چرا نوک قله دماوند دیگر برف ندارد؟

به نقل از عصر ایران؛ از ابتدای سده بیست و یکم دهانه قله دماوند و مناطق اطراف آن به انتشار مداوم و قوی گازهای گوگردی ادامه داده است. شبکه لرزه‌نگاری محلی، زمین‌لرزه‌های سطح پایین و با بزرگی کم، معمولا با بزرگی کمتر از ۳ را ثبت کرده که در مناطق خاصی در اطراف آتشفشان، به ویژه در شمال و غرب، متمرکز بودند.

مهدی زارع زلزله شناس درباره ارتباط فوران‌های دماوند و خشکسالی‌ها توضیح می‌دهد:

با وجود آن که فوران‌های آتشفشانی در مقیاس بزرگ در سطح جهان با تزریق گردو‌غبار آتشفشانی -آئروسل‌ها- به استراتوسفر باعث سرمایش و خشکسالی کوتاه‌مدت می‌شوند، هنوز مطالعه ای نشان نداده که آخرین فوران شناخته شده دماوند در ۷۳۰۰ سال قبل یا رویداد ۲۵ هزار سال قبل مستقیما به این دوره‌های خشکسالی بزرگ یا ذوب شدن طولانی مدت یخچال‌ها مرتبط بوده است. هنوز شاهدی از فوران جوانتر از ۷۳۰۰ سال قبل در دماوند بدست نیامده است. عقب‌نشینی مداوم یخچال‌ها تا کنون عمدتا به اقلیم خشک جهانی فعلی و روندهای گرمایش نسبت داده می‌شود.

او درخصوص آخرین فعالیت‌های آتشفشان دماوند، بیان کرد:

از ابتدای سده بیست و یکم دهانه قله دماوند و مناطق اطراف آن به انتشار مداوم و قوی گازهای گوگردی ادامه داده است. شبکه لرزه‌نگاری محلی، زمین‌لرزه‌های سطح پایین و با بزرگی کم، معمولا با بزرگی کمتر از ۳ را ثبت کرده که در مناطق خاصی در اطراف آتشفشان، به ویژه در شمال و غرب، متمرکز بودند. این زمین‌لرزه‌ها به عنوان زمین‌لرزه‌های مرتبط با گردش سیال گرمابی و تنش‌های زمینساختی تفسیر شده اند.در سالهای ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۴ تغییرات و ناآرامی‌های جزئی بصری و ماهواره‌ای افزایش احتمالی حجم و شدت انتشار گازهای دودخانه‌ای را نشان داد. داده‌های ماهواره‌ای MODIS و ASTER با شناسایی منظم ناهنجاری‌های حرارتی در قله نشان می‌دهد منافذ گاز در دمای بالایی قرار دارند.

این زلزله‌شناس در پاسخ به این پرسش که محفظه ماگمایی دماوند و ارتباط آن با لرزه‌خیزی منطقه چه اطلاعاتی داریم؛می‌گوید:

فعالیت لرزه‌ای و ماگما در حالی که این آتشفشان خفته است نشان می دهد یک محفظه ماگما بین ۲ تا ۵ کیلومتری زیر سطح وجود دارد. تصور می‌شود این محفظه به یک منطقه داخلی از ماگمای داغ و احتمالا مذاب مربوط است که با ماگمای چگال‌تر و سردتر احاطه شده است. قله دماوند از نظر زمین‌ساختی فعال است. منطقه اطراف، به ویژه در امتداد گسل مشا در نزدیکی آتشفشان، زمین‌لرزه‌های منظم تجربه می‌کند که گاهی اوقات تا بزرگای بیش از ۵ نیز -مانند زلزله ۱۷ اردیبهشت ۱۳۹۹ مشا، دماوند- می‌رسد. دمای سیال مخزن در ژرفای آتشفشان بین ۱۳۰ تا ۱۵۰ درجه سانتیگراد تخمین می‌زنند که دمای مناسبی برای تولید انرژی زمین‌گرمایی است.

زارع در خصوص نبود برف روی قله دماوند، بیان می‌کند:

باید ببینیم که خشکسالی در محدوده قله دماوند در چه وضعی است: زمین به دلیل تجمع گازهای گلخانه‌ای در جو، در حال گرم شدن است. این گرمایش یکنواخت نیست، اما در مناطق قطبی و عرض‌های جغرافیایی بالا بیشتر مشهود است. نبود برف در قله دماوند در ماه آبان نشان می دهد که هوا گرم‌تر شده و مستقیما از تجمع برف جلوگیری می‌کند. در یک سال عادی، توده‌های برف و یخ یخچال‌های طبیعی در حال ذوب، منبع حیاتی و پایداری از آب را برای رودخانه‌ها و سفره‌های آب زیرزمینی، فراهم می‌کنند. این پدیده به عنوان اثر «حائل یخچال‌های طبیعی» شناخته می‌شود. در رودخانه‌های تغذیه‌شده با یخچال‌های طبیعی پایداری جریان آب در اقلیم نیمه‌خشک تا حد زیادی به ذوب آهسته و مداوم یخ و برف ارتفاعات بالای کوه وابسته است.

او ادامه می‌دهد:

خشکسالی‌های اخیر و طولانی‌مدت در سراسر ایران، به ویژه در منطقه البرز، عامل اصلی تسریع ذوب و عقب‌نشینی یخچال‌های طبیعی دماوند هستند. خشکسالی‌ها اساسا ناشی از تغییرات در الگوهای جریان‌های جوی هستند که میزان رطوبت بارش برف و باران رسیده به کوه‌های البرز را کاهش می‌دهند. خشکسالی با کاهش قابل توجه بارندگی و برف سالانه تعریف می‌شود. با کوچک شدن یخچال‌های طبیعی، توانایی آنها در کنترل جریان رودخانه در دوره‌های خشکسالی به طور قابل توجهی کاهش می‌یابد. هنگامی که حجم یخچال از یک آستانه بحرانی عبور می‌کند، یخ در حال ذوب که زمانی جریان تابستانی را تضمین می‌کرد، از بین می‌رود. اما بر اساس اطلاعات موجود کمبود پوشش برف در ماه آبان در سال‌های اخیر در دماوند عمدتا به دلیل هوای گرم‌تر ناشی از تغییرات اقلیمی ناشی از فعالیت‌های انسانی است.