نگین آبی ایران فصلی شد؛ باران به دریاچه ارومیه جان میدهد؟
چند روزی است که چشم مردم ایران به بارشهای آسمانی روشن شده و در نقاط مختلف کشور برف و باران میبارد. دریاچه ارومیه هم از این بارشها بینصیب نبوده است و ویدیوهایی از این دریاچه در فضای مجازی منتشر شده که امید به احیای دریاچه ارومیه را زنده کرده است. اما پرسشی اساسی مطرح است که آیا احیای دریاچه ارومیه امکانپذیر است.
«محمد کوهانی» پژوهشگر حوزه آب و دبیر شبکه ملی محیطزیست سازمانهای مردم نهاد جوانان کشور، درباره بارشهای روزهای گذشته و امکان احیای دریاچه ارومیه به «کجارو» توضیح میدهد:
روز پنجشنبه یک بازدیدی از دریاچه ارومیه داشتیم و آب بیشتر زیر پل شهید کلانتری تجمیع شده بود. با اینکه بارشها به تازگی شروع شده و به حد نرمال پاییزی و میانگین بلندمدت رسیدیم اما وضعیت دریاچه ارومیه مطلوب نیست و اتفاق خاصی رخ نداده است. با بارشهای این چند روز خشکی تا حد کمی جبران شده اما تازه به شرایط نرمال رسیدیم. شرایط نرمال را پیشتر هم تجربه کردهایم و با وجود آن، دریاچه دوباره خشک شده است؛ بنابراین تغییری اساسی رخ نداده و آب تنها در کمارتفاعترین بخش دریاچه، یعنی محدوده زیر پل شهید کلانتری و آن هم با عمق کم، جمع شده است.
نفس راحت کوتاهمدت؛ بارشها ریزگردهای نمکی را مهار کرد
او با اشاره به اهمیت بارشها برای جلوگیری از ریزگردهای نمکی، ادامه میدهد:
مدیرعامل آب منطقهای اشاره کرده عمق دریاچه ارومیه به ۴۰ سانت رسیده و باید کل عرصه دریاچه را مدنظر قرار دهیم؛ بنابراین در کل عرصه خشک بودن آن محرز است. اما بارشها سبب میشود که ذرات نمکی روی دریاچه ارومیه خیس شوند و سنگین شدن آنها باعث میشود که بهطور موقت خیالمان از ریزگردهای نمکی راحت شود چون وقتی ذرات نمک خیس و مرطوب باشند باد توانایی جابهجایی آنها را ندارد.
این پژوهشگر حوزه آب در خصوص تاثیر معیشت و کشاورزی بر افزایش مصرف آب، میگوید:
ما در سالهای ۱۳۹۸ و ۱۴۰۲ بارشهایی فراتر از حد نرمال را تجربه کردیم، اما تنها یک سال بعد دوباره دریاچه ارومیه را از دست دادیم. در این سالها جمعیت منطقه افزایش یافته و بهدنبال آن توسعه صنعت، گسترش کشاورزی و رشد خدمات که اغلب فعالیتهایی آببر هستند، شدت گرفته است. در واقع معیشت مردم را درگیر آب و کشاورزی کردیم چنین موضوعی را هم نمیتوان به راحتی تغییر داد. بخش قابل توجهی از آب به دریاچه منتقل میشد اما حالا در چنگال فساد، معیشت و کشاورزی استان گیر کرده است؛ به همین دلیل نمیتوان قاطع گفت که دریاچه ارومیه احیا میشود.
دریاچه ارومیه از دریاچهای چندهزار ساله تا پهنهای فصلی
کوهانی در پاسخ به این پرسش که با تغییرات اقلیمی مواجه هستیم آیا دریاچه ارومیه به دریاچه فصلی بدل شده، توضیح میدهد:
با توجه به رشد جمعیت و توسعه صنایع، نمیتوان با قطعیت گفت که دریاچه ارومیه در صورت تجربه بارشهای بسیار مناسب به روزهای پرآب خود باز میگردد. در سال ۱۳۹۸ حدود ۵ تا ۶ میلیارد مترمکعب بارش در حوضه ثبت شد، اما این منابع آبی در سالهای ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ بهدلیل افزایش دما، تغییرات اقلیمی و تبخیر بالا از دست رفت و مدیریت موثری بر بارشها صورت نگرفت.
