پارک ملی ارومیه، بزرگترین پارک ملی ایران را بیشتر بشناسید

پارک های ملی مناطقی از کره زمین هستند که دولت‌ها به‌دلیل شرایط خاص جفرافیایی، گونه‌های ویژه گیاهی و جانوری و حفظ اکوسیستم تحت حفاظت ویژه قرار می‌دهند. پژوهش روی زیست‌کره و ذخایر ژنتیکی در این پارک‌ها هدف دیگر این محافظت است. قوانین حفاظتی سخت‌گیرانه‌ای برای پارک های ملی که اغلب بخشی از مناطق محافظت شده هستند در نظر گرفته شده است. همچنین این پارک‌ها محیط امنی را برای زندگی گونه‌های گیاهی و جانوری فراهم می‌کنند تا بدون دخالت و آسیب انسانی زندگی کنند و از خطر انقراض دور باشند. گردشگران نیز می‌توانند با مجوز از این مناطق دیدن کنند.

دریاچه ارومیه به‌دلیل وجود محیط آبی و جزایر، قابلیت‌ها و شرایط خاصی دارد که آن را در بین پارک های ملی ایران کم‌نظیر می‌کند. پارک ملی دریاچه ارومیه بزرگترین پارک ملی ایران محسوب می‌شود و از جاهای دیدنی استان آذربایجان غربی است؛ البته بخشی از این پارک در استان آذربایجان شرقی قرار دارد. در ادامه برای شناخت بیشتر این پارک ملی با ما همراه باشید.

آنچه در این مقاله خواهید خواند:

• پارک ملی دریاچه ارومیه کجاست؟
• مسیر دسترسی به پارک ملی دریاچه ارومیه
• تاریخچه پارک ملی دریاچه ارومیه
• اقلیم پارک ملی دریاچه ارومیه
• گونه های جانوری پارک ملی دریاچه ارومیه
• گونه های گیاهی پارک ملی دریاچه ارومیه
• جاذبه های گردشگری پارک ملی دریاچه ارومیه

پارک ملی دریاچه ارومیه کجاست؟

_{منبع عکس: wallpaperia.rozblog}

پارک ملی دریاچه ارومیه در شمال غرب ایران، مابین دو استان آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی و در ۱۸ کیلومتری شهر ارومیه واقع شده است. «چیچست، اسپوت، خنجست، آذربایجان، کپوتان، مرگیان، مراغه، شاغی، شوردریا، تسوج، شرب خانی، لیلان، ارومیا و ارومیه» برخی از اسامی بیست‌گانه این دریاچه هستند.

سازمان یونسکو پارک ملی دریاچه ارومیه را در فهرست ۱۰ پارک بین‌المللی کره زمین قرار داده است. همچنین این پارک یکی از ۵۹ منطقه بین‌المللی ذخیره‌گاه زیست‌کره است. شورای بین‌المللی هماهنگی انسان و کره مسکونی نیز دریاچه ارومیه را یکی از نادرترین اندوخت‎‌گاه بیوسفری ایران و جهان در محدوده زمین‌های مرتفع قفقازی ایرانی معرفی کرده است. 

دریاچه ارومیه در واقع قسمتی از پوسته خرد شده بین ورقه‌های عربستان و اوراسیا و زیر ورق‌های ایران و ترکیه است. دریاچه ارومیه یک دریاچه زمین ساختی است و در امتداد سیستم فعال گسل‌های تبریز و زرینه رود شکل گرفته است. سنگ‌های پرکامبرین، کوارتز و سنگ‌های آتش‌فشانی، رسوبات امروزی پارک ملی را شکل داده‌اند. به نظر برخی از زمین‌شناسان در حدود ۳۰ تا ۴۰ هزار سال پیش گسلی در شمال دریاچه ارومیه، ارتباط این منطقه را با دریای خزر قطع کرده و سبب ایجاد منطقه دریاچه ارومیه شده است.

