رازهای گاو مارلیک؛ تکوک سفالی از قلب تمدن باستانی ایران
تکوک (ریتون) سفالی با شکل گاو نر کوهاندار که در گویش محلی «ورزا» نامیده می‌شود، جز آثار شاخص فرهنگ مارلیک به حساب می‌آید نقش و فرم پویای آن، مهارت بالای سفالگران مارلیک در بازنمایی حیوانات و باورهای آیینی آن دوران را نشان می‌دهد.
پیکرک گاو نر کوهاندار سفالی در گور شماره ۱۸ در گورستان مارلیک کشف شده است. بدن حيوان كاملا صیقل داده شده و با زیگزاک‌های موازی داغدار تزئین شده و سر حیوان در بالا تبدیل به یک لوله آبریز ناودانی شکل، می شود که دو طرف آن شاخ‌ها قرار گرفتند.
گوش‌های آن که به صورت عمودی در زیر شاخ‌ها قرار گرفتند دارای سوراخ و مزین به حلقه‌های زرین ساده هستند. روی سینه یک نوار برجسته نشان‌دهنده غبغب جانور است که به پاهای جلویی می‌رسد، کوهان بسیار بلند از ویژگی‌های شاخص این اثر محسوب می‌شود. پاها نوک تیز هستند و جزئیات روی آن‌ها نشان داده شده است.
تپه مارلیک، تپه‌ای طبیعی با بستر صخره‌ای در بخش غربی دره گوهررود است که در اواخر دوره مفرغ و اوایل دوره آهن به‌عنوان گورستان مورد استفاده قرار گرفته است. مرحله دوم فرهنگ مارلیک، آغازگر دوره‌ای تازه در این محوطه به‌شمار می‌رود.
بر اساس مساحتی که گورها در سطح تپه اشغال کردند و بزرگترین مرحله گورستان مارلیک مرحله (۲)ب است. این محدوده بزرگ در مرکز و بیشتر جنوب شرق تپه است و به طور مستقیم به مجموعه گورهای مرحله قبل (۲)الف در جنوب متصل است. در برخی از گورهای این مرحله آثاری از یافته‌های فرهنگی هزاره نخست پیش از میلاد هم دیده می‌شود که احتمالا حاصل تدفین‌های ثانویه است.
گاو مارلیک در موزه ملی ایران نگهداری می‌شود و در حال حاضر این اثر شاخص، در نمایشگاه روایتگران ایران کهن موزه ملی ایران به نمایش در آمده است.