دبیر شبکه ملی محیطزیست سازمانهای مردم نهاد جوانان کشور، ادامه میدهد:
در مجموع باید توجه داشته باشیم که امروز در شرایط مناسبی برای کمک به دریاچه ارومیه قرار داریم. سردهنه کانالهای آبیاری متصل به رودخانهها باید مسدود شود تا روانآبهای ناشی از بارشهای احتمالی به زمینهای کشاورزی نرسند، بلکه آبهای زیرزمینی تغذیه شوند و آب به سمت دریاچه ارومیه جریان پیدا کند.
او با اشاره به اینکه دریاچه ارومیه به دریاچهای فصلی بدل شده است، بیان میکند:
اگر میزان بارشها به حد نرمال برسد و ذخایر پشت سدها در وضعیتی قرار گیرد که تامین آب شرب با مخاطرهای مواجه نباشد، در آن صورت باید رهاسازی آب به سمت دریاچه ارومیه انجام شود. در غیر این صورت، بهدلیل برداشتهای بیرویه، این پهنه آبی عملا به یک دریاچه فصلی تبدیل خواهد شد.
تصمیمگیریهای سخت؛ شرط بازگشت نسبی حیات دریاچه
این پژوهشگر حوزه آب درخصوص اظهارات برخی از مسئولان درباره امکان احیای دریاچه ارومیه، توضیح میدهد:
در حال حاضر شرایط بهگونهای است که از میان چند تصمیم سخت باید یکی را انتخاب کنیم و براساس آن پیش برویم. باید با کشاورزان وارد گفتوگو شویم تا تسهیلاتی برای آنها بگیریم و شیوه آبیاری زمینهایشان را مدرن کنند، با حفاران چاههای غیرمجاز جدیتر برخورد شود. از طرف دیگر باید برداشت از رودخانه و توسعه بالادستی اراضی دیم را کنترل کنند و این تصمیمهای سختی است که مسئولان حاکمیتی باید بگیرند و در مقابل این موارد باید ایستادگی کنند.
احیای دریاچه ۱۶ هزار میلیارد مترمکعب آب نیاز دارد
کوهانی در خصوص تعریف و بازبینی احیای دریاچه ارومیه میافزاید:
دریاچه قابل احیاست اما آن تعریف احیا دریاچه را باید بازبینی کنیم چون با جمع شدن آب سطحی در آن نمیتوان گفت دریاچه ارومیه احیا شده است. اما طبق تعریفی که در گذشته ارائه شده باید حدود ۱۶ هزار میلیارد مترمکعب در دریاچه آب جمع شود تا به تراز نرمال و حد اکولوژیک برسد. آن هم در چنین شرایط تغییرات اقلیمی و کاهش بارشها این امر محال ممکن است. بنابراین باید یک بازتعریفی درباره احیای دریاچه ارومیه داشته باشیم و باید سیاستهای خودمان را به سمتی ببریم که با تغییرات اقلیمی، طبیعت و محیطزیست را سازگار کنیم.
این پژوهشگر حوزه آب در پایان تاکید کرد:
ما در این منطقه از دهه ۷۰ تا امروز افزایش دو درجهای دما را داشتیم و هر درجه افزایش دما، چند صد میلیون متر مکعب آب را تبخیر میکند و به نوعی در شرایط برگشت ناپذیر هم قرار داریم. یعنی وقتی افزایش دما داریم دیگر نمیتوان توقع کاهش دما داشته باشیم و باید خودمان را با شرایط جدید وقف دهیم وگرنه بازی را میبازیم.
