شهر شناور در خطر؛ ایده عجیب بالا بردن ونیز قبل از غرق شدن
به نقل از سی‌ان‌ان؛ ونیز هم شهر شناور است و هم شهر فرو رونده. در صد سال گذشته، ونیز حدود ۲۵ سانتی‌متر نشست کرده و هم‌زمان، سطح متوسط دریا در این منطقه از سال ۱۹۰۰ تقریباً ۳۰ سانتی‌متر بالا آمده است. این دو عامل با هم معنایی جز یک فاجعه بی‌پایان برای این شهر دوست‌داشتنی ندارند.
این وضعیت سخت ونیز یکی از جذابیت‌های شهر برای گردشگران شده؛ بسیاری می‌خواهند ونیز را پیش از این که از دست برود تماشا کنند.
اما برای ونیزی‌ها، موقعیت جزیره‌ای شهر از دیرباز هم امنیت در برابر حمله‌ها را به همراه داشته و هم چالش‌هایی. با تشدید بحران اقلیمی، جزر و مدها بالاتر و مکررتر شده‌اند و ونیز هر سال حدود ۲ میلی‌متر دیگر هم نشست می‌کند.
آیا می‌توان ونیز را بالا برد؟
شاید شبیه داستان‌های علمی‌تخیلی باشد، اما این ایده مهندسی این است که شهر ونیز را بالا بیاروند و معتقدند کلید نجات ونیز می‌تواند این اتفاق باشد.
در حالی که دولت ایتالیا هر سال میلیون‌ها یورو برای بلند کردن دیواره‌های ضد سیل خرج می‌کند تا جزر و مدهای را از تالاب دور نگه دارد، پیترو تئاتینی، دانشیار هیدرولوژی و مهندسی هیدرولیک دانشگاه پادووا، می‌گوید می‌توان با پمپاژ آب به عمق زمین در زیر شهر، کف تالاب را بالا برد و ونیز را به‌تدریج به سوی بالا هل داد.
آیا این کار واقعاً شهر را بالاتر از موج‌ها خواهد برد؟ یا فاجعه‌بار پیش خواهد رفت و ساختمان‌ها شبیه صحنه‌های هالیوودی فرومی‌ریزند؟ تئاتینی می‌گوید طرحش حدود ۵۰ سال به ونیز فرصت می‌دهد تا در کنار دیواره‌های فعلی، مسئولان راه‌حلی دائمی پیدا کنند. او معتقد است با این سیستم می‌توان شهر را حدود ۳۰ سانتی‌متر (۱۲ اینچ) بالا برد.
نبرد با امواج
دیوارهای ضد سیل که سال ۲۰۲۰ نصب شدند، جریان جزر و مدهای بسیار بلند را از ورود به تالاب بازمی‌دارند. در هزار سال دوران جمهوری ونیز، مسئولان دائماً رودها را منحرف می‌کردند، کانال‌های تازه می‌کندند و مسیر آب تالاب را برای خدمت به شهر تنظیم می‌کردند.
اما در قرن بیستم اوضاع به‌هم ریخت. در دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰، آب‌های زیرزمینی از منطقه صنعتی مارگرا استخراج شد؛ اشتباهی بزرگ که باعث نشست کامل آن محدوده شد. از ۱۹۵۰ تا ۱۹۷۰ مرکز تاریخی ونیز حدود ۱۲ سانتی‌متر نشست کرد.
امروز اصلی‌ترین حفاظ شهر در برابر جزرهای بلند، سامانه دیوارهای ضد سیل است که در مواقع جزر، با بالا آمدن از کف تالاب، آن را از دریای آدریاتیک جدا می‌کند. این سازه قرار بود پنج بار در سال فعال شود، اما به‌خاطر تغییرات اقلیمی و بالا رفتن سطح آب، در بیست سال اخیر بیش از ۱۵۰ بار سطح آب تالاب بیشتر از ۱۱۰ سانتی‌متر شده است، یعنی به حدی که سیل‌های فاجعه‌بار ایجاد می‌کند.
دیوارها از زمان افتتاحشان در اکتبر ۲۰۲۰ حدود ۱۰۰ بار فعال شده‌اند؛ هرچند هنوز در مرحله آزمایش‌اند و بهره‌برداری رسمی کامل ندارند. تا امروز هزینه پروژه حدود شش میلیارد یورو برآورد شده است.
هر بار که دیوارها بالا می‌آیند، تالاب عملاً بسته می‌شود؛ این نه‌تنها مانع تردد کشتی‌ها (بندر دوم ایتالیا و پنجم مدیترانه) می‌شود، بلکه روند طبیعی شستشوی تالاب با جزر و مد را هم متوقف می‌کند. هرچقدر دفعات بسته‌شدن بیشتر باشد، اکوسیستم تالاب بیشتر در خطر تغییر قرار می‌گیرد.
ایده‌ای برای بلند کردن زمین
محققان قصد دارند آب شور را در عمق ۶۰۰ تا ۱۰۰۰ متری زیر زمین تزریق کنند، جایی که لایه‌ای ضخیم از رس از نفوذ تا بالا جلوگیری می‌کند. این ایده با الهام از مخازن هیدروکربنی در دشت پادووا شکل گرفته؛ جایی که مهندسان دیدند وقتی گاز در تابستان به مخازن تزریق می‌شود، زمین بالا می‌آید و وقتی در زمستان گاز برداشت می‌کنند، نشست می‌کند.
ایده این است که به‌جای برداشت، آب تزریق شود. با حفر چند چاه ۲۰۰ متری و پمپ‌کردن آب به عمق تا رس‌ها، رفته‌رفته زمین بالا می‌آید. قرار است این چاه‌ها در حلقه‌ای به قطر ۱۰ کیلومتر اطراف ونیز — درست در تالاب — قرار گیرند تا ارتفاع بالا به‌طور یکنواخت توزیع شود و هیچ‌جزیره‌ای جداگانه بالا نیاید که موجب ناپایداری یا آسیب به بناها شود.
قبل از اجرای اصلی، باید پروژه آزمایشی حدود ۳۰–۴۰ میلیون یورویی در بخش کوچکی از تالاب انجام شود: حفر چند چاه، پمپاژ کنترل‌شده و اندازه‌گیری نشست یا ارتفاع زمین. اگر نتایج مطمئن باشد، می‌توان وارد فاز اصلی شد؛ که حتی برآورد شده سه برابر ارزان‌تر از پروژه MOSE تمام شود.
البته کارشناسانی چون دیوید داوبسن از دانشگاه کالج لندن با «خوش‌بینی محتاطانه» به ایده نگاه می‌کنند: اگر آزمایش چندساله نشان دهد کنترل پمپاژ و انبساط زمین دقیق است، می‌توان ادامه داد؛ وگرنه خطر ترک‌خوردگی یا ناپایداری لایه‌های سنگی وجود دارد.
این طرح هرچند ظرف ۵۰ سال با کمک دیواره‌های ضد سیل زمان برای ونیز می‌خرد، اما تئاتینی آن را «راه‌حلی موقت» می‌داند تا فرصتی برای یافتن راه‌حلی پایدارتر فراهم شود.