به مناسب سالگرد زلزله بم: بم، استوارتر از دیروز چشم انتظار آینده است
۱۲ سال پیش در سحرگاه پنجم دی‌ماه سال ۸۲، زمین ۱۲ ثانیه زیر پای اهالی بم لرزید. ارگ هزاران ساله شهر فرو ریخت؛ ده‌ها هزار انسانی که «هریک از جان‌های شریف‌شان به هزار ارگ می‌ارزید»، جان باختند؛ هزاران نفر مجروح شدند و آنان که ماندند داغی عمیق بر دل و شهری ویران پیش رو داشتند. حالا ۱۲ سال گذشته است: بلوارهای پر دار و درخت؛ میدان‌های زیبا و مصفّا؛ ساختمان‌های نوساز و خوش‌نما و انبوه مغازه‌های پرجنب‌وجوش همه و همه دست به دست هم داده‌اند تا آثار زلزله را از چهره شهر پاک کنند. اینجا همه چیز نونوار است و اگر نبود ارگ قدیمی بم و نخل‌ها و اکالیپتوس‌های تنومند، باور کهنسال بودن این شهر دشوار می‌شد.
به گزارش روزنامه ایران، «داوود زارع» دبیر هنرستان کشاورزی بم می‌گوید: «خانه‌ها و ساختمان‌های شهر نسبت به پیش از زلزله، هم استحکام بیشتری دارد و هم زیباتراست. به‌خصوص مساجد و مدارس و اماکن تجاری بم خیلی بهتر از گذشته شده‌اند.» ورزشگاه بزرگ فجر، دانشگاه علوم پزشکی و کتابخانه مرکزی بم از جمله همین ساختمان‌های زیبا و مستحکم است که جایگاه بم از نظر سرانه‌های ورزشی و آموزشی را ارتقا بخشیده است. اکنون در بم هیچ خانه یا ساختمان بازسازی نشده‌ای وجود ندارد و در بسیاری از ساختمان‌های عمومی می‌توان رد پای معماری نواحی مختلف ایران و جهان را سراغ گرفت. اینها به‌وسیله مردمانی از شهرها و کشورهای دیگر ساخته شده و تنوع خلاقانه و شگفتی را در شهر پدید آورده است.
کوچه‌ها هنوز خاکی است!
«علیرضا ریاضی» شهردار بم نیز می‌گوید: «چند سال پیش، پایان بازسازی شهر بم به‌طور رسمی اعلام شد و اکنون همه خانه‌ها، اماکن تجاری یا عمومی که در زلزله تخریب شده بود، بازسازی شده، اما در موضوع عمران شهری هنوز کارهای زیادی باقی مانده است. در حال حاضر نزدیک به ۳ میلیون متر مربع از معابر شهر آسفالت شده و برآورد ما این است که باید بیش از ۳ میلیون متر مربع دیگر آسفالت‌ریزی انجام شود تا به وضعیت قبل از زلزله برسیم. در واقع نبود آسفالت در بسیاری از خیابان‌های فرعی و کوچه‌ها، موجب نارضایتی عمومی را فراهم آورده و به یکی از گلایه‌های اصلی شهروندان تبدیل شده است. خانم «جلالی» بانوی خانه‌داری که در اطراف میدان «زید» زندگی می‌کند، با اشاره به خاکی بودن کوچه‌های این منطقه، می‌گوید: به‌تازگی کوچه‌ها را برای گازکشی کنده‌اند. گردوخاک به‌قدری زیاد است که زندگی را برایمان مشکل کرده و سلامتی فرزندان‌مان را در معرض خطر قرار داده است.»
