بررسی تحلیلی برنامه وزیر پیشنهادی میراث فرهنگی و گردشگری: وعده‌های تکراری
بررسی تحلیلی برنامه‌های وزیر پیشنهادی میراث فرهنگی و گردشگری از نبود عزم جدی برای تغییر حکایت دارد.
سیدرضا صالحی امیری، وزیر پیشنهادی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری برنامه‌های خود برای این وزارتخانه در دولت چهاردهم را منتشر کرده است.
برنامه اعلامی وزیر پیشنهادی احتمالا قرار است در کنار چانه‌زنی‌های کمیسیونی در اختیار نمایندگان مجلس قرار بگیرد. بررسی‌های «کجارو» نشان می‌دهد که تاکنون سه نسخه از برنامه سیدرضا صالحی امیری وزیر پیشنهادی میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی منتشر شده است. هر سه نسخه دارای ایرادات متعددی در زمینه آمارها و نگارش است. این شلختگی به حدی است که یکی از نسخه‌های برنامه وزیر که در خبرگزاری ایرنا منتشر شده، در واقع نسخه چک‌نویس بوده و نسخه نهایی نیست، ایراد و نظرات تهیه کننده برنامه برای تغییر آن روی این نسخه وجود دارد و به همین شکل منتشر شده است. با توجه به تعدد نسخه برنامه‌های ارائه شده، «کجارو» برای تحلیل برنامه‌های صالحی امیری هر سه نسخه منتشر شده را مورد بررسی قرار داده است.
یکی از برنامه‌های منتشر شده صالحی امیری با سر و شکلی مرتب‌تر در فضای مجازی دست به دست می‌شود. این نسخه از برنامه‌های وزیر پیشنهادی میراث فرهنگی دارای آمارهای غلط و متناقض است اما جزی‌تر و کامل‌تر به نظر می‌رسد. این برنامه با اشاره به سوابق دانشگاهی و اجرایی صالحی امیری آغاز شده است؛ سوابقی که اثری از میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در آن نیست. گردآورنده آن نیز کوشیده با اشاره به «بیش از ۱۰۰ مقاله در حوزه میراث فرهنگی، گردشگری، صنایع دستی و...» و همچنین اشاره به افتتاح موزه‌های دولتی در زمان مسئولیت صالحی امیری در دیگر دستگاه‌ها، سوابق اجرایی او را به حوزه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی نزدیک کند.
در این برنامه به‌عنوان اهم اقدامات فرهنگی صالحی امیری آمده است:
- تاسیس موزه عبرت در دوران مسئولیت معاونت وزارت اطلاعات
- تاسیس موزه کتاب و میراث مستند ایران در دوران مسئولیت کتابخانه ملی
- تاسیس موزه ملی ورزش در دوران تصدی ریاست کمیته ملی المپیک
- تدوین تاریخ شفاهی یکصد ساله وزرش ایران
- تاسیس مرکز نسخ خطی ایران در روسیه
در ادامه این برنامه و در بخش عضویت در شوراها و مجامع فرهنگی نیز عضویت صالحی امیری به‌عنوان رئیس کمیته ملی برنامه حافظه جهانی یونسکو -نزدیک‌ترین فعالیت او به حوزه میراث فرهنگی- در نخستین بند عنوان شده و سوابق دیگر او در ادامه آمده است. در بخش مقدمه این برنامه نیز به فرصت‌های کشور در سه حوزه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اشاره و بر اهمیت این سه حوزه بر توسعه پایدار و رشد اقتصادی تاکید شده است.
آمارهای غلط ناشی از رویه‌های غلط
هر سه نسخه برنامهای که تاکنون از صالحی امیری منتشر شده دارای آمارهایی درخصوص وضعیت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است. نسخه کامل‌تر برنامه دارای ایرادات متعدد آماری است که بسیاری از آن‌ها ناشی از نگارش برنامه است اما بخشی نیز به‌دلیل آشفتگی آماری در وزارتخانه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی رخ داده است.
به‌طور مثال در حوزه ثبت ملی بناها و محوطه‌های تاریخی در حالی عدد ۳۵ هزار اثر اعلام می‌شود که وزارتخانه لیستی از این بناها و محوطه‌ها ارائه نمی‌کند. این در حالی است که سه اثر نخست فهرست آثار ملی ایران اکنون در خاک کشور قرار ندارند، تعدادی زیادی از آثار ملی طی سالها تخریب و نابود شدند و حتی برخی آثار چند مرتبه با شماره‌های مختلف در فهرست ثبت شدند. همین آمار در برنامه‌های وزیر یکبار ۳۹ هزار اثر ثبتی و بار دیگر ۳۵ هزار اثر ثبتی ذکر شده است.
