چرا ۱۴ مهر روز تهران نام‌گذاری شده است؟

این محتوا در تاریخ ۱۴۰۳/۰۷/۱۴ به‌روزرسانی شده است.

تهران با وجود موقعیت مهم اقتصادی، سیاسی، اجتماعی دیاری فراموش شده است. حتی تنوع جاهای دیدنی تهران و جذابیت‌های آن‌ها نیز نتوانسته غبار و آلودگی را از چهره‌ پایتخت پاک کند و این شهر در میان هیاهو، شلوغی و ترافیک خود غرق شده است.

در این راستا، در سال ۱۳۹۵ طرحی با یک فوریت از جانب شورای شهر تهران به شورای فرهنگ عمومی کشور ارائه شد که پس از تصویب آن ۱۴ مهرماه در تقویم رسمی کشور بنام «روز تهران» نام‌گذاری شد؛ ولی علت انتخاب این روز و اختصاص یافتن آن به قلب تپنده ایران چه بود؟

طبق شواهد تاریخی قدمت حضور انسان‌ها در اطراف تهران به ۷۰۰۰ سال قبل می‌رسد؛ کشف اسکلت زنی ۳۰ ساله با قدمت حدود هفت هزار سال در منطقه مولوی تهران شاهدی بر این تاریخ است. همچنین کاوش‌های باستان‌شناسی در منطقه قیطریه تهران نیز شواهدی از زندگی در محدوده فعلی شهر تهران در حدود ۳ هزار سال پیش نشان می‌دهد.

شهر ری

در دور صفوی، طهران همچنان به‌عنوان یکی از آبادی‌های ری محسوب می‌شد تا اینکه در این دوره به‌دلیل ارادت ویژه شاه طهماسب به اما‌م‌زاده حمزه (ع)، جد اعلای صفویان، مورد توجه وی قرار می‌گیرد. در این راستا، او دستور می‌دهد در طهران که نسبت به ری خوش آب و هواتر بوده، اقامتگاهی برای شاهنشین صفوی و برج و بارویی گرداگرد طهران آن زمان ساخته شود. حصاری که آن زمان ساخته شد به حصار صفوی تهران معروف شد و حالا از پس تاریخ تنها تکه چند متری از آن در حوالی بازار تهران باقی مانده است.

پس حصار صفوی است که ‌آبادی تهران مسیر تاریخی خود را آغاز می‌کند. از آبادی‌ای با چند کیلومتر مربع، تعداد خانه و کمتر از هزار نفر سکنه تا کلانشهری با بیش از ۷۳۰ کیلومتر مربع و حدود ۹ میلیون جمعیت. طبق شواهد تاریخی ٢٣٠ سال قبل، آقا محمد خان قاجار، روز يكشنبه ۱۱ جمادی‌الثانی ۱۱۷۴ قمری، هم‌زمان با عيد نوروز در كاخ گلستان تاج سلطنت ايران را بر سر گذاشت و تهران را مرکز پادشاهی خود قرار داد. اگرچه آن روزها، وی حتی تصورش را هم نمی‌كرد كه اين تصميم، روزی كلانشهری با این عظمت را به وجود آورد.

انتخاب تهران دلایلی داشت؛ نخست آن‌که این شهر مشرف به سراسر فلات ایران بود. یعنی از این نقطه کانونی می‌توانست تا کرانه‌‌های شمالی خلیج فارس و دریای مکران را زیر نظر داشته باشد. البته سواحل دریای خزر نیز پشت سر او بود. آقا محمدخان در عین حال برآمده از ایل قاجار بود، که در دو سوی رودخانه گرگان به سر می بردند. جایگاه ایل در پشت سر او موجب اطمینان و دلگرمی‌اش می‌شد و در روزهای دشوار می‌توانست به میان ایل خود بگریزد.

عکس: مرکز اسناد تصویری کاخ گلستان/میدان ارگ تهران در دوره قاجار

تا انقلاب مشروطه، طهران عمدتا با عنوان دارالخلافه شناخته می‌شده است. به‌ویژه اینکه در زمان سلطنت ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه، مرکز پادشاهی ممالک محروسه ایران به «دارالخلافه ناصری» و «دارالخلافه مظفری» شهرت داشت.

