لوکیشن‌های فیلم و سریال‌های ایرانی و گردشگری فیلم

 اکنون، قدرت صنعت سینما، به کمک جذاب‌سازی برای مقاصد گردشگری در سراسر گیتی آمده تا نقاط بکر و کمتر دیده شده، فرصت دیده شدن دوباره را از دوربین گردشگران پیدا کنند. از این فضا، کشور ایران هم باید با توجه به پتانسیل‌های صنعت سینما و صنعت گردشگری خود، به بهترین شکل ممکن استفاده کند. بخشی از ۳۶ میلیارد درآمد ارزی از صنعت گردشگری کشور در یک دهه آینده، باید توسط گردشگری فیلم، گردشگری سلامت و گردشگری روستایی تامین شود. برای نیل به این آرمان‌ها، به برنامه‌ریزی دقیق نیاز است.

کشور ۴ اقلیم ایران با این همه پتانسیل طبیعی و اقلیمی که بارها در فیلم‌های سینمایی، سریال‌های تلویزیونی و حتی مستندها به تصویر کشیده شده است، می‌تواند از طریق صنعت سینما، رونق گردشگری خود را دنبال کند. لوکیشن فیلم‌ها و سریال‌های معروف ایرانی در چند دهه اخیر، می‌تواند خیل مشتاقان داخلی و بین المللی را به‌سمت مکان‌های فیلمبرداری هدایت کند. هدایتی که فرصت‌سازی بهینه‌ای برای تعامل سینما با گردشگری در ایران را سبب خواهد شد. فیلم‌های زیادی در لوکیشن‌های تاریخی، باستانی، فرهنگی و هنری در چند دهه اخیر بازی شده است که هر یک، در نظر و ذهن مخاطبان ایرانی، مکان‌های نوستالژیک هستند. مانند روزی روزگاری و امیرکبیر و امثالهم. این مکان‌های فیلمبرداری، می‌تواند زمینه جذب مخاطبان زیادی را برای بازدید از مکان‌های فیلمبرداری فراهم کند تا تورهای گردشگری فیلم و سریال ایرانی، گردشگران را به نقاط مختلف کشور ببرد.

تقویت گردشگری روستایی ایران در کنار آشنایی بهتر و بیشتر نسل جوان با قابلیت‌های مختلف اقلیم ایران و سنت اقوام ایرانی، از دیگر فواید گسترش گردشگری فیلم در کشورمان است که باید به آن توجه کنیم. در واقع تنها حوزه‌های گردشگری روستایی (Rural Tourism) و حتی گردشگری سلامت (Medical Tourism) نیست که در صنعت پول‌ساز و میان رشته‌ای گردشگری، ثروت‌آفرینی مولد دارد. بلکه در چند دهه اخیر، در برخی از کشورهای جهان که بعضا مقاصد اصلی گردشگری را تشکیل می‌دهند و سالانه میزبان میلیون‌ها گردشگر هستند، مساله گردشگری فیلم (Movie Tourism)‌ نیز از جایگاه ویژه‌ای برخوردار شده است.

تقریبا از دهه شصت میلادی، با توسعه تولیدات فیلم و سریال و توسعه امکانات دوبلاژ در کشورهای مختلف جهان تا به امروز که امپراتوری نت فلیکس و گوگل و نرم افزارهای دانلود قانونی و غیر قانونی فیلم و سریال‌ها سیطره رسانه دیجیتال را بلامنازع کرده است، گردشگری فیلم مورد توجه واقع شد. مقاصد گردشگری الهام‌بخش از فیلم و سریال‌های تلویزیونی (Tourism destinations inspired by Movies) عنوان مصطلح این روزهای نشریات و پرتال‌های فعال در عرصه گردشگری فیلم و سریال جهان را تشکیل می‌دهد که به شما مقاصد گردشگری خاص را معرفی می‌کند.