بررسی برنامه وزیر پیشنهادی نشان می‌دهد که هیچ برنامهای برای سر و ساماندهی به وضعیت آماری وزارتخانه وجود ندارد. این در حالی است که شفاف نبودن آمار به‌ویژه در حوزه گردشگری، راه را برای هر اقدام و برنامه‌ریزی بعدی می‌بندد.
چالش‌ها و تکالیف وزارت از نظر وزیر پیشنهادی
در یکی از نسخه‌های برنامه ارائه شده وزیر پیشنهادی، چالش‌های وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به دو بخش داخلی و خارجی تقسیم شده است. محدودیت منابع مالی و نیروی انسانی و همچنین خروج نیروی انسانی متخصص از این وزارت در بخش چالش‌های داخلی وزارتخانه عنوان شده است.
تداخل وظایف وزارتخانه با ۳۰ دستگاه اجرایی دیگر، ورود ضابطان قضایی و امنیتی به حوزه اختیارات وزارتخانه، نبود اختیار کامل وزارتخانه در حوزه‌های گردشگری و صنایع دستی و همچنین اجرا نشدن قوانین کشور در بخش حمایتی از جمله چالش‌های خارجی وزارتخانه ذکر شده است.
در بخش بعدی نیز ۲۹ ردیف از تکالیف وزارتخانه لیست شده است. به‌طور مثال حریم آثار ثبتی و ابلاغ آن‌ها در ردیف هشتم این جدول موضوعی است که پیش از این مرکز پژوهش‌های مجلس درباره آن گزارشی مورد توجه منتشر کرده است. بر اساس این گزارش با روند کنونی زمانی معادل ۲۹۶ سال جهت تعیین حریم بناها و ۹۷۸ سال نیز لازم است تا تعیین حریم تپه و محوطه‌ها صورت گیرد.
ردیف ۱۳ این جدول نیز به درآمدهای اماکن و محوطه‌های تاریخی و گردشگری اشاره شده است. هرچند نگارش غلط این بند، موضوع را شفاف نکرده است، اما در صورتی که منظور این بخش واریز درآمدهای اماکن و موزه‌های وزارتخانه به حساب آن‌ها باشد، بند ذکر شده یکی از چالش‌های قدیمی وزارتخانه است. این مسئله در حالی در گرو تصمیم دولت و هیئت وزیران است که سالها است زمین مانده؛ با این وجود در راهکارهای صالحی امیری نیز نشانه‌ای برای حل دیده نمی‌شود.
چالش‌ها و تکالیف عنوان شده در برنامه صالحی‌امیری موضوعات تازه‌ای نیستند، تمامی این موارد سالها است که در برنامه‌های مختلف مورد اشاره قرار گرفته‌اند؛ اما تاکنون وزرای این وزارتخانه از پس حل کردن و به سرانجام رساندن هیچ یک از آن‌ها بر نیامده‌اند.
اولویت‌های صالحی امیری برای وزارت
بخش اولویت‌های وزیر پیشنهادی در واقع برنامه اجرایی صالحی امیری برای حل چالش‌ها و انجام تکالیف است. نگاهی کلی به این بخش نشان می‌دهد که خبری از برنامه کارشناسی، رویکردهای جدید و دیدگاه‌های پیش‌برنده برای خروج این وزارتخانه از وضعیت سخت فعلی نیست و اولویت‌های وزیر پیشنهادی در نهایت تکرار همان برنامه‌ها، اهداف و وظایف قبلی است. با این حال در این بخش سعی شده به‌صورت جزیی‌تر به موضوعات تخصصی این وزارتخانه پرداخته شود، در ادامه نگاهی به این اولویت‌ها خواهیم کرد.
۱۵ میلیون گردشگر خارجی در سال
دو محور نخست مربوط به حوزه گردشگری و دستیابی به آمار ۱۵ میلیون گردشگر ورودی در سال است. هرچند افق ۱۴۰۴ برای ۲۰ میلیون گردشگر سالانه برنامه‌ریزی شده بود، حالا وزیر پیشنهادی برنامه رسیدن به ۱۵ میلیون گردشگر خارجی که در برنامه هفتم دیده شده را قابل دستیابی دانسته است.
بررسی آمارهای سالانه ورود گردشگر خارجی به کشور نشان می‌دهد در صورت اطمینان به این آمارها نیز در بهترین سالها از جهت ثبات کشور در بازار جهانی گردشگری -که متاثر از ده‌ها جنبه مختلف است- نرخ ورود گردشگر خارجی حتی به این آمار نزدیک هم نشده است. بالاترین آمار ورود گردشگر خارجی به ایران مربوط به سال ۱۳۹۸ با نزدیک به ۹ میلیون گردشگر ورودی است. پس از آن مجموعه‌ای از اتفاقات به‌همراه همه‌گیری کرونا گردشگری ایران را با رکود روبه‌رو کرد؛ رکودی که همچنان ادامه دارد.