تا اینکه در مردادماه ۱۲۸۵ فرمان برپایی مشروطیت به امضای مظفرالدین شاه قاجار می‌رسد و اولین جلسه مجلس شورای ملی در ۱۴ مهر همان سال در کاخ گلستان و در حضور شاه قاجار تشکیل می‌شود. به‌دنبال تشکیل نخستین دوره مجلس شورای ملی، قانون اساسی ایران نیز تصویب و طهران رسماً و به‌طور قانونی به پایتختی ایران انتخاب می‌شود.

عکس: مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی/عمارت مجلس شورای ملی در بهارستان تهران

درباره ریشه نام تهران نظرهای متفاوتی وجود دارد. به اعتقاد برخی تهران یعنی دامنه گرم در مقابل شمران که دامنه سرد است. برخی بر این باور هستند که سراسر دشت پهناوری که امروز تهران بزرگ خوانده می‌شود، در میان کوه‌های اطراف، گود به نظر می‌رسید و بدین سبب «تَهِ ران» نامیده شد. تعدادی نیز تهران را (تَهِ ران) می‌دانند چون در گذشته به هنگام حمله دزدان و دشمنان، مردم به انتهای خانه‌های مانند غارشان (زیرزمین‌ها) پناه می‌بردند.

مهرالزمان نوبان صاحب نظر در ریشه نام شهرها و روستاها می‌گوید:

برخی گفته‌اند در گذشته دور تیره‌ای از خاندان طاهری خراسان در اینجا زندگی می‌کردند. ازاین‌رو به این شهر «طاهِران» گفتند. طرفداران این نظریه می‌گویند «طاهران» بعدها به «طِهران» تبدیل شد.

حسین کریمان در کتاب قصران می نویسد:

تهران در اصل گِهران بوده به‌معنی جای گرم (گِه: گرم + ران: جا) در برابرِ شِمیران که جای سرد است. شِم و سِم به‌معنی سرد است و شمیران و سِمیرُم به‌معنی جای سرد است. تبدیل «گ» در «گِهران» به «ت» در گویش مردم قصران و آبادی‌های پیرامون طبیعی است. همان گونه که «گِل» را «تیل» یا «تِوِل» تلفّظ می‌کنند.

هم‌زمان با جنبش مشروطه که تغییرات بسیاری در ادبیات و نگارش زبان فارسی به وجود آمد، کم‌کم املای تهران رواج یافت و پس از تاسیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی در دوره پهلوی اول، طهران به تهران تغییر کرد.

تا سال ۱۳۹۵ در تقویم ایران روزی برای تهران ثبت نشده بود، تا اینکه نمایندگان چهارمین دوره شورای اسلامی شهر تهران تصمیم گرفتند به‌دلیل موقعیت استراتژیک تهران و نیز اهمیت انتخاب این شهر به‌عنوان پایتخت در تاریخ معاصر ایران، روزی برای تهران ثبت شود.

از این‌رو، ۱۴ مهر به‌دلیل اهمیت این روز در تاریخ معاصر ایران و آغاز فرآیندی که موجب رسمیت یافتن پایتختی تهران در قانون اساسی وقت شده بود، به‌عنوان روز تهران پیشنهاد شد. این طرح پیشنهادی در قالب یک فوریت به شورای فرهنگ عمومی کشور فرستاده شد. در تیرماه ۱۳۹۵ این طرح به تصویب شورای فرهنگ عمومی کشور رسید.

در این روز تورهای گردشگری به گردش در تهران و معرفی جاذبه‌های گردشگری پایتخت می‌پردازند؛ همایش‌های کوهنوردی خانوادگی، عکاسی و نقاشی، قصه گویی برای کودکان و… برنامه‌هایی است که اغلب در این روز برگزار می‌شود.

عکس کاور: تهران تایمز