خسوف ماه خونین در ایران؛ ماه‌گرفتگی ۱۶ شهریور را کجا ببینیم؟

۱۶ شهریور ماه آسمان ایران بعد از هفت سال شاهد پدیده ماه گرفتگی کامل خواهد بود. پدیده‌ای جذاب نجومی که پس از سال‌ها در سراسر کشور قابل مشاهده خواهد بود. «کاظم کوکرم»، سخنگوی کمیته آماتوری انجمن نجوم ایران درباره نحوه مشاهده پدیده ماه گرفتگی ۱۶ شهریور به «کجارو» می‌گوید:

برای تماشای خسوف با چشم غیرمسلح نیازی نیست به مکان خاصی بروید؛ این ماه‌گرفتگی نه‌تنها در کل ایران و آسیا، بلکه در اقیانوسیه و بخش‌های زیادی از آفریقا و شرق اروپا به‌خوبی دیده می‌شود؛ بنابراین محدود به ایران نیست و بخش بزرگی از مردم کره زمین می‌توانند این رویداد را ببینند.

ماه گرفتگی ۱۶ شهریور ماه در آسمان تمامی نقاط ایران قابل‌مشاهده است و کوکرم درباره شرایط تماشای این پدیده نجومی می‌گوید:

در هر نقطه‌ای از کشور، اگر ماه در آسمان قابل‌مشاهده و افق شرقی باز باشد، می‌توانید این پدیده را ببینید. افق مشرق همان جهتی است که خورشید از آن سو طلوع می‌کند؛ بنابراین کافی است مقابلتان در جهت مشرق باز باشد و کوه، درخت یا ساختمان مانع دیدتان نشود تا بتوانید ماه‌گرفتگی را مشاهده کنید.

شهر تهران هر چند با آلودگی نوری فراوانی روبرو است اما آسمان شب ۱۶ شهریور ماه در این شب نیز میزبان این پدیده نجومی خواهد بود. کاظم کوکرم، سخنگوی کمیته آماتوری انجمن نجوم ایران درباره اینکه کدام نقاط تهران برای تماشای ماه گرفتگی مناسب‌تر است، می‌گوید:

برای رصد ماه‌گرفتگی حتما نیاز باشد به جاهای بدون آلودگی نوری برویم؛ بنابراین برخلاف رصد ستاره‌ها، برای مشاهده ماه‌گرفتگی نیازی به خروج از شهر نیست. در هرجا که باشید، چنانچه ماه در آسمان دیده‌شود و هنگامی که وارد سایه زمین شد و به رنگ سرخ درآید، این تغییر رنگ را به‌خوبی خواهید دید.

این مدرس نجوم درباره اینکه مردم تهران در چه نقاطی می‌توانند این ماه‌گرفتگی را ببینید، می‌گوید:

در تهران، علاقه‌مندان به رصد با تلسکوپ می‌توانند به پارک آب‌وآتش مراجعه کنند. آسمان‌نمای «گنبد مینا» در این پارک، چند دستگاه تلسکوپ روی پل طبیعت مستقر می‌کند و با همکاری منجمان آماتور در تهران، فرصت تماشای این رخداد را برای بازدیدکنندگان فراهم کرده است. در این مکان‌ها امکان دیدن ماه‌گرفتگی با تلسکوپ یا دوربین‌های دوچشمی قدرتمند فراهم است. البته بام تهران و دیگر نقاطی که افق بازتر و آسمان تاریک‌تری دارند هم برای رصد آسمان مناسب‌ هستند.

همزمان با ماه گرفتگی تورهای نجومی فراوانی به مقاصد مختلف کشور برای تماشای این پدیده برنامه ریزی شده است. کوکرم در پاسخ به این پرسش که آیا برای رصد خسوف باید از آلودگی نوری شهرها دور شد، می‌گوید:

اگر از شهر خارج شوید، در اوج ماه‌گرفتگی می‌توانید آسمانی پر ستاره را ببینید. پس از خسوف هم بازگشت تدریجی روشنایی ماه و رنگ‌باختن ستاره‌ها را شاهد خواهیم بود. این رفت‌وبرگشت ستاره‌ها حین ماه‌گرفتگی را در خارج از شهر می‌توان دید. بسیاری از تورها و برنامه‌های نجومی که مردم را به خارج از شهر می‌برند، با هدف تماشای این رفت و برگشت برگزار می‌شوند.

تجربه تورهای رصد در زمان ماه‌گرفتگی، یکی از تجارب متفاوت سفر برای علاقه‌مندان به آسمان شب خواهد بود. سخنگوی کمیته آماتوری انجمن نجوم ایران درباره تفاوت تماشای ماه گرفتگی در خارج از شهر با داخل شهر می‌گوید:

تفاوت رصد ماه‌گرفتگی در شهر و خارج از شهر چشمگیر است. پیش از آغاز ماه‌گرفتگی، در شب چهاردهم ماه قمری، آسمان مهتابی است و ستاره‌ها به‌سختی دیده می‌شوند؛ اما به‌تدریج با پیشرفت مراحل ماه‌گرفتگی، قرص ماه تاریک‌تر می‌شود و ستاره‌ها یکی‌یکی پدیدار می‌شوند. اگر به مناطق بدون آلودگی نوری بروید در اوج خسوف، نوار راه شیری در آسمان آشکار می‌شود و ماه به شکل قرصی نارنجی در میان انبوه ستاره‌ها دیده می‌شوند؛ اما اگر در شهرهای آلوده به نورهای مصنوعی باشیم، نوار راه شیری دیده نمی‌شود.