برنامه‌های صالحی امیری در این بخش تکرار موضوعاتی مانند فعال کردن رایزن‌های فرهنگی در کشورهای خارجی است. اتفاقی که سالها است مدیران بر آن تاکید دارد. بخش مهم رویکردی که می‌تواند منجر به رسیدن به اهداف این برنامه شود، در گروه توسعه خطوط هوایی و ریلی است؛ موضوعی که در برنامه آورده شده است؛ اما در اختیار وزارتخانه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی نیست و هرکدام از این‌ها خود چالش وزارتخانه دیگری به شمار می‌آید.
اصلاحات ساختاری و منابع مالی
در برنامه صالحی امیری به اصلاحات ساختاری و تشکیلاتی وزارتخانه پرداخته شده است؛ موضوع مهم دیگری که در سال‌های گذشته به‌ویژه پس از تبدیل سازمان به وزارتخانه بر آن تاکید شده است. وزارتخانه‌ای که هنوز شرح وظایف تصویب شده در مجلس ندارد و به همین جهت با مشکلات عدیده قانونی و ساختاری مواجه است. صالحی امیری در این بخش نیز به کلیات اشاره کرده است. موضوعی که حل شدن آن می‌تواند بخش مهمی از مشکلات این وزارتخانه را حل کند.
در اولویت‌های وزیر پیشنهادی نیز به موضوعاتی مثل تقویت منابع مالی وزارتخانه اشاره شده که یکی از مهمترین مشکلات این وزارتخانه است؛ وزارتخانه‌ای با تعدد وظایف و نیروهای تخصصی که وضعیت آماری نشان می‌دهد که توجه بودجه‌ای چندانی به آن نمی‌شود.
تغییر ماهیت صندوق
در یکی از نسخه‌های برنامه در بخش اولویت‌های وزیر به ایجاد سازمان توسعه‌ای و نهاد مالی پرداخته است. در این بخش پیشنهاد تغییر ماهیت صندوق توسعه و احیای بناهای تاریخی و صنایع دستی به صندوق توسعه وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی مطرح شده است. صندوق توسعه یکی از ارکان‌های پرحاشیه وزارتخانه است که اقدامات آن در برخی موارد به‌جای کمک به این وزارتخانه، چالش‌آفرین بوده است؛ نمونه معروف آن واگذاری عمارت مسعودیه تهران است. این صندوق پس از سالها به‌تازگی بخش توسعه صنایع دستی را به‌عنوان خود اضافه کرده و سالها با وجود فعالیت، بنا به اعلام مدیر فعلی آن حتی یک صندلی برای بخش صنایع دستی خود نداشته است. تغییر ماهیت چنین صندوقی هرچند در شعار و برنامه جذاب به نظر می‌رسد، باید دید در عمل به چه اتفاقی منجر می‌شود.
نهضت بازنگری حرایم و احیای کاروانسراها
نهضت بازنگری حرایم آثار تاریخی عنوان دیگر اولویت صالحی امیری در وزارتخانه است که در هر سه برنامه موجود به آن اشاره شده بود. موضوعی پرحاشیه که عزت‌الله ضرغامی، در روزهای نخست حضور خود در این وزارتخانه به‌دلیل آشنا نبودن به آن اظهاراتی -ماجرای حریم پاسارگاد- را بیان کرد که تا مدت‌ها حواشی آن گریبان‌گیرش بود. نقش وزارت میراث فرهنگی در حفاظت از تاریخ کشور یک نقش حاکمیتی است؛ اما به نظر می‌رسد که نهضت بازنگری در حرایم میراثی که مورد انتقاد گسترده کارشناسان است، روشی کدخدامنشانه برای ایجاد فضای شبه قانونی جهت توسعه‌های نابهنجار در حریم محوطه‌های میراثی است.
در این برنامه، حرایم میراثی سبب نارضایتی مردمی و حتی ایجاد مسائل امنیتی عنوان شده، در حالی که این وظیفه ذاتی وزارتخانه است که از حرایم خود دفاع کند. حرایمی که البته به‌دلیل عقب‌ماندگی تاریخی این وزارتخانه بسیاری از محوطه‌ها و بناهای تاریخی فاقد آن هستند و روزانه پروژه‌های مختلف منجر به آسیب به آن‌ها می‌شود. هرچند باید اذعان داشت که موضوع حرایم یکی از چالش‌های میراث فرهنگی است؛ اما ادبیات برنامه وزیر پیشنهاد نشان می‌دهد که رویکرد تازه‌ای در این موضوع نخواهد داشت و برنامه پرحاشیه وزیر فعلی ادامه خواهد داشت.
