قطار گردشگری از ریل خارج شد | قطار نیست، تور نمی‌گذاریم

راه آهن سراسری ایران یکی از جاذبه‌های مهم میراث و گردشگری کشور است؛ جاذبه‌ای که شهرت جهانی دارد و در فهرست میراث جهانی یونسکو نیز به ثبت رسیده است. با این حال، مدت‌ها است تنها فرصت عمومی گردشگری در این جاذبه کشور گرفته شده و تورهای قطار گردشگری برگزار نمی‌شوند.

تور قطار گردشگری یکی از خلاقیت‌های جمعی از دوستداران راه آهن سراسری ایران بود که از سال‌ها پیش به‌شکل‌های مختلف برگزار شده است؛ این تور با همت و پیگیری بخش خصوصی سر و شکل خاصی به خود گرفت. قطار گردشگری که بیشترین سیر آن در مسیر راه آهن شمال بود، این امکان را فراهم می‌کرد که گردشگران با تاریخ، پیشینه و جزییات راه آهن سراسری ایران آشنا شوند. با تلاش‌های گسترده بخش خصوصی، قطارهای اختصاصی گردشگری این امکان را داشتند تا در فضاهای خارج از ایستگاه‌های راه آهن توقف کنند تا گردشگران با مناظر بکر و متفاوتی از راه آهن روبه‌رو شوند. تجربه توقف قطار روی پل تاریخی ورسک، تجربه لذت بخشی برای گردشگران بود.

با رونق قطار گردشگری، نهادهای دولتی هم وارد عمل شدند و هرروز خبر از افتتاح مسیر تازه قطار گردشگری به گوش می‌رسید. مسیر راه آهن شمال نیز که زمانی با اصرار فعالان بخش خصوصی سر و شکل گرفت، چندین خواهان پیدا کرد و حواشی‌ای درباره رزرو این مسیر برای سیر قطار گردشگری ایجاد شد. حالا بیش از دو سال است که خبری از قطار گردشگری نیست، تب و تاب دولتی‌ها برای تبلیغ قطار گردشگری فروکش کرده و بخش خصوصی با مشکلات متعددی برای برگزاری تورهای قطار گردشگری روبه‌رو است؛ مشکلاتی اساسی که برگزاری تور قطار گردشگری را به‌طور کامل متوقف کرده است. 

مهدی اشراقی، مدیر یکی از آژانس‌های گردشگری که پیش از این در زمینه برگزاری تورهای ریلی و قطار گردشگری فعال بود، درباره متوقف شدن برگزاری سیر قطارهای گردشگری به کجارو می‌گوید: 

به خاطر شرایط تحریمی ناوگان ریلی با مشکل روبه‌رو است و به‌طور منطقی توجه و اولویت راه‌آهن و رجا به خدمات مسافری است. آن‌طور که ما شنیده‌ایم قطارهایی که سیر در کیلومترهای بالا دارند باید به‌صورت ویژه تعمیر و نگهداری شوند و به خاطر امنیت مسافران، فعلا قطاری برای سیر قطار گردشگری اختصاص داده نمی‌شود. در آخرین تورهای قطار گردشگری نیز با مشکلات و تاخیرات ناشی از وضعیت قطارها روبه‌رو بودیم.

اشراقی با تاکید بر اینکه قطار گردشگری همچنان مخاطب خود را دارد، می‌گوید:

اکنون از اسم قطار گردشگری برای تورهایی با قطار برنامه‌ای استفاده می‌شود. موضوع این است که در آخرین تجربه‌های ما نیز هزینه قطار اختصاصی بسیار بالا رفته بود و زمانی که هزینه‌های شرکت و خدمات تور هم به آن اضافه می‌شد، به عددی می‌رسیدیم که برای مخاطب تورهای یک‌روزه عدد بالایی محسوب می‌شود.