(تصویر بازدید گردشگران بین‌المللی از لوکیشن‌های فیلمبرداری ارباب حلقه‌ها در نیوزلند)

مقاصدی که لوکیشن فیلمبرداری فیلم‌ها و سریال‌های معروف تاریخ سینما و حتی سینمای معاصر در کشورهای مختلف جهان به شمار می‌رود. خیلی‌ها هنوز صدای جولی اندروز (ماریا) در فیلم آوای موسیقی را که در سال ۱۹۶۷ یک ملودارم عاشقانه و داستانی جذاب را در میان جنگل‌ها و دشت‌های سرسبز اروپا روایت می‌کرد، به یاد دارند. این فیلم نوستالژیک، در شهر سالزبورگ اتریش ساخته شد و اکنون، لوکیشن‌های ۷ گانه فیلم، یکی از مقاصد اصلی گردشگری پایتخت موسیقی اروپا یعنی اتریش به شمار می‌رود. موسسات گردشگری خاصی در این کشور، گردشگری آوای موسیقی (The Sound of Music Tours) را به راه انداختند تا گردشگران را در لوکیشن‌های این فیلم جریان‌ساز خاطره‌انگیز قرار داده و درآمدزایی کنند.

 لوکیشن‌های تاریخ‌ساز

همین نزدیکی‌ها، ارباب حلقه‌ها (Lord of The Rings) که جوایز اسکار را درو کرد، عامل تبلیغاتی گسترده برای توسعه صنعت گردشگری کشور کوچک نیوزلند شد. مکان‌های فیلمبرداری سریال معروف Lost در کشورهای مختلف جهان نیز، همان اندازه مخاطب‌مدار شد که لوکیشن‌های سریال بازی تاج و تخت (Games of Thrones) در ایسلند و ایرلند شمالی و بریتانیا، موجی از مشتاقان را به جزیره‌ها و قصرها و مراکز باستانی و تاریخی می کشاند.

همه این‌ها، قدرت بالای صنعت فیلم در رونق گردشگری و معرفی مقاصد جدید گردشگری به طیف متنوعی از گردشگران با سلایق مختلف را به تصویر می کشد.

برخی معتقدند که گردشگری فیلم، در واقع فرم و ساختار جدیدی از چشم‌اندازهای فرهنگی پیش روی است که در عرصه بازاریابی صنعت گردشگری و صنعت سفر و تفریح باید به آن توجه کرد (۱). تاثیرگذاری صنعت سینما روی توسعه گردشگری جهان به‌قدری قوی است که تصویری که دنیا هم‌اکنون از دنیای غرب (American West) در ذهن دارد، اساسا از طریق فیلم‌های وسترن و سریال‌های آمریکایی نشات گرفته است(۲). کمتر بخشی از دنیا را می‌توان سراغ داشت که شناخت مردم از آن جا، بر اساس ساختارهای شناختی و ادراکی غیر از هنر هفتم باشد. حتی رسانه‌های گروهی و مکتوب نیز اثربخشی اطلاع‌رسانی و تصویرسازی (imaging) حرفه‌ای به‌اندازه‌ای که فیلم، جریان‌سازی کرده است، نداشته‌اند.قدرت هنر هفتم و پرده نقره‌ای هست که ما را با اقلیم‌ها و سرزمین‌های شناخته شده و ناشناخته بسیاری در روایت‌های داستانی و رمانتیک آشنا می‌کند و برخی از آن‌ها، همچون کازابلانگا و آوای موسیقی (The Sound of Music)، نوستالژیک هم می‍شود.