در یکی از نسخه‌های برنامه به نهضت احیای کاروانسراهای تاریخی برای بهره‌برداری اقتصادی از آن اشاره شده است. این بند هم با یک آمار غیر قابل استناد از ۱۰۰۰ کاروانسرا در ایران آغاز می‌شود و به تبدیل کاروانسراها به مجتمع‌های خدماتی و رفاهی ختم می‌شود. هرچند چنین رویکردی روی کاغذ قابل‌توجه است؛ اما در حالی ۵۴ کاروانسرای ایرانی در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده که هنوز وزارتخانه دستورالعمل مشخصی برای بهره‌برداری از آن‌ها ندارد و خبر واگذاری هرکدام از آن‌ها نیز چالش برپا می‌کند. مشخص نیست در چنین وضعیتی که حتی آثار جهانی برنامه و دستورالعمل ندارند، چگونه می‌توان ۱۰۰۰ کاروانسرای ادعایی را مرمت و مورد بهره‌برداری قرار داد.
از توسعه گردشگری ساحلی تا برنامه خاص مرمتی
توسعه گردشگری ساحلی و اقتصاد دریامحور بخش دیگری از برنامه‌های صالحی امیری است. برای عملیاتی بودن چنین برنامهای می‌توان به وعده‌های رنگارنگ عزت‌الله ضرغامی در خصوص راه‌اندازی کشتی‌های کروز و غیره و عملیاتی شدن صفر درصد این وعده‌ها نگاه کرد. حوزه ساحل و دریا ذینفعان قدرتمندی در دستگاه‌های دیگر دارد که در عمل فضایی برای فعالیت وزارتخانه میراث و گردشگری نگذاشته‌اند؛ به‌طور مثال دستورالعمل‌های عجیب در زمینه لنج‌های چوبی یکی از چالش‌های وزارت میراث با دیگر وزارتخانه‌ها است.
برنامه‌های خاص حفاظت و مرمت میراث فرهنگی برنامه دیگر وزیر پیشنهادی است. به‌درستی در این بخش از برنامه‌ها، ضرورت مبارزه ساختاری با قاچاق میراث فرهنگی مورد تاکید قرار گرفته است. موضوعی که این روزها نیز داغ است و نیازمند ساختاری منسجم برای ارتقا بازوهای نظارتی به‌ویژه تجهیز یگان حفاظت میراث فرهنگی است. توسعه پژوهش‌های میان‌رشته‌ای و ارتقا پایگاه‌های میراث جهانی و ملی موضوع مهم دیگر اشاره شده در این برنامه است.
مقابله با ایران‌هراسی و برنامه‌های دیگر
مقابله با ایران‌هراسی، یکی از محورهای مهم توسعه گردشگری، نیز در برنامه‌های صالحی امیری جای گرفته و بر حمایت از اینفلوئنسرهای تخصصی تاکید شده است. در حوزه داخلی بخش روابط عمومی این وزارتخانه بی‌اثرترین بخش است؛ اما بخش‌های بازاریابی و تبلیغات تلاش می‌کنند تا در این زمینه اقداماتی انجام دهند. در سال گذشته نیز تلاش شده بر بازارهای مقصد هدف ایران از جمله چین تمرکز شود. با این وجود دعوت از اینفلوئنسرها و تبلیغات در نبود شرایط مساعد دیگر تاثیرگذار نیست؛ به‌طور مثال در حالی روی تبلیغات چینی‌ها سرمایه‌گذاری شده بود که این کشور مدت‌ها درباره سفر به ایران به شهروندان خود هشدار می‌داد.
جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی حمایت از توسعه بازار صنایع دستی، حمایت از استارت‌آپ‌ها و تقویت دیپلماسی فرهنگی و اقتصادی موضوعات دیگری است که در این اولویت‌بندی وزیر پیشنهاد دیده می‌شود. موضوعاتی که به آن‌ها هم در حد سرخط پرداخته شده است.
سرنوشت ساختمان آزادی
برنامه پیشنهادی سیدرضا صالحی امیری برای کسب کرسی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی جزییات اجرایی ندارد و به‌کلی گویی در آن بسنده شده است. تکلیف کابینه دولت چهاردهم تا پایان این هفته مشخص می‌شود. این روزها زمزمه مخالفت با صالحی امیری در مجلس شنیده می‌شود اما مشخص نیست این مخالفت‌ها موجب نگرفتن رای اعتماد خواهد شد یا نه. باید تا زمان بررسی صلاحیت منتظر ماند؛ پایان این هفته مشخص خواهد شد که صالحی امیری که پیش از این از نامزدی برای وزیر شدن در وزارت میراث انصراف داده بود آیا به ساختمان خیابان آزادی خواهد رسید یا نه.
دیدگاه