«غلامعلی میرزایی» راننده تاکسی هم کمبود معابر آسفالته را بزرگ‌ترین مشکل بم دانسته و شهرداری را مقصر اصلی معرفی می‌کند. وی با اشاره به اینکه شهرداری بم با کمبود یا نبود اعتبار برای آسفالت کردن معابر مواجه است، اظهار می‌دارد:
عمده درآمدهای شهرداری‌ها از محل عوارض ساختمانی است اما چون ساخت و سازهای بم در جریان بازسازی‌های پس از زلزله تکمیل شده و مراجعات مردم به شهرداری برای صدور پروانه‌های ساختمانی کم است، در نتیجه درآمد زیادی عاید شهرداری نمی‌شود. در سال ۹۴ بودجه شهرداری بم بالغ بر ۴۰ میلیارد تومان بوده که عمدتا از محل ارزش افزوده منطقه ویژه اقتصادی ارگ جدید حاصل شده و این رقم کفاف اداره شهر و آسفالت‌ریزی معابر را نمی‌دهد.
میرزایی یادآور می‌شود: شهرداری برای اینکه بتواند خدمات‌رسانی مطلوبی به شهروندان داشته باشد، در ۴ سال آینده، هر سال به ۱۰۰ میلیارد تومان بودجه نیاز دارد. جالب اینکه بم دارای ۲ کارخانه مجهز تولید آسفالت، یک مخزن بزرگ قیر و تمامی ماشین‌آلات لازم برای آسفالت معابر است، اما به گفته شهردار، نبود بودجه مانع استفاده از این امکانات شده است. با این حال، «مهدی مبشر» مدیرکل امور شهری استانداری کرمان نیز می‌گوید: استانداری نگاه ویژه‌ای به بم دارد. بنابراین با پیگیری استانداری مالیات بر ارزش افزوده بم افزایش پیدا کرد و درآمد شهرداری چند برابر شد؛ اما قبول داریم که هنوز به اعتبارات زیادتری نیاز است و استانداری و سازمان شهرداری‌ها هرساله کمک‌هایی را در قالب اختصاص قیر یارانه‌ای یا دستگاه‌ها و تجهیزات شهری (مانند خودروهای آتش‌نشانی) در اختیار شهرداری قرار می‌دهد.»
جای خالی نهادهای فرهنگی و هنری
به نظر می‌رسد که در بازسازی بم، ساخت مراکز آموزشی، ورزشی و تفریحی در اولویت قرار داشته و اماکن فرهنگی و هنری مورد توجه کافی قرار نگرفته است. بم پیش از زلزله دارای دو سینمای قدیمی متعلق به بخش خصوصی بود که هر دو در جریان زلزله تخریب شد، اما هرگز بازسازی نشد؛ چراکه به گفته شهردار، «ساخت سینما سرمایه زیادی را طلب می‌کند» همچنین، هیچ سالن تئاتر یا تالاری برای برگزاری کنسرت‌های موسیقی وجود ندارد و سرانه اماکن فرهنگی وهنری (به استثنای کتابخانه) کم است. آن گونه که شهردار بم می‌گوید تازه ۱۲ سال پس از زلزله، مجوزهای لازم برای ساخت خانه تئاتر گرفته شده است و پیش‌بینی می‌شود که در مدت ۶ ماه آینده ساخته شود. بدین ترتیب در نبود اماکن فرهنگی که می‌توانند تسکین دهنده بخشی از آلام و رنج‌های مردمان بم و زمینه‌ساز بالندگی فکری و روحی آنان‌باشد، جوانان شهر به استفاده از امکانات ورزشی بسنده می‌کنند. به گفته «داوود زارع» دانش‌آموزان و جوانان بم، عمدتا با رفتن به استخر، ثبت نام در کلاس‌های زبان و آمادگی کنکور و نیز شرکت در دوره‌های آموزش فوتبال، والیبال و تکواندو، اوقات فراغت خود را می‌گذرانند.
