مدیریت زلزله در بناهای تاریخی

به‌ نقل از روابط‌ عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، «مهرداد حجازی» عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان این مطلب را روز سه‌شنبه ۵ دی ۹۶ در نشست تخصصی «زلزله و میراث فرهنگی» که به همت پژوهشکده ابنیه و بافت‌های فرهنگی‌تاریخی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری برگزار شد، مطرح کرد.

او به مواردی در خصوص چارچوب یک توصیه‌نامه برای مدیریت زلزله در بناهای تاریخی اشاره کرد و افزود:

تهیه توصیه‌نامه برای مدیریت زلزله در بناهای تاریخی ایران، نیازمند تعریف یک پروژه فراملی با حضور معدود متخصصان ایرانی و نامحدود متخصصان خارجی (با استفاده از تجارب خارجی) است.

او با تاکید بر ضرورت استفاده از تجارب بین‌المللی در این زمینه افزود:

برگزاری دوره‌های آموزشی ادواری برای مرمت‌گران و مهندستان در این راه یک ضرورت است.

به گفته حجازی این توصیه‌نامه را تنها دو کشور در اختیار دارند.

او تصریح کرد:

ما به‌اندازه انگشتان دست، متخصص ایرانی و به تعداد نا‌محدودی متخصص خارجی داریم و هیچ راهی نداریم که برای دستیابی به یک استراتژی کلی یک پروژه فراملی انجام دهیم زیرا نه تجربه داریم و نه پول.

او ادامه داد:

دو کشوری که موفق به نوشتن توصیه‌نامه شده‌اند بر اساس منشور اسکارسای آن را تدوین کرده‌اند، زیرا که راهی به‌جز این نیست و این منشور حاصل بیست سال زحمت متخصصان علمی است.

«مهناز اشرفی» رئیس پژوهشکده ابنیه و بافت‌های فرهنگی‌تاریخی نیز در این نشست اعلام کرد:

زلزله بم ۱۴ سال پیش اتفاق افتاد و در این سال‌ها پژوهشکده ابنیه و بافت‌های فرهنگی تاریخی و حفاظت و مرمت آثار فرهنگی تاریخی برنامه‌های زیادی را در این راستا برگزار کرده است و امسال نیز با توجه به زلزله کرمانشاه، برگزاری این نشست ضروری به نظر می‌رسید.

او با اشاره به اینکه بحث زلزله برای ما امری آشنا است و اهمیت تاریخی دارد، افزود:

حتی برخی از شهرهای جدید روی خرابه‌های ناشی از زلزله‌های گذشته بنا شده‌اند.

اشرفی با انتقاد از اینکه در سال‌های گذشته بعد از وقوع زلزله همواره اسکان موقت دغدغه بوده که البته تمامی سازه‌های ساخته‌شده برای اسکان موقت نیز به اسکان دائم تبدیل شده‌اند، افزود:

نمونه این موارد را هنوز در بوئین‌زهرا می‌توان دید.

او تاکید کرد:

در بازسازی‌های بعد از زلزله باید علاوه بر آثار فرهنگی تاریخی به میراث ناملموس نیز توجه کرد، زیرا تنها میراث کالبدی دارای اهمیت نیستند.

اشرفی با بیان اینکه مقاوم‌سازی در برابر زلزله در بنای مدرن با تاریخی متفاوت است و نمی‌توان رفتار یکسانی در مورد هر دو داشت تصریح کرد:

بناهای تاریخی ایران در بسیاری از زلزله‌ها مقاومت کرده و سالم مانده‌اند؛ این نشان می‌دهد که سازندگان این بنا‌ها زلزله را می‌شناختند و اصول و تمهیدات خاصی را در نظر داشته‌اند و حال ما باید این اصول را بشناسیم و در مورد آن تحقیق کنیم.

«رشیدی» کار‌شناس دفتر فنی اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمانشاه، دیگر سخنران این نشست نیز به ارائه گزارش از وضعیت ابنیه و مجموعه‌های تاریخی استان کرمانشاه پرداخت و بیان کرد:

وقوع زلزله در بیست‌ و‌ یکم آذر سال ۹۶ بسیاری از خانواده‌های کرمانشاهی را داغدار کرد و آسیب‌های جبران‌نا‌پذیری به آن‌ها زد که خوشبختانه با کمک‌های مردمی تا به امروز مختصری از این مشکلات رفع شده است.

او افزود:

بنا‌ها و مجموعه‌های تاریخی استان کرمانشاه پس از زلزله تحت تاثیر زلزله قرار گرفته و آسیب‌هایی به آن‌ها وارد شده که خوشبختانه در هیچ یک از مناطق با وجود شدت زلزله آثار به‌طور کامل تخریب نشده‌اند.

او تصریح کرد:

بخش‌هایی از بناهای تاریخی این استان که تأثیرپذیر‌تر بوده‌اند آسیب‌هایی دیده‌اند که قابل مرمت هستند.

این کار‌شناس در ادامه به آثاری نظیر طاق‌گرا، بنای زیج‌منیژه یا طاق، محوطه قلعه‌گبری، بناهای عمارت خسرو، کاروانسرای عباسی قصر شیرین، ارگ تاریخی گیلانغرب و... اشاره کرد که همگی پابرجا هستند و در برخی موارد آسیب‌های خیلی جزئی دیده‌اند.

«منصور ضیایی‌فر» عضو هیئت علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله ایران دیگر سخنران این نشست با اشاره به مواردی در خصوص «پایدارسازی لرزه‌ای» نظیر انسجام، مقاومت، شکل‌پذیری، انعطاف‌پذیری و میرایی اعلام کرد:

اگر این تکنیک‌ها رعایت شود، طول عمر لرزه‌ای سازه بالا می‌رود.

او افزود:

پایدارسازی بناهای میراث فرهنگی در مقابل زمین‌لرزه بر اساس حفظ ارزش‌های تاریخی آن‌ها در وجوه مختلف (اصالت، معماری، زیبایی، باستان‌شناسی و...) صورت می‌گیرد و حفظ این ارزش‌ها برای سالیان دور ممکن است نیازمند دستکاری‌های ناخواسته در بنا و کاسته شدن از ارزش‌های تاریخی موجود بنا شود.