بهادر مجیدی‌نژاد، مدیر یکی دیگر از آژانس‌های برگزارکننده تور قطارهای گردشگری است. او درباره توقف سیر قطارهای گردشگری به کجارو می‌گوید:

گویا شرایط تحریمی کشور محدودیت‌هایی را ایجاد کرده است؛ این محدودیت‌ها روی تامین و نگهداری قطارها تاثیر گذاشته و به طبع آن اختصاص قطار برای سیر قطار گردشگری متوقف شده است. قطارهای ریل‌باسی که با آن‌ها تور مسیر شمال راه آهن برگزار می‌شود، اکنون در اختیار مسیرهای حومه‌ای است و کم‌وبیش شنیده می‌شود که در همان مسیرها هم با مشکل روبه‌رو می‌شوند. 

فرصت‌هایی که از دست رفت

قطار گردشگری مسیر تازه‌ای در گردشگری ایران بود. خط سراسری راه آهن ایران جاذبه‌های مختلفی دارد که سال‌ها مغفول مانده بود و قطار گردشگری به رونق آن کمک کرد. تاثیر توجه به تاریخ و جاذبه راه آهن سراسری ایران با برگزاری تور قطار گردشگری در ثبت جهانی آن را هم نباید از نظر دور داشت. تاثیر قطار گردشگری اما فراتر از این رفت؛ با سیر هفتگی این قطار در مسیر شمال شرایط برای بهره‌مندی جامعه محلی از این تور ایجاد شد. چندین بازارچه محلی در مسیر برگزاری این تور برپا شد و نفع اقتصادی برای جامعه محلی ایجاد کرد. با توقف برگزاری تور قطار گردشگری تمامی این ظرفیت‌ها از بین رفته است.

مجیدی‌نژاد با اشاره به نقش اشتغال‌آفرین قطار گردشگری می‌گوید:

بر اساس محاسبات ما، هر سیر قطار گردشگری برای حدود ۱۴۰ نفر به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم ایجاد کار می‌کرد. این افراد از همکاران رجا، بخش دفتری آژانس و راهنمایان گردشگری شروع می‌شد تا افرادی که در بازارچه‌های محلی مسیر حضور داشتند و از سیر قطار گردشگری نفع اقتصادی می‌بردند. حالا همه بازارچه‌ها و محوطه‌هایی که در زمان سیر قطار گردشگری فعال بودند یا کم رونق شدند یا دیگر وجود ندارند.

 هر قطاری، قطار گردشگری نیست!

با وجود تعطیلی تور قطار گردشگری، همچنان تبلیغاتی از برگزاری این تور دیده می‌شود. این در حالی است که این تورها، تورهای ریل‌پایه هستند و تور قطار گردشگری محسوب نمی‌شوند؛ یعنی تورهایی که صرفا بخشی از حمل‌ونقل آن‌ها با قطار انجام می‌شود؛ نه مسیر این قطار و توقف‌های آن اختصاصی است، نه مسافران آن فقط گردشگران تور هستند.

مجیدی‌نژاد در واکنش به این موضوع می‌گوید: 

تورهای ریل‌پایه با قطار گردشگری متفاوت است. توری که اکنون برگزار می‌شود یک تور ریلی است و به‌لحاظ شرایط با قطار گردشگری فرق دارد. با این حال برخی، تورهای ریل‌پایه را به اسم قطار گردشگری می‌فروشند و مخاطبان پس از حضور در تور متوجه این تفاوت می‌شوند. متاسفانه روی این اتفاق کنترلی نیست و مخاطبان این تورها باید خودشان پیگیر ماجرا باشند. 

قطار گردشگری ترند گردشگری ایران است

قطار گردشگری هر چند متوقف شده، اما همچنان مخاطب دارد. مسیرهای ریلی ایران با وجود محدودیت‌های فنی و قانونی برای توقف قطارها، همچنان جذابیت منحصربه‌فردی برای برگزاری تور گردشگری دارند. قطار گردشگری دریچه‌ای به تاریخ، طبیعت و میراث فرهنگی بود؛ برگ برنده‌ای برای گردشگری ایران که با توجه به شهرت جهانی آن می‌توانست به ورود گردشگر خارجی هم کمک کند؛ امکانی که حالا در دسترس نیست.

مجیدی‌نژاد به موضوع مخاطب تورهای گردشگری ریل‌پایه هم اشاره می‌کند و می‌گوید:

قطار گردشگری یکی از ