جنجال تازه بر سر میراث ایران؛ افغانستان به‌دنبال ثبت «مینیاتور بهزاد» است!
به نقل از ایسنا؛ اخیرا پرونده‌ای با عنوان «مینیاتور کمال‌الدین بهزاد» از سوی افغانستان برای ثبت در فهرست انتظار یونسکو پیشنهاد شده است، که این اقدام با واکنش افکار عمومی در ایران از این نظر مواجه شد که هنر ایران به نام یک کشور دیگر تصاحب و ثبت خواهد شد، چنان‌که در سال‌های اخیر این روند پرتکرار بوده است. هرچند که یونسکو در این مورد دیدگاه متفاوتی دارد و قائل به مالکیت مطلق درباره میراث ناملموس نیست.
علیرضا ایزدی، مدیرکل دفتر ثبت آثار تاریخی و حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، درباره پیشنهاد افغانستان برای ثبت پرونده «نقاشی مینیاتور کمال‌الدین بهزاد» در یونسکو تاکید کرد:
میراث فرهنگی این منطقه ریشه‌های مشترک دارد و مالکیت مطلق برای هیچ کشور قابل تعریف نیست؛ ثبت آثار مشترک تنها با مذاکره و توافق بین کشورها امکان‌پذیر است.
در این زمینه ایزدی، به تشریح روند ثبت آثار فرهنگی، امکان مشارکت بین کشورها و اهمیت احترام به میراث مشترک پرداخت و اظهار کرد:
یک خواهش همیشگی از دوستان مجموعه آموزش و پرورش دارم، شما موظف و مکلف به فرهنگ‌سازی هستید، ما هم یک میزان توان داریم. اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی من و رسانه، بخش بسیار ناچیزی از گستره جغرافیایی این سرزمین را دربر می‌گیرد؛ اما به هر حال، کنوانسیون ۲۰۰۳ یونسکو به هیچ‌وجه موضوع مالکیت را مطرح نمی‌کند. شما می‌توانید بگویید، فرش واقعا خاستگاهش سرزمین ماست. من هم نمی‌گویم این جغرافیای یک‌میلیون و ششصد و چهل‌وهشت هزار کیلومتر مربعی، بلکه منظورم جغرافیای فرهنگی ایران است.
او با بیان اینکه واقعیت این است که بخش زیادی از میراث فرهنگی در این منطقه ریشه‌های مشترک دارد، افزود:
کشورهایی مثل ایران، افغانستان و تاجیکستان در یک حوزه تمدنی گسترده شکل گرفته‌اند. بنابراین طبیعی است بسیاری از عناصر فرهنگی بین این سرزمین‌ها مشترک باشد. اما در شرایط امروز نمی‌توان برای این میراث «مالکیت مطلق» تعریف کرد. مثلا شما نمی‌توانید بگویید فرش فقط و فقط متعلق به یک کشور است. ممکن است در قندوز افغانستان طرح و پیشینه‌ای ارائه شود که با نقوش ترکمنستان یا بخش ترکمن ما شباهت داشته باشد. این شباهت‌ها نشانه همان پیوند تاریخی است و باید برای آن احترام قائل شد.
مدیرکل دفتر ثبت آثار تاریخی و حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی در ادامه گفت:
قضیه گل محمدی هم همین است. در ترکیه به آن «اسپارتا» و در عربستان «رُز طائف» می‌گویند. نمی‌دانم چرا برخی اندکی دانش و فهم پیدا نمی‌کنند تا بدانند چه چیزی را بر زبان جاری می‌سازند. باید مردم ما هم متوجه شوند. یک‌بار یک خبرنگار به من زنگ زد و گفت: «عربستان گلاب محمدی را ثبت کرده.» گفتم اولا «گلاب» کاملا فارسی است و عربستان اصلا گلاب ندارد! دوم اینکه مگر عربستان گل محمدی دارد که بخواهد آن را ثبت کند؟ اما چه حجم عجیبی از واکنش‌ها ایجاد شد! شاید برای من و شما یک محصول باشد، اما برای کاشانی، حیثیت است، برای روستای خاوه در استان مرکزی حیثیت است. نمی‌شود با اطلاعات غلط چنین آشوبی ساخت و ما هم بدویم اصلاح کنیم.
او با اشاره به نقاشی کمال‌الدین بهزاد، ادامه داد:
در خصوص بحث نقاشی هم، ما می‌گوییم «کمال‌الدین بهزاد» و این احترام برای این شخصیت وجود دارد، اما واقعیت ماجرا این است که نقاشی ایرانی، پیش‌تر تحت عنوان «نقاشی ایرانی» در یونسکو ثبت شده است. ما پرونده جهانی «نقاشی ایرانی» را ارائه دادیم و به ثبت رساندیم. حالا اگر افغانستان بخواهد این موضوع را مطرح کند، یونسکو از آن‌ها داده می‌خواهد، سوال می‌پرسد که خاستگاه چیست، متعلق به چه جغرافیاست؟
ایزدی اضافه کرد:
افغانستان می‌توانند ذیل پرونده ما (نقاشی ایرانی) بگویند این سبک و سیاق در افغانستان هم رواج دارد. اما آنچه متعلق به ایران است، بهزاد با آن شکل و شمایل و ویژگی‌ها، بدون نام ایران نمی‌تواند ثبت شود. همان‌طور که خط نستعلیق بدون ایران معنا ندارد، اما اگر بخواهیم خط ثلث را ثبت کنیم، باید برویم سراغ عراق و عربستان و نظر آن‌ها را بگیریم، و اگر روزی عربستان بخواهد نستعلیق را ثبت کند، باید بیاید سراغ ایران. این‌ها همه تفاسیر و قواعدی دارد که باید پای میز مذاکره حل شود. یونسکو هم به‌هیچ‌وجه دنبال ایجاد تنش نیست.
او درباره در پاسخ به این سوال که آیا ایران برای اجلاس پیش‌رو در یونسکو پرونده مشترک خواهد داشت، گفت:
«آیینه‌کاری» که برای ما مثل نوروز فوق‌العاده اهمیت دارد، به‌صورت مستقل ارائه شده است. اگر کشوری ادعا دارد، باید شواهد و مستندات ارائه کند. اما در دستور کارمان پرونده‌هایی مربوط به آیین‌ها و رسوم دیگر است، مانند پرونده گلاب که علاقه‌مندیم با آیین‌ها و مناسک همراه آن به صحن یونسکو ببریم. درباره پرونده‌های مشترک نیز روی پرونده «مضیف» با عراق، قهوه و جشن‌های دوازده‌گانه مشغول هستیم، برای اواخر دی‌ماه در تلاشیم که دو سه پرونده دیگر مانند مانند ماهیگیری در خلیج فارس و مضیف با عراق هم به سرانجام برسد و در زمان مناسب ارائه شوند.