گشایش پرونده سومین ژئوپارک جهانی ایران برای ثبت در یونسکو
قشم به‌عنوان نخستین ژئوپارک ایران و خاورمیانه سال ۱۳۸۵ (۲۰۰۶) درشبکه جهانی ژئوپارک‌های یونسکو ثبت شد، اما به خاطر ناتوانی در اجرای استانداردهای جهانی، در سال ۱۳۹۱ از این فهرست خارج شد. این ژئوپارک اردیبهشت‌ماه امسال پس از رفع مشکلات، دوباره تایید شبکه جهانی ژئوپارک‌های یونسکو را دریافت کرد و به فهرست جهانی بازگشت.
پرونده ژئوپارک ارس نیز از سال ۱۳۸۷ باز و برای ثبت جهانی به یونسکو پیشنهاد شد که هنوز به سرانجام نرسیده است. ایران هم‌زمان در حال آماده کردن پرونده سومین ژئوپارک برای ثبت در یونسکو است.
«وصال یحیی شیبانی» مدیر ژئوپارک و نماینده معاونت استانداری و فرمانداری ویژه طبس در امور جهانی شدن ژئوپارک که عضو هیئت علمی دانشگاه پیام‌نور این شهرستان است و از سال ۱۳۸۹ به‌همراه سه تن از دانشجویانش در رشته زمین‌شناسی، مطالعات این ژئوپارک را آغاز کرد و از سال گذشته نیز با اضافه شدن رئیس پیشین اداره منابع طبیعی طبس به این گروه کوچک، رسما پرونده سومین ژئوپارک ایران را برای ثبت جهانی باز کردند، درباره جزییات آن و نگاه‌های محافظه‌کارانه‌ای که روند پیگیری این پرونده را کمی با سنگ‌اندازی روبه‌رو کرده است به خبرنگار ایسنا توضیح داد.
او گفت:
مطالعات اولیه‌ی درباره ژئوپارک طبس از ابتدای سال ۱۳۸۹ شروع شد، مرحله نخست شناسایی سایت‌ها و نام‌گذاری آن‌ها بود. فیلمی هم با عنوان ژئوتوریسم طبس ساخته شد. هم‌زمان با مطرح شدن شرکت‌های دانش بنیان در کشور، ما هم شرکتی را با این عنوان در شهرستان طبس راه‌اندازی کردیم که از حمایت می‌شد. آن زمان طبس جزو استان یزد بود. از آنجا که هیئت علمی دانشگاه بودم، حمایت‌ها و خدمات کوچکی را از دانشگاه طبس نیز دریافت می‌کردیم تا کارهای مطالعاتی را پیش ببریم.
وی افزود که نتیجه مطالعات انجام شده را در کتاب اطلس میراث زمین‌شناختی طبس گردآوری کردیم که تمام ژئوسایت‌های ملی و بین‌المللی در آن به تفکیک مشخص شده که در نشست اردیبهشت‌ماه سال ۹۷ در قشم رونمایی می‌شود. طرح ژئوپارک طبس از سال گذشته وارد فاز اجرایی شده است که نخست، ثبت ملی آن را که در سازمان زمین‌شناسی انجام می‌شود، پیگیری می‌کنیم و سپس جهانی شدن آن را محقق خواهیم کرد.
مدیر ژئوپارک طبس درباره بازه‌ی زمانی اجرای استانداردها در این منطقه، بیان کرد:
برنامه نخست آموزش دبستان‌ها، دبیرستانی‌ها و معلمان است. پس از آن کارگاه‌هایی برای مسئولان و مردم محلی برگزار می‌شود تا ژئوپارک را درک کنند تا ابتدای سال آینده اقدامات اجرایی را برای ثبت ملی انجام دهیم و سپس ثبت جهانی را پیگیری کنیم.
وی بیان کرد:
متاسفانه برخی مسئولان با ژئوپارک آشنا نیستند، برخی از آن‌ها نیز رسما اعلام کردند؛ ژئوپارک ترویج نوعی بی‌فرهنگی است.
شیبانی درباره علت ترویج این دیدگاه در بین مسئولان، گفت:
اداره و گردشگری باید مدیریت بهتری داشته باشد، اما تاکنون کم‌رنگ بوده است. در تاسوعا و عاشورایی گروهی از مسافران شادی کرده بودند که برخی مسئولان آن گردشگری ناسالم را به ژئوپارک ارتباط دادند، در حالی که جذب گردشگر بخشی از فعالیت‌های ژئوپارک است و با آن فعالیت‌های ناسالم ارتباطی ندارد. از طرفی برخی گمان می‌کنند چون نام یونسکو وسط است حتما ارتباطی با جریان سند ۲۰۳۰ دارد.