کوکرم درباره برنامه رصدی این کمیته برای رصد ماه‌گرفتگی ۱۶ شهریور نیز می‌گوید:

کمیته آماتوری انجمن نجوم ایران برای تماشای ماه‌گرفتگی برنامه‌ای ندارد؛ اما گروه‌ها و انجمن‌های نجوم در سراسر کشور برای این رویداد برنامه‌ریزی کرده‌اند و علاقه‌مندان می‌توانند به مراکز نجومی شهر خود مراجعه کنند.

سخنگوی کمیته آماتوری انجمن نجوم ایران، همچنین درباره ملاحظاتی که رصدگران لازم است برای مشاهده این پدیده نجومی رعایت کنند، می‌گوید:

هرچند این ملاحظات بیشتر جنبه عمومی دارند؛ اما ابتدا باید به مکان انتخابی امنی رفت. بهتر است نزدیک مراکز نظامی یا مکان‌های حساس، مستقر نشویم و در صورت عکاسی در نقاطی که احتمال حساسیت وجود دارد، قبل از آن هماهنگی‌های لازم با نهادهای انتظامی و امنیتی انجام شود. همچنین باید از حضور در مکان‌های پرخطر مانند لبه پرتگاه‌ها یا ارتفاعات پرشیب پرهیز کنیم؛ چون وزش باد یا بی‌احتیاطی می‌تواند حادثه‌ای تلخ را رقم بزند.

این روزها اصطلاح ماه خونین در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌ها به کار می‌رود. این رخداد نجومی باعث تقویت باورهای قدیمی و غیرعلمی نیز شده، همچنین التهابات جنگ ۱۲ روزه و اخبار این روزها هم در پررنگ شدن این پدیده نیز بی‌تاثیر نیست. درگذشته که علم دقیقی برای توضیح این پدیده وجود نداشته و اطلاعات علمی به مردم انتقال پیدا نمی‌کرد، مردم تغییر ناگهانی رنگ ماه را نشانه‌ای شوم می‌دانستند و پدیده‌های طبیعی را با زبان خرافه تعبیر می‌کردند. در بسیاری از تمدن‌ها، خسوف به مبارزه نیروهای آسمانی با ماه تعبیر شده است؛ مثلاً در اساطیر باستانی، تصور می‌کردند اژدها یا موجودی اهریمنی ماه را می‌بلعد. در برخی فرهنگ‌های دیگر، رنگ سرخ ماه را به خون و جنگ تعبیر می‌کردند و همین باعث شد آن را نشانه‌ای از مرگ یا بدبختی بدانند.

کوکرم درباره اصطلاح «خسوف ماه خونین» که این روزها برای این ماه‌گرفتگی در فضای مجازی مطرح می‌شود، عنوان کرد:

واقعیت این است که در طول خسوف، رنگ ماه به طور طبیعی به نارنجی یا قرمز متمایل می‌شود که ناشی از پخش شدن بخش سرخرنگ طیف نور سفید خورشید در انتهای سایه زمین در فضا است؛ اما صفت «خونین» اصطلاحی گمراه‌کننده است و بدعت جدیدی است که صفحات اینستاگرامی ایجاد کردند؛ این واژه هرچند جذاب به نظر می‌رسد؛ اما به‌کار بردنش باعث می‌شود بسیاری از مردم تصور کنند با پدیده‌ای متفاوت یا غیرمعمول روبه‌رو هستند، درحالی‌که ماه‌گرفتگی پیشرو تفاوتی با نمونه‌های قبلی ندارد.

آسمان ایران در ۱۶ شهریور پس از هفت سال میزبان ماه گرفتگی خواهد بود. کوکرم با اشاره به آخرین ماه‌گرفتگی در ایران، توضیح داد:

آخرین خسوف کاملی که در ایران دیده شد، به پنجم مرداد ۱۳۹۷ بر می‌گردد که حدود ۱۰۳ دقیقه طول کشید؛ اما ماه‌گرفتگی شانزدهم شهریور حدود ۸۲ دقیقه طول می‌کشد و حتی کوتاه‌تر هم است؛ بااین‌حال، به دلیل نفوذ گسترده شبکه‌های اجتماعی، شایعات و ادعاهای غیرعلمی درباره آن بیشتر دیده می‌شود.

کوکرم درباره تفاوت این ماه گرفتگی با رویدادهای مشابه نجومی می‌گوید:

از نظر علمی، این رویداد ویژگی خاص و متمایزی ندارد؛ تنها نکته این است که پس از هفت سال بار دیگر از ایران یک خسوف کلی قابل‌مشاهده خواهد بود. در واقع، بسته به موقعیت ماه در مدار خود به‌دور زمین و جایگاه زمین در مدار خورشید، گاهی چند سال پیاپی ممکن است از یک کشور خسوف دیده نشود؛ درحالی‌که در نقاط دیگر زمین این پدیده رخ می‌دهد. همین شرایط سبب شد که ایرانی‌ها طی هفت سال گذشته امکان مشاهده خسوف را نداشته باشند.

ماه گرفتگی بعدی آسمان شب در اسفند ماه امسال رخ خواهد داد که از آسمان ایران به خوبی قابل مشاهده نخواهد بود. کوکره درباره ماه‌ گرفتگی بعدی که امکان مشاهده در ایران دارد، می‌گوید:

در دوازدهم اسفند امسال نیز یک خسوف کلی دیگر رخ می‌دهد، هرچند تنها بخش محدودی از شرق ایران امکان مشاهده آن را خواهد داشت. خسوف کلی بعدی که به طور کامل از سراسر ایران قابل‌مشاهده است، در یازدهم دی‌ماه ۱۴۰۷ اتفاق می‌افتد؛ یعنی حدود سه سال و سه ماه دیگر پدیده‌ای شبیه به همین ماه‌گرفتگی را در کشور خواهیم دید.

منبع عکس کاور: Getty Images / عکاس: Anantha Jois