نخل‌ها تشنه‌اند
حیات اقتصادی و اجتماعی شهر بم از قدیم‌الایام به نخلستان‌ها و تولید و عرضه خرما وابسته بوده؛ در حال حاضر از محدوده ۳ هزار و ۸۶۴ هکتاری شهر بم، ۸۰۰ هکتار آن شامل باغ‌های نخل است و این غیر از هزاران هکتار نخلستانی است که در روستاهای پیرامون شهر قرار دارد. با این حال بسیاری از مردم بم بر این باورند که وضعیت نخلستان‌ها به دوران پیش از زلزله بازنگشته است. جای خالی هزاران نفر از صاحبان و زارعان جان باخته نخلستان‌ها را مردمانی از شهرهای دیگر (از جمله ایرانشهر) پرکرده‌اند، اما جوان‌ها علاقه چندانی به کارگری در نخلستان ندارند. از این گذشته، خشکسالی‌های یک دهه اخیر که همه کشور را درگیر خود کرده، بم را نیز بی‌نصیب نگذاشته است.
«غلامرضا وفا» مغازه‌دار بمی می‌گوید:
نخلستان‌ها آب کافی ندارند و تولید خرما با مشکل مواجه شده است. از زمان پیش از زلزله قرار بود که شبکه فاضلاب بم تکمیل شود تا از پساب‌های تصفیه شده برای آبیاری نخلستان‌ها استفاده کنند؛ اما مسئولان در انجام این کار مهم تعلل زیادی داشته‌اند و این طرح به حال خود رها شده است.
ریاضی، شهردار بم گفته‌های این شهروند بمی را تایید می‌کند، اما می‌گوید که به رغم آماده شدن تمام طرح‌ها و نقشه‌های لازم، این پروژه «به‌دلایل مختلف که مهمترینش نبود اعتبارات است» متوقف مانده. مدیرکل امور شهری استانداری کرمان نیز سخنان شهردار را تایید می‌کند و از تلاش اداره آب و فاضلاب برای پیدا کردن یک سرمایه‌گذار خبر می‌دهد. اما تصریح دارد که اگر این امکان فراهم نشد، اداره آب و فاضلاب از محل اعتبارات خود و بتدریج پروژه جمع‌آوری و تصفیه فاضلاب بم را پیش خواهد برد، چراکه به گفته او «حتی شبکه فاضلاب کرمان نیز هنوز پس از سال‌ها به‌دلیل کمبود اعتبارات کامل نشده است.» در سال‌های اخیر شیوع برخی آفت‌ها نیز مزید بر علت شده و نخل‌ها و نخلداران را بیش از گذشته آسیب‌پذیر کرده، اما به نظرمی‌رسد کشاورزان و مسئولان محلی از عهده مبارزه با آفات برخواهند آمد.
روان‌های پژمرده زیر نخل‌های سبز
اگرچه کالبد شهر بم به‌شکل قابل‌قبولی بازسازی شده اما عوارض روانی و آسیب‌های اجتماعی ناشی از مرگ هزاران نفر از مردم به قوت خود باقی است. با وجودی که بم بخش بزرگی از جمعیت خود را در زلزله از دست داد اما جمعیت آن از زمان پیش از وقوع زلزله بیشتر شده و این به خاطر مهاجرت افراد زیادی از نواحی دیگر استان (یا حتی استان‌های مجاور) به این شهر تازه بازسازی شده است. وجود گروه بزرگی از مهاجران به نوبه خود ترکیب جمعیتی شهر را تغییر داده و عوارضی را پدید آورده است.
خبرنگار «ایران» کوشید تا درباره آسیب‌ها و مشکلات اجتماعی مردم بم با مسئولان اداره بهزیستی این شهرستان گفت‌وگو کند، اما آنان اعلام کردند که از سوی مدیران بهزیستی استان کرمان از هرگونه مصاحبه با هر رسانه و با هر موضوعی منع شده‌اند. تلاش چندروزه برای گفت‌وگو با فرماندار بم نیز بی‌نتیجه ماند و او حتی حاضر به استماع پرسش‌های «ایران» درباره مشکلات مردم بم و بازماندگان زلزله نشد.
منبع: chn