تَرَک عمیق در دیواره‌ها، گنبد و سقف مسجد سید اصفهان

به گفته یک عضو کارگروه تخصصی فرونشست اصفهان، آسیب‌های سازه‌ای بنای مسجد سید اصفهان از جمله تَرَک عمیق دیواره‌ها، گنبد و سقف در راستایِ تَرَک فرونشستی عمیق و طولانی ایجاد شده در زمین است.

در روزهای گذشته ضمن بازدید شورای فنی استانداری اصفهان و کارشناسان میراث فرهنگی از وضعیت مسجد تاریخی "سید" اصفهان و مرمت‌های اضطراری این بنای تاریخی از سوی گروه امانی اداره‌کل میراث فرهنگی، وجود تَرَک عمیق فرونشستی در زیر کف فرش شبستان این مسجد تشریح شد.

در این خصوص بهرام نادی، عضو کارگروه تخصصی فرونشست اصفهان، اظهار داشت:

بخش اول آسیب‌های سطحی ومعماری بنا همانند تخریب کاشی‌های کف ناشی از نگهداری نا صحیح این بنای تاریخی است اما بخش دوم و اساسی آسیب‌ها به فرونشست زمین برمی‌گردد.

وی افزود:

نشست نامتقارن زمین، ناشی از فرونشست و برداشت بی‌رویه آب‌های زیر زمینی سبب ایجاد ترک در زمین می‌شود و در ادامه، این ترک ها به سازه منتقل می‌شود ، زیرا سازه‌های مصالح بنایی و تاریخی توان تحمل تنش‌های شدید ناشی از تَرَک زمین و فرونشست را ندارند.

این متخصص سازه گفت:

البته ترک‌های سازه ای مسجد سید ناشی از فرونشست را نباید در نبود متولی مسجد جست و جو کرد و این ترک‌ ها ناشی از عدم وجود متولی در بخش کنترل و مدیریت منابع آب سطحی و زیر زمینی است.

وی افزود:

مرمت بنای مسجد سید بدون کنترل منابع آب زیر زمینی، ناپایدار خواهد بود و وقوع و بروز مجدد ترک و آسیب‌های سازه ای و غیر سازه ای دور از انتظار نیست.

نادی گفت:

چگونه می‌توان امیدوار بود که اسکت سازه مصالح بنایی، بنا شده در منطقه ای با نرخ فرونشست تحمیلی سه تا پنج سانتی‌متر در سال ( ۳۰ تا ۵۰ سانتی‌متر در ۱۰ سال) بتواند بدون شکست در مقابل این تنش غیرقابل‌تصور دوام بیاورد.

وی تصریح کرد:

نتیجه این است که بدون مطالعه فرونشست شامل تعیین عمق و ابعاد ترک با ابزاری مشابه دستگاه نفوذگرِ رادار(GPR) و نرخ دقیق نشست نامتقارن با ابزاری مشابه دستگاه موقعیت یاب مکانی(GPS) نمی‌توان اقدام به مرمت سطحی کرد.

نادی در ادامه گفت:

نکته مهم اینکه در سال‌های گذشته بارها در خصوص آسیب‌های فرونشستی توضیح دادیم و متاسفانه نادیده گرفته یا انکار شد. هم‌اکنون تعداد زیادی از شاخص‌های گچی نصب شده در مسجد علی قلی آقا در شمال مسجد سید به سبب فرونشستِ زیاد ریخته و از بین رفته اند و گنبد و ستون‌های مسجد جامع عباسی نیز به‌دلیل فرونشست ، دچار ترک و کچ شدگی شده‌اند.

وی تاکید کرد:

نبود برنامه جامع در کنترل فرونشست زمین و مدیریت صحیح بر منابع آب‌های سطحی و زیر زمینی در اصفهان سبب بلعیده شدن سازه‌ها از جمله میراث فرهنگی و سازه‌های تاریخی خواهد شد. در نتیجه ضمن لزومِ مرمت و نگهداری صحیح سازه‌های تاریخی لازم است مدیریت صحیح بر منابع آب زیر زمینی جهت کاهش و حذف اثرات مخرب فرونشست انجام شود.

همچنین هادی اللهیاری مدیر گروه امانی اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اصفهان گفت:

با توجه به بازدیدهایی که از سال گذشته در مسجد سید داشتیم، یک شکاف از بیرون و پشت دیوار شبستانِ مسجد وجود دارد و به همین دلیل یک سونداژ در کف ایجاد و تقریبا ۴۰ سانتی‌متر از کف فرش مسجد را باز کردیم.

وی افزود:

این شکاف عمیق است و وقتی به این میزان، سطحِ زمین شکاف باز کرده است، مطمئنا تا چند متر ادامه دارد و دلیلِ آن هم فرونشست است.

اللهیاری تاکید کرد:

در اثر این فرونشست نامتقارن در جبهه شمالی مسجد به‌دلیل بار وارد شده از سمتِ گنبد، عوارض، بیشتر بروز پیدا کرده است.

وی اظهار داشت:

مطمئن هستیم که اگر برداشتنِ کف فرش‌ها را ادامه بدهیم و قسمت بیشتری را باز کنیم، این شکاف ادامه دارد.

این مسئول با بیان اینکه شاخص‌های گچی در گنبد گذاشته ایم تا حرکت سازه را رصد کنیم، گفت:

معضل در رابطه با گنبد است که هم از داخل و هم از بیرون تَرَک دارد و متاسفانه آسیب جدی به بنا وارد کرده است.

اللهیاری ادامه داد:

اولویت ما برای این بنا این است که از بالا ، گنبد را استحکام بخشی کنیم چون شکافی که روی بام خورده است به‌دلیل اینکه در فصل بارندگی هستیم، می‌تواند موجبِ آسیب‌های بیشتر به بنا شود.

مسجد سید، یکی از مساجد تاریخی اصفهان و متعلق به دوره قاجار است.

در سال‌های اخیر بی‌توجهی نسبت به بنای مسجد سید شرایط نامطلوبی را برای آن رقم زده، این شرایط در حالی است که آثار فرونشست چون ترک‌ها و نشست‌های نامتقارن نیز شرایط این مسجد را سخت‌تر کرده است.