فردی هم چون Alfio Leotta در کتاب Touring the Screen که در سال ۲۰۱۱ میلادی درباره الهام بخشی صنعت گردشگری نیوزلند از صنعت فیلم‌سازی هالیوود منتشر کرد، به رشد فزاینده منابع علمی جهان اشاره می‌کند که در ۲ دهه اخیر، بر اهمیت صنعت فیلم بر توسعه گردشگری اذعان کرده‌اند(۳). به نظر می‌رسد این کتاب بتواند case study قوی و خوبی برای علاقه‌مندان عرصه مطالعات گردشگری فیلم و بازاریابی این صنعت باشد. در واقع آنچه از آن به‌عنوان گردشگری فیلم پایه (Film-induced Tourism) یاد می‌شود، در ادبیات مجلات و منابع علمی به‌طور جدی به آن پرداخته شده است و شبکه‌های اجتماعی وب نیز در تقویت آن تاثیر بسزایی داشته‌اند.

(سریال‌های مشهوری چون روزی روزگاری و امیرکبیر، فرصتی برای احیای گردشگری فیلم در ایران)

ناگفته پیدا است که گردشگری فیلم در کشوری همچون ایران، با این همه آثار سینمایی و تلویزیونی که ظرف ۴ دهه اخیر ساخته شده و بعضا بازتاب‌های بین‌المللی نیز پیدا کرده است، می‌تواند بهره‌وری خوبی را به صنعت گردشگری ایران ارائه کند. سریال‌هایی همچون امیرکبیر، پس از باران، روزی روزگاری، سلطان صاحبقران، گرگ‌ها و ده‌ها فیلم سینمایی معروف که در مناطق گوناگون فیلمبرداری و ساخته شد، هنوز برای خیلی‌ها خاطره‌انگیز است. خیلی‌ها دوست دارند لوکیشن‌های طبیعی فیلم و سریال‌ها را در قالب تورهای یک یا چند روزه بازدید کرده و یادآور دیالوگ‌ها و روایت‌های تلخ و شیرین آن‌ها باشند. این جذابیت وقتی دوچندان می‌شود که بتوانیم لوکیشن‌های فیلمبرداری فلان فیلم و سریال مشهور را به همراهی عوامل فیلم در قالب گروه‌های شاد گردشگری بازدید کنیم.

با این راهکار، ظرفیت‌آفرینی مجددی برای رونق مناطق گردشگری غیر شهری و روستایی ایران ایجاد می‌شود و از طرفی، صنعت سینما را با اهمیت صنعت گردشگری و تاثیر متقابلی که بر آن دارد، آشنا می‌کند. تاثیری که به نظر می‌رسد در کشور ما خیلی با اهتمام جدی مسئولان سینمایی و گردشگری مواجه نشده است.

 راهکارهایی برای توسعه گردشگری فیلم در ایران

۱-خانه سینما با همکاری نهادهایی در سازمان میراث فرهنگی کشور و وزارت ارشاد، کارگروهی برای توسعه ظرفیت‌های گردشگری فیلم در ایران و ترغیب و تشویق مردم به بازدید از لوکیشن‌های فیلمبرداری فیلم و سریال‌های معروف از طریق موسسات مجاز گردشگری و همیاری عوامل تولید، تشکیل دهد. این کارگروه با همکاری و حمایت فعالان گردشگری کشورمان، می‌تواند عاملی برای رونق تورهای گردشگری شهرهای مختلف ایران در عرصه گردشگری روستایی و گردشگری فیلم شود.

۲-تورهای گردشگری فیلم توسط مدارس و مراکز آموزش عالی سراسر کشور تدوین شود تا تجربه موفق بازدید از مناطق عملیاتی جنوب کشور، این بار نیز در عرصه دیگری متجلی شود. تجربه موفق گردشگری در مناطق عملیاتی جنوب، می‌تواند الهام‌بخش گردشگری فیلم و بازدید از لوکیشن‌های فعال فیلم‌های سینمایی و تلویزیونی ایران شود. وزارت آموزش‌وپرورش با همیاری وزارت علوم و خانه سینما و وزارت ارشاد، می‌توانند در کارآفرینی این عرصه مشارکت کرده و فضای فرهنگی جذابی را برای مخاطبان خود به‌خصوص در فصل تابستان ایجاد کنند.