مسیر دسترسی به پارک ملی دریاچه ارومیه 

_{منبع عکس: دی جی کالا}

دریاچه ارومیه از جاهای دیدنی اطراف ارومیه به شمار می‌آید. برای رسیدن به این دریاچه باید مسیر بین تبریز تا ارومیه را که حدود ۱۴۶ کیلومتر است و با وسیله نقلیه شخصی حدود دو ساعت طول می‌کشد را بپیمایید. این مسیر از سردرود، ایلخچی، گمیچی و آق‌گنبد می‌گذرد و در نهایت به پل شهید کلانتری می‌رسد. برای دیدن نمای بالای دریاچه ارومیه باید اندکی مانده به عوارضی پل شهید کلانتری به بالای تپه‌ای سنگی بروید. البته برای رسیدن به آن بالا نیاز به صرف یک ساعت زمان و اندکی تجربه صخره‌نوردی است.

یکی از معضلات زیست محیطی منطقه همین پل شهید کلانتری است. این سازه یکی از خاص‌ترین زیستگاه‌های طبیعی کشور را دو تکه کرده است. این پل میان‌گذر در اصل بخشی از بزرگراه شهید کلانتری است که دو استان آذربایجان شرقی و غربی را به یکدیگر وصل می‌کند.

• آدرس: شمال غربی ایران، ۲۱ کیلومتری شرق ارومیه (مشاهده روی نقشه)

تاریخچه پارک ملی دریاچه ارومیه 

_{منبع عکس: دی‌جی کالا}

دریاچه ارومیه و جزایر آن به‌جز جزیره اسلامی در سال ۱۳۴۶ به‌عنوان منطقه محافظت شده ارومیه اعلام شدند و پس از آن در سال ۱۳۵۴ همان محدوده به‌علاوه ۶۰ متر حریم دریاچه با وسعت ۵۴۰۸۸۵ هکتار به‌دلیل ویژگی‌های منحصربه‌فرد، شرایط خاص و حساس اقلیمی و نیاز به حفاظت ویژه به پارک ملی دریاچه ارومیه ارتقا یافت. این پارک در فهرست تالاب‌های بین‌الملی سایت رامسر به ثبت رسیده است. 

دریاچه ارومیه از دیروز تا امروز

حدود ۱۲ سال از روزهای افول تدریجی دریاچه ارومیه می‌گذرد. کاهش باران، خشک‌سالی و عوامل انسانی متعدد از جمله دلایل نابودی این دریاچه منحصربه‌فرد بودند. در آن روزها عکس‌هایی از بزرگترین دریاچه آب شور کشور دست‌به‌دست می‌شد که دل هر ایرانی طبیعت‌دوستی را به درد می‌آورد و خبرها حکایت از خشک شدن ۸۰ درصدی دریاچه ارومیه داشت. کارشناسان هشدار می‌دادند که اگر روند نابودی دریاچه ادامه پیدا کند و کاری نکنیم جمعیتی که در حاشیه دریاچه زندگی می‌کنند به‌دلیل طوفان‌های نمک باید این منطقه را تخلیه کنند و حتی تبریز باید تخلیه شود.

_{منبع عکس: خبرگزاری میراث آریا  عکاس: مرتضی منافی}

هشدارهای نابودی دریاچه ارومیه سبب شد که با یک اجماع ملی و جهانی اقداماتی اساسی برای نجات دریاچه انجام شود. از جمله این اقدامات می‌توان به تعیین حقابه دریاچه ارومیه از سد‌های حوزه آبریز آن و کاهش ۴۰ درصدی مصرف آب کشاورزی اشاره کرد. این موارد به‌علاوه افزایش بارش‌ در منطقه سبب شد که در سال ۱۳۹۹ تراز آبی دریاچه به بیشترین مقدار خود نسبت به ۱۰ سال قبل برسد. در این سال تراز آب دریاچه به ۱۲۷۱٫۷۱ و حجم آب ۴٫۶۵ میلیارد متر مکعب رسید. با این وجود دریاچه ارومیه هنوز به ۹٫۵ میلیارد مترمکعب آب نیاز دارد تا به تراز اکولوژیک خود یعنی عدد ۱۲۷۴٫۱۰ و حجم ۱۳٫۷۳ میلیارد متر مکعب برسد.

بر اساس پیش‌بینی‌ها اگر شرایط دریاچه ارومیه با همان وضعیت سال‌های ۹۲ و ۹۳ ادامه پیدا می‌کرد تالاب‌ها تا سال ۱۳۹۹ به‌طور کامل خشک می‌شدند؛ اما با ایجاد ستاد احیای دریاچه ارومیه در فاز اول از روند خشک شدن دریاچه جلوگیری و در فاز دوم افزایش تراز آب دریاچه پیگیری شد. با این اقدامات تراز آب دریاچه ۱۳۰ سانتی‌متر افزایش یافت. 

اقلیم پارک ملی دریاچه ارومیه

_{منبع عکس: خبرگزاری میراث آریا   عکاس: مرتضی منافی}

دریاچه ارومیه بزرگترین آبگیر دائمی آسیای غربی است و از نظر جغرافیایی در مختصات ۳۷ درجه تا ۳۸ درجه و ۱۵ دقیقه عرض شمالی، ۴۵ درجه تا ۴۶ درجه طول شرقی قرار گرفته است. طول دریاچه بین ۱۳۰ تا ۱۴۰ کیلومتر متغیر است و عرض آن به ۵۸ کیلومتر می‌رسد. حجم آب دریاچه ارومیه ۲۵ تا ۳۷ میلیارد متر مکعب است.

حوزه دریاچه ارومیه اقلیم نیمه خشک و سرد دارد؛ بنابراین زمستان سرد و تابستان‌های معتدل، ویژگی این منطقه است. میانگین سالانه دما ۶ تا ۱۲ درجه سانتی‌گراد است و میانگین بارندگی در سال‌های پرآب تا ۶۷۰ میلی‌متر هم می‌رسد. پدیده خشک‌سالی که از سال ۱۳۷۵ به بعد در منطقه اتفاق افتاد، موازنه دراز مدت آب ورودی و خروجی دریاچه ارومیه را به هم زد که این امر سبب کاهش سطح آب و عقب‌نشینی دریاچه شد.

حوزه آبریز دریاچه ارومیه با وسعتی معادل ۵۱۸۷۶ کیلومتر مربع در محدوده استان‌های، آذربایجان غربی ۵۱ درصد، آذربایجان شرقی ۳۹ درصد و کردستان ۱۰ درصد قرار گرفته است. ۱۴ رودخانه دائمی، هفت رودخانه فصلی و ۳۹ جریان سیلابی عمده‌ترین منبع تامین آب دریاچه هستند. همچنین بارش‌های برف و باران و چشمه‌های آب داخل دریاچه از دیگر منابع تامین کننده آب دریاچه ارومیه به شمار می‌روند.

_{منبع عکس: خبرگزاری میراث آریا   عکاس: مرتضی منافی}

آب دریاچه ارومیه بسیار شور است و عمدتا از رودخانه‌های زرینه‌رود، سیمینه‌رود، گدار، باراندوز، شهرچای، نازلو و زولا تامین می‌شود. پارک ملی دریاچه ارومیه به‌طور طبیعی دارای بخش خشکی و آبی است که محیط خشکی شامل ۱۰۲ جزیره بزرگ و کوچک می‌شود. جزایر کبودان، اشک و اسپیر مهم‌ترین جزایر دریاچه هستند.

دریاچه ارومیه با سواحل شنی، صخره‌ای و لجنی به‌عنوان دومین دریاچه آب شور جهان مطرح است. همچنین وجود خواص درمانی در لجن و آب دریاچه، این منطقه را ویژه کرده است. پارک ملی دریاچه ارومیه با وجود گونه‌های جانوری و گیاهی خاص و همچنین آثار باستانی و کهن انسانی، جاذبه‌های اکوتوریستی فراوانی دارد که ذهن هر طبیعت‌دوست را به‌سمت خود جذب می‌کند.

گونه های جانوری پارک ملی دریاچه ارومیه

_{منبع عکس: ایرنا}

جزیره‎‌های «کبودان»، «اشک»، «اسپیر» و «آرزو» چهار جزیره اصلی و بزرگ پارک ملی دریاچه با مساحت ۶۹۷۰ هکتار هستند که ۸۹ درصد از کل مساحت جزایر را تشکیل‌ داده‌اند. ۹۸ جزیره دیگر که عمدتا صخره‌های سنگی هستند با ۸۶۴ هکتار، ۱۱ درصد مساحت جزایر را تشکیل می‌دهند.

پارک ملی دریاچه ارومیه با وجود ۱۰۲ جزیره کوچک و بزرگ، پناهگاه ۳۱۳ گونه جانوری است که شامل پستاندار، پرنده، خزنده، دوزیست می‌شوند. حیات وحش این منطقه سیستم اکولوژیکی منحصربه‌فردی دارد که در هیچ نقطه‌ای از کشور وجود ندارد. از ۵۹ گونه پستاندار شناسایی شده در آذربایجان غربی، ۲۳ گونه در پارک ملی دریاچه ارومیه زندگی می‌کنند. قوچ، میش ارمنی و گوزن زرد ایرانی در محدوده جزایر و پستاندارانی چون گرگ، شغال و روباه پیرامون پارک ملی زیست می‌کنند.

چشمه‌های متعدد آب شیرین در جزایر کبودان، اشک و اسپیر، آب مورد نیاز وحوش، محیط‌بانان و سایر مراجعه‌کننده‌ها را تامین می‌کنند. «دامداما» پرآب‌ترین چشمه کبودان است که با آبدهی متوسط سه تا چهار هزار لیتر در شبانه‌روز بخش زیادی از این نیاز آبی را فراهم می‌کند. آرزو تنها جزیره بزرگی است که چشمه آب شیرین ندارد و آب بارندگی در شکاف سنگ‌ها ذخیره می‌شود و به مصرف وحوش می‌رسد.

_{منبع عکس: خبرگزاری میراث آریا   عکاس: مرتضی منافی}

جزیره کبودان با بیش از سه هزار هکتار وسعت، بزرگترین جزیره پارک ملی دریاچه ارومیه است؛ این جزیره با چشم‌اندازی کوهستانی و اسپی و درختان پراکنده، زیستگاهی خاص و عالی برای زندگی و زادآوری قوچ و میش ارمنی به شمار می‌آید. قوچ‌ها با شاخ پیچ خورده به پشت از میش‌ها متمایز می‌شوند. نرها و ماده‌ها در گله‌های متفاوتی زندگی می‌کنند و فقط در فصل تولیدمثل در کنار هم دیده می‌شوند. هر سال در فصل بهار بره‌آوری این پستانداران در پارک ملی به‌ویژه جزیره کبودان انجام می‌شود. البته قوچ و میش ارمنی در جزیره‌های اشک و اسپیر هم به‌صورت فصلی زندگی می‌کنند.

گوزن زرد ایرانی یکی از نادرترین گوزن‌های دنیا به شمار می‌رود. نوع نر این گوزن شاخ دارد که هر ساله اواخر زمستان می‌افتد و شاخ جدید رشد می‌کند. این گوزن در جزیره اشک رهاسازی شده و اکنون از خطر انقراض نجات یافته است. جزیره جنگلی اشک اکنون با بیش از ۳۰۰ راس گوزن زرد ایرانی دارای یک آبشخور آب شیرین و امنیت غذایی و زیستی است.

جزایر ۹ گانه مجموعه‌ای از ۹ جزیره کوچک در جنوب شرقی دریاچه هستند که منبع آب شیرین ندارند و زیستگاه بسیاری از پرندگان بومی و مهاجر به‌شمار می‌آیند. پلیکان سفید، فلامینگو و کاکایی صورتی  از جمله این پرندگانی هستند که در فصل بهار و جوجه‌آوری به این منطقه مهاجرت می‌کنند. 

_{منبع عکس: خبرگزاری میراث آریا   عکاس: مرتضی منافی}

پارک ملی دریاچه ارومیه با دو اکوسیستم آبی و خشکی شناخته می‌شود. بخش آبی شامل آب شور و مناطق باتلاقی حاشیه دریاچه است. این دریاچه به‌لحاظ شوری دومین دریاچه جهان پس از بحیرالمیت به شمار می‌رود. آب دریاچه ارومیه بسیار شور و میزان نمک محلول در آن دو برابر اقیانوس‌ها است؛ به همین دلیل، هیچ ماهی و نرم‌تنی به‌جز گونه‌هایی از سخت‌پوستان در آن زندگی نمی‌کنند.

آرتمیا، دیاتوم‌ها و فیتوپلانکتون‌ها گونه‌هایی هستند که در این دریاچه زندگی می‌کنند. همچنین ۱۲ گونه از انواع جلبک‌ها را در آن می‌توان مشاهده کرد. آرتمیا سخت‌پوستی نسبتا کوچک با طول ۱۵ میلی‌متر در ماده‌ها و ۱۲ میلی‌متر در نرها است که طول گونه خاص دریاچه یعنی «آرتمیا ارومیا» به ۲۰ میلی‌متر هم می‌رسد. نرها دارای یک جفت انبرک بزرگ بالای سر و ماده‌ها دارای کیسه تخم در میانه بدن هستند و به‌راحتی از هم تشخص داده می‌شوند. آرتمیا در واقع یک غذا برای همه جانوران به شمار می‌رود و غذای اصلی فلامینگوها است. امروزه پرورش آرتمیا به یک صنعت پر سود در جهان تبدیل شده است.

_{منبع عکس: خبرگزاری میراث اریا    عکاس: مرتضی منافی}

پارک ملی دریاچه ارومیه زیستگاه شاخص فلامینگوها به شمار می‌رود، که در سال‌های اخیر به تکامل زیستی در این منطقه رسیده‌اند و در مناطق باتلاقی و خارج از دسترس حیوانات شکارچی همچون شغال و روباه تخم‌گذاری می‌کنند. غذای این پرندگان، آرتمیا و حشرات ریز موجود در آب دریاچه ارومیه است. فلامینگوها به‌علت آبکش بودن شکل منقارشان می‌توانند از حشرات ریز آب تغذیه کنند.

تالاب پارک ملی دریاچه ارومیه بزرگترین تالاب استان‌های آذربایجان شرقی و غربی است. این تالاب به‌دلیل داشتن تنوع و کثرت گونه‌های گیاهی و جانوری، زیستگاه مناسبی برای زمستان‌گذرانی و جوجه‌آوری انواع پرندگان آبزی و کنار آبزی محسوب می‌شود و بیش از ۱۱۵ گونه پرنده مهاجر و بومی در آن شناسایی و ثبت شده‌اند.

پرندگانی نظیر درنا، اردک مرمری، خودکا، اردک نوک پهن، تنجه، کاکایی، آنقوت، اکرس، قو، کوکو، اردک سر حنایی، فلامینگو، پلیکان سفید، عقاب، سنقر تالابی و ده‌ها پرنده بی‌نظیر و شگفت‌انگیز دیگر از ساکنان این تالاب‌‌ها هستند.

گونه های گیاهی پارک ملی دریاچه ارومیه

_{منبع عکس: خبرگزاری میراث آریا    عکاس: مرتضی منافی}

پوشش گیاهی دریاچه ارومیه شامل شوره‌زارهای  اطراف و پوشش گیاهی جزایر است. پوشش گیاهی جزایر بیشتر در کبودان، اشک، اسپیر و آروز مشاهده می‌شود. گونه‌های گیاهی ثبت شده پیرامون دریاچه ۱۷۷ و گونه‌های جزایر ۱۷۴ مورد هستند. پوشش گیاهی در اطراف دریاچه شامل خانواده کاسنی، گندمیان، فرنیون و شنبلیله وحشی می‌شود.

درختان بنه، گز، سرو کوهی، بادام و گونه‌های علفی، پوشش گیاهی پارک ملی را تشکیل می‌دهند که در جزیره اشک متراکم‌تر بوده و جنگل‌هایی از بنه و بادام را ایجاد کرده‌اند. اغلب درختان جزایر سال‌ها پیش به‌منظور زغال‌گیری نابود شده‌اند.

پوشش گیاهی تالاب‌های دریاچه ارومیه دارای اهمیت بسیاری است. ده‌ها گونه گیاهی موجود در تالاب‌های حاشیه پارک ملی دریاچه ارومیه، زیستگاه بسیار مناسبی را برای پرندگان آبزی و کنارآبزی این سیستم‌های طبیعی به وجود آورده‌اند. از مهم‌ترین گونه‌های گیاهی شناسایی شده در تالاب‌های منطقه می‌توان به نی، اوریا، جگن و گز اشاره کرد. نیرازهای تالاب بهترین مکان برای آشیانه‌سازی پرنده چنگر هستند.

تنوع زیستی بسیار بالا، یکی از دلایل اهمیت پارک ملی دریاچه ارومیه است و وجود دو محیط خاکی و آبی این پارک، قابلیت‌های آن را بالا برده است. محیط خشکی پارک با حیات گیاهی و جانوری متنوع همچون گوزن زرد ایرانی و انبوهی از نیزارها، تالاب‌ها، جنگل‌های درختچه‌ای گز و همچنین محیط آبی با خصوصیات فیزیکی و شیمیایی و چرخه زندگی موجودات آن یعنی آرتمیا، جلبک و خیل عظیم پرندگان نادر با تنوع رنگ‌های زیبا آن را در بین همه پارک‌های ایران و حتی جهان، متمایز و برجسته کرده است.

جاذبه های گردشگری پارک ملی دریاچه ارومیه

_{منبع عکس: چمدان مگ}

علاوه بر پوشش گیاهی و جانوری، زیبایی‌های طبیعی دریاچه ارومیه مهم‌ترین دلیل جذب گردشگر در فصول گرم سال هستند. گل‌های درمانی مخلوطی از آب‌های معدنی، مواد آلی یا معدنی بیولوژیکی با آب شور هستند که از نظر خواص درمانی به چشمه‌های آب گرم شباهت دارند. سال‌های زیادی است که از گل‌و‌لای‌های دریاچه ارومیه در طب سنتی استفاده می‌شود.

وجود هیدروژن سولفور و سولفوره‌های موجود در لجن دریاچه، بیماری‌های پوستی را درمان می‌کند. برخی معتقد هستند که این خاصیت، مربوط به وجود مواد رادیواکتیو در اعماق دریاچه است. شن‌ها و لجن‌های اطراف دریاچه هم، خاصیت درمانی زیادی دارند و برای درمان امراض رماتیسمی می‌توان از آب و لجن دریاچه استفاده کرد. میزان متوسط املاح در آب دریاچه ارومیه ۲۸۰ گرم در لیتر ثبت شده است که حدود ۶۴ درصد آن را نمک تشکیل می‌دهد. البته این درصد با افزایش تبخیر و کاهش آب دریاچه بیشتر شده است.

آب شور دریاچه مانع از فرورفتن شناگر در آن می‌شود و به‌راحتی می‌توان روی آب دراز کشید و لذت برد. وجود معادن نمک در سواحل دریاچه همواره توجه ساکنان را به خود معطوف کرده است. علاوه بر نمک، املاحی همچون سولفات سدیم، لیتیم و پتاسیم در آب دریاچه وجود دارند که می‌توانند در صنعت به کار برده شوند.

آثار تاریخی

ویرانه آغل‌های سنگی در جزیره کبودان گواه این است که قبل از سال ۱۳۴۶، این منطقه ییلاق دامداران و روستاییان اطراف دریاچه بوده است. اخیرا در شمال غرب جزیره کبودان، ویرانه‌های روستایی با گورستانی در ساحل دریا توجه باستان‌شناسان را به خود جلب کرده است. همچنین در جزیره کبودان بخشی از آثار متعلق به عصر ایلخانی کشف شده است که عبارت هستند از یک قطعه قنات آب شیرین و لوله‌های سفالی که کار انتقال آب به روستا را انجام می‌دادند.

_{منبع عکس: ویکی پدیا}

تعمیر‌گاه دریایی یا تال سازه‌ای است که در اواخر دوره قاجاریه جهت تعمیر قسمت‌های زیر آبی کشتی‌ توسط روس‌ها، از چوب‌های آغشته به مواد نفتی در بندر شرفخانه تبریز ساخته شد. این تعمیرگاه در سال ۱۳۸۷ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید . طول این سازه ۲۰، عرض آن ۱۶ و ارتفاع آن ۷۰ متر است. این سازه از ۲۴ ستون اصلی به قطر ۴۰ سانتی‌متر و ستون‌های فرعی با ارتفاع و قطر کمتر برای مقاومت بیشتر، تیرهای حمال چوبی به‌صورت قرینه و قفل و بندهایی از میخ و تسمه فولادی تشکیل شده است. امروزه با پس‌روی آب دریاچه، این سازه دریایی با صد‌ها متر فاصله از دریاچه قابلیت خود را از دست داده و فقط بیانگر بخشی از خاطرات دوران پرآبی دریاچه است.

_{منبع عکس کاور: ایرنا}