وی بیان کرد:
متاسفانه هنوز ژئوپارک برای مسئولان محلی هضم نشده، ما می‌خواهیم آن‌ها و مردم محلی دید روشنی نسبت به ژئوپارک پیدا کنند.
وی ادامه داد:
ژئوپارک طبس قراردادی با اداره میراث فرهنگی و گردشگری این شهرستان دارد که برای ثبت ملی سایت‌ها باید از ما کمک بگیرد، در حالی که در پرونده ثبت ملی تعدادی از سایت‌ها با وجود دریافت اطلاعات از این گروه، اما هیچ اشاره‌ای به فعالیت‌ها یا حتی نام آن‌ها نشده است. مصداق آن پرونده است. بالاخره برای تهیه این اطلاعات اعضای ژئوپارک که دانشجویان زمین‌شناسی هستند تلاش زیادی کرده‌اند و می‌خواهند دستاورد زحمات خود را ببینند.
ژئوپارک مخفف پارک زمین‌شناسی (Geology Park) است، سرزمین‌هایی که پدیده‌های زمین‌شناسی، باستان‌شناسی، اکولوژیکی و فرهنگی را در خود جای داده‌اند. یونسکو به‌منظور درک دوره‌های زمین‌شناسی مناطقی را به‌عنوان ژئوپارک مشخص کرده است. ایده‌ی تاسیس ژئوپارک در سال ۱۹۹۹ عملی شد.
او درباره مزاحمت معادن در ثبت ژئوپارک، گفت:
اتفاقا معدن زغال‌سنگ طبس، اسپانسر ژئوپارک است و در تجهیز و آماده‌سازی موزه زمین‌شناسی طبس بسیار همراه بوده و حتی از طرح گسترش موزه ژئوپارک در زمینی به وسعت دوازده سیزده هکتار استقبال کرده است. هرچند ما یکی از جاذبه‌هایمان را به خاطر یکی از معادن از دست دادیم، غار جهنم که از نظر زمین‌شناسی، سایت ارزشمندی به شمار می‌آمد به خاطر اجحاف یک معدن، نابود شد.
نماینده معاونت استانداری و فرمانداری ویژه طبس در امور جهانی شدن این ژئوپارک درباره‌ی میزان مشارکت و همکاری اداره محیط زیست نیز گفت:
در کارگروه، بیشتر نماینده منابع طبیعی حضور دارد. البته ما فعلا از محیط زیست کمک یا همراهی نخواسته‌ایم، هرچند گروهی که روی یوزپلنگ آسیایی که طبس از مهم‌ترین زیستگاه‌های آن به شمار می‌آید، کار می‌کنند، با ما خیلی همراه بوده‌اند.
به گفته شیبانی، ژئوپارک طبس بیش از ۵۰ ژئوسایت را در برمی‌گیرد که باید اولویت‌بندی و معرفی شوند، چراکه شاید همه آن‌ها برای ثبت معرفی نشوند.
ژئوپارک طبس علاوه بر پدیده‌های زمین‌شناسی، معادنی چون فلورین و زغال‌سنگ، روستاهای تاریخی که از نظر معماری ارزشمند شناخته شده‌اند و قطب‌های مذهبی و مردم‌شناسی را نیز در برگرفته است.
«کال جنی» از مهم‌ترین ژئوسایت‌های طبس و مقاصد دره نوردی ایران به شمار می‌آید که در شمال این شهرستان و تقریبا در ۳۵ کیلومتری مرکز شهر طبس و در نزدیکی روستایی به نام ازمیغان که محل کِشت برنج است، قرار دارد. در کوه‌های منتهی به این دره، قدیمی‌ترین فسیل به قدمت بیش از ۱۶۰میلیون سال پیدا شده که در موزه زمین‌شناسی شهر طبس می‌توان آن را دید. پروفسور مارتینی، رئیس شورای عالی شبکه جهانی ژئوپارک‌ها از وجود چنین دره‌ای در ایران بسیار شگفت‌زده شد و آن را با گرند کنیون آمریکا قیاس کرد.