سر باز کردن زخم قدیمی در نقش رستم | فرونشست در کمین میراث ایران است

بارندگی‌های اخیر در استان فارس منجر به تعطیلی محوطه باستانی نقش رستم شد. تصاویری که در زمان بارندگی از این محوطه منتشر شده نشان از حجم زیاد باران دارد؛ اما آب‌گرفتگی محوطه علت تعطیلی این محوطه نبوده است. تصاویر بعدی یک ترک بزرگ در محوطه نقش رستم را نشان می‌دهد که رو‌به‌روی آرامگاه‌های باستانی این محوطه دهان باز کرده و حالا به‌خوبی حتی از فراز کوه‌های نقش رستم مشخص است.

مدیریت میراث فرهنگی فارس اعلام کرده است که پس از این اتفاق، گروه‌های پایش و مرمت در محوطه باستانی نقش رستم مستقر شدند؛ اما ترک ایجاد شده در محوطه حالا زنگ خطر فرونشست زمین را بلندتر از پیش به صدا درآورده است.

وضعیت نقش رستم حالا مورد توجه قرار گرفته و ترک وسیع آن بسیاری را نگران کرده است؛ اتفاقی که از پیش سابقه داشته و ترک ناشی از فرونشست زمین در نقش رستم در واقع زخمی قدیمی است که تنها سر باز کرده است. علاج مشخص و قطعی‌ای برای این زخم صورت نگرفته و اقدامات پیشین در حد حفظ امنیت گردشگران و پایش وضعیت فرونشست بوده است. اقدامات انجام شده تنهای علاجی موقتی روی زخم فرونشست بودند و حالا با آب باران شسته شدند تا دوباره واقعیتی ترسناک پیش چشم همگان قرار بگیرد؛ فرونشست زمین تاریخ و تمدن ایران را تهدید می‌کند.

حمید فدایی، مدیر سابق پایگاه میراث جهانی پارسه، در طی سال‌ها فعالیت خود در این محوطه با موضوع فرونشست زمین در نقش رستم و تخت جمشید روبه‌رو بوده و به وضعیت فرونشست زمین در محوطه‌های باستانی تخت جمشید و نقش رستم آگاه است. او به «کجارو» می‌گوید:

فرونشست زمین در نقش رستم ربطی به بارش‌های اخیر ندارد و شاید حتی این حجم از بارش در آینده به کند شدن فرونشست‌ها کمک کند. بارندگی اخیر در نقش رستم تنها باعث شده که ترک‌های سابق این محوطه که پیش از این پر شده بود، سر باز کنند. همچنین به‌دلیل میزان شست‌وشوی بارندگی‌های اخیر، شکاف‌ها بیشتر نمایان شدند.

کارشناس حوزه میراث فرهنگی درباره سابقه فرونشست در محوطه تخت جمشید و نقش رستم می‌گوید:

اولین نشانه‌های فرونشست زمین در این محوطه‌ها مربوط به سال‌های ۸۸ و ۸۹ است. آن زمان ترک‌هایی که نمایان شدند خیلی عمیق نبودند و موضوع فرونشست در کشور به‌شکل امروز مطرح نبود و حتی در ابتدا نمی‌دانستیم این ترک‌ها را باید به چه چیزی نسبت بدهیم. حالا می‌دانیم که به‌دلیل کم شدن سطح آب زیرزمینی، دشت‌های این منطقه در حال نشست است. محوطه باستانی تخت جمشید و نقش رستم محل اتصال این دشت‌ها با کوه هستند و به همین دلیل ترک‌های ناشی از این فرونشست در این مناطق دیده می‌شوند.

فدایی به اقداماتی که از ابتدا در زمینه فرونشست صورت گرفته اشاره می‌کند و می‌گوید:

برخی از این ترک‌ها در مسیر بازدید گردشگران بود و با توجه به خطر آن باید اقداماتی درباره آن صورت می‌گرفت. بر همین اساس با شن و خاک این ترک‌ها پر شدند و حالا با بارندگی بخشی از آن‌ها شسته و نمایان می‌شوند. رسیدگی به موضوع فرونشست زمین در محوطه‌های باستانی و تاریخی نیازمند تخصص‌های بین رشته‌ای بود و از زمان نمایان شدن ترک‌های اولیه، مشاوری تعیین شد و حتی پیشنهادها در قالب یک طرح تنظیم و به وزارت میراث و استانداری فارس ارائه شد. این پیشنهاد مجموعه‌ای از اقدامات فوری بود تا بتواند به جلوگیری از ادامه وضعیت کمک کند.

مدیر سابق پایگاه میراث جهانی پارسه با اشاره اینکه ترک‌های ناشی از فرونشست در محوطه‌های تاریخی یک زنگ خطر جدی برای کشور است، می‌گوید:

موضوع فرونشست از ابتدا باید جدی گرفته و در مسائل کلان و توسعه‌ای کشور مدنظر قرار می‌گرفت. برخی از اقدامات فوری برای جلوگیری از ادامه این وضعیت، رسیدگی به ماجرای چاه‌های حفر شده در دشت پارسه بود. میراث فرهنگی باید نظارت و استعلامات لازم را درباره این چاه‌ها داشته باشد. از همان زمان مدیریت پارسه روی حریم آن سخت‌گیر بود و مسئولان فعلی هم در این زمینه دغدغه دارند. برخی از اقدامات اما مربوط به نهادهای دیگر است؛ از جمله اینکه الگوی کشت در این دشت باید اصلاح شود و در چنین شرایطی برداشت بی‌رویه آب و شالیکاری در آنجا متوقف شود.

لیست ترک‌های ناشی از فرونشست زمین در محوطه‌های تاریخی ایران هرروز بلند می‌شود. پیش از این «کجارو» در گزارشی به وضعیت تاثیر فرونشست زمین بر بناهای تاریخی اصفهان پرداخته بود. فرونشست زمین حالا چالش کلانی برای کشور به حساب می‌آید، چالشی که به نظر می‌رسد همچنان به‌اندازه اهمیتش جدی گرفته نمی‌شود.

عکس کاور: بابک تفرشی / عکس‌های فرونشست: دیده‌بان ایران