۳-وزارت ارشاد و سازمان میراث فرهنگی می‌توانند برای توسعه شناخت داخلی و بین المللی از برترین نقاط بکر گردشگری ایران، تسهیلات تشویقی مادی و معنوی به کارگردانانی که چنین مناطقی را در فیلم و سریال‌های خود استفاده و پررنگ می‌کنند، ارائه کند. این مساله مهمی است که نهادهای دولتی فعال کشور در عرصه گردشگری فیلم باید به آن بها دهند. باید برای کارگردان‌های فیلم‌های مستند و داستانی و سینمایی، جذاب‌سازی نقاط گردشگری معروف و غیر معروف ایران، یک دغدغه و امری ارزشمند تلقی شود تا در لابه‌لای سناریو، شاهد تصویربرداری از مکان‌های گردشگری ایران زمین باشیم. این ماموریت، برندسازی و مقصدسازی برای جذابیت‌های بالقوه گردشگری ایران را سبب خواهد شد.

۴-از ظرفیت بازیگران مشهور سینمایی ایران برای ترغیب مردم به گردشگری و بازدید از مناطق مختلف کشور و حفظ و نگهداری از ظرفیت‌های باستانی و تاریخی ایران به‌طور گسترده استفاده شود. برگزاری تورهایی با حضور چهره‌های سرشناس سینمای ایران که راوی لحظات فیلمبرداری و بازی در لوکیشن‌های مختلف در مکان‌های شهری و غیر شهری هستند، می‌تواند زمینه تقویت گردشگری فیلم را در ایران سبب شود. تجربه آوای موسیقی و ارباب حلقه‌ها، این بار در مدل بومی می‌تواند در نظر گرفته شود.

۵-کارآفرینی و درآمدزایی گسترده از طریق گردشگری فیلم، می‌تواند زمینه را برای خلق استارت‌آپ‌های جدید و موضوعات تحقیقاتی و مطالعاتی فعالان صنعت گردشگری و مدیریتی کشور فراهم کند. گردشگری فیلم در ایران باید در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی گردشگری و برنامه‌ریزی توریسم، مد نظر اساتید و برنامه‌ریزان آموزشی بوده و فعالان این عرصه با این فضا، بیشتر آشنا شوند. برگزاری نشست‌های فصلی با خانه سینما و فعالان هنر هفتم ایران، می‌تواند درک بهتری را به فعالان گردشگری ایران در عرصه آکادمیک و برنامه‌ریزان صنعت گردشگری ایران به‌خصوص در عرصه گردشگری فیلم بدهد.

 به امید آن که تورهای گردشگری فیلم، در سال‌های آینده در برنامه بسته‌های گردشگری موسسات گردشگری کشورمان برای جذب گردشگران داخلی و بین المللی دیده شود و تراژدی تورهای لحظه آخر استانبول و دوبی، به تورهای بازدید از فلان لوکیشن فیلم سینمایی با حضور فلان شخصیت سینمایی و هنری کشور تغییر یابد. امیدواریم به‌جای تورهای لحظه آخری کلیشه‌ای که آرامش را از موبایل‌های مردم سلب کرده است، تبلیغ تورهای گردشگری الهام‌بخش از فلان فیلم و سریال تلویزیونی با حضور عوامل سازنده، برای هموطنان ارسال شود که موجی از گردشگری را در ایران سبب خواهد شد.

همواره گردشگری ایران را با پرتال کجارو دنبال کنید.

 منابع:

 1.Jewell, B, Mc Kinnon, s (2008) Movie Tourism: A new form of Cultural Landscap, Journal of Travel & Tourism Marketing, Routledge

2.Frost, W, Laing, J (2015) Imaging the American West Through Film and Tourism

3.Leotta, F (2011) Touring the Screen: Tourism and New Zealand Film Geographies, Intellect Books