کشف مجموعه ارزشمندی از گچبری‌های ساسانی در محوطه تاریخی بازه هور

میثم لباف خانیکی، دانشیار گروه باستان‌شناسی دانشگاه تهران و سرپرست هیئت باستان‌شناسی ۵ تیر ۱۴۰۱ از کشف مجموعه ارزشمندی از گچبری‌های دوره ساسانی مزین به نقوش هندسی، گیاهی و انسانی در محوطه تاریخی بازه هورر خبر  داد و در این رابطه چنین گفت:

این فصل از کاوش‌های باستان‌شناسی که با هدف شناسایی کاربری مجموعه معماری قلعه دختر و تعیین قدمت آثار و بقایای معماری مورد تأیید و تصویب پژوهشگاه قرار گرفت، به کشف آثار مهمی از فرهنگ و تمدن خراسان پیش از اسلام انجامید.

او افزود:

از جمله مهم‌ترین یافته‌های کاوش در قلعه دختر می‌توان به مجموعه ارزشمندی از گچبری‌های دوره ساسانی مزین به نقوش هندسی، گیاهی و انسانی اشاره کرد که فصل جدیدی در تاریخ هنر ایران ساسانی می‌گشاید.

این باستان‌شناس تصریح‌کرد:

در نتیجه کاوش‌های فصل جاری همچنین مشخص شد که مجموعه معماری مکشوفه، آتشکده‌ای معظم از دوره اشکانی و ساسانی بوده که از یک چهارطاقی آجری و یک تالار ستوندار تشکیل می‌شده است.

لباف خانیکی با اشاره به اینکه هر یک از ستون‌های این تالار به گچبری‌های نفیسی مزین و سرستون‌هایی به‌شکل درخت نخل بر فراز هر ستون تعبیه شده بوده، گفت:

دیوارهای فضاهای مختلف آتشکده قلعه دختر را گچبری‌هایی با موضوعات مختلف تزیین می‌کرده و فضاهای جانبی با نقاشی‌های دیواری آذین می‌‌شده است.

سرپرست هیئت باستان‌شناسی افزود:

کشف تعدادی گل مهر از این مجموعه حکایت از فعالیت‌های اداری سازمان یافته در این مجموعه مذهبی دارد و استفاده از مصالح و تزیینات مرغوب بیانگر اهمیت این مجموعه نزد حکومت مرکزی ساسانی است.

او با بیان اینکه مطابق مطالعات انجام‌شده در حوزه جغرافیای تاریخی، بازه هور در ولایت بست واقع بوده و این ناحیه منطبق بر ناحیه‌ای است که در دوره ساسانی «پُشت» نامیده می‌شده، خاطرنشان کرد:

ولایت پشت که در متون دینی به نام پشت گشتاسپان شناخته می‌شد، مقرّ یکی از سه آتش مهم دوره ساسانی بود که به نام آذربرزین مهر معرفی شده است.

این باستان‌شناس افزود:

شواهد و نمادهایی از ایزد مهر نظیر چلیپاهای شکسته، نقش دم طاووس، پیکره‌های متعدد قوچ و نیز شواهدی از نظارت و مدیریت مستقیم حکومت مرکزی ساسانی در آتشکده قلعه دختر بازه هور احتمال همسانی این آتشکده را با آذربرزین مهر تقویت می‌کند.

لباف خانیکی در پایان تصریح‌کرد:

پیرو تصمیمات اخیر شورای معاونین و فرماندهی یگان حفاظت اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان خراسان رضوی، مجموعه تاریخی بازه هور از حفاظت فیزیکی  بهره‌مند شده و اقداماتی در راستای سامان‌دهی و تبدیل این مجموعه به یک سایت موزه در دستور کار قرار گرفته است.