹۰۰ |
۷ | دریاچه بایکال (Baikal) | روسیه | ۳۱,۷۲۲ |
۸ | دریاچه گریت بر (Great Bear) | کانادا | ۳۱,۳۲۸ |
۹ | دریاچه مالاوی (Malawi) | مالاوی، موزامبیک، تانزانیا | ۲۹,۶۰۰ |
۱۰ | دریاچه گریت اسلیو (Great Slave) | کانادا | ۲۸,۵۶۸ |
۱۱ | دریاچه ایری (Erie) | کانادا و ایالات متحده آمریکا | ۲۵,۷۰۰ |
۱۲ | دریاچه وینیپگ (Winnipeg) | کانادا | ۲۴,۵۱۴ |
۱۳ | دریاچه انتاریو (Ontario) | کانادا و ایالات متحده آمریکا | ۱۸,۹۶۰ |
۱۴ | دریاچه لادوگا (Ladoga) | روسیه | ۱۸,۱۳۰ |
۱۵ | دریاچه بالخاش (Balkhash) | قزاقستان | ۱۶,۴۰۰ |
۱۶ | دریاچه بانگوی اولو (Bangweulu) | زامبیا | ۱۵,۱۰۰ |
۱۷ | دریاچه وستوک (Vostok) | قطب جنوب | ۱۲,۵۰۰ |
۱۸ | دریاچه اونگا (Onega) | روسیه | ۹,۷۰۰ |
۱۹ | دریاچه تیتیکاکا (Titicaca) | بولیوی و پرو | ۸,۳۷۲ |
۲۰ | دریاچه نیکاراگوئه (Nicaragua) | نیکاراگوئه | ۸,۲۶۴ |
۲۱ | دریاچه آتاباسکا (Athabasca) | کانادا | ۷,۸۵۰ |
۲۲ | دریاچه تورکانا (Turkana) | اتیوپی و کنیا | ۶,۴۰۵ |
۲۳ | دریاچه ریندیر (Reindeer Lake) | کانادا | ۶,۳۳۰ |
۲۴ | دریاچه ایسیک کول (Issyk-Kul) | قرقیزستان | ۶,۲۰۰ |
۲۵ | دریاچه ارومیه (Urmia) | ایران | ۶,۰۰۱ |
۲۶ | دریاچه ونرن (Vänern) | سوئد | ۵,۵۴۵ |
۲۷ | دریاچه وینیپگوسس (Winnipegosis) | کانادا | ۵,۴۰۳ |
۲۸ | دریاچه آلبرت (Albert) | اوگاندا و جمهوری دموکراتیک کنگو | ۵,۲۹۹ |
۲۹ | دریاچه مویرو (Mweru) | زامبیا و جمهوری دموکراتیک کنگو | ۵,۱۲۰ |
۳۰ | دریاچه نتیلینگ (Nettilling) | کانادا | ۵,۰۶۶ |
منبع جدول: worldatlas.com
از میان بزرگترین دریاچه‌های جهان، کدام یک را دیده‌اید؟ چه دریاچه دیگری می‌شناسید که در مقاله به آن اشاره نشده است؟ نظرتان را با ما و دیگر کاربران کجارو به اشتراک بگذارید.
منبع عکس کاور: adventure-life.com، عکاس: نامشخص (دریاچه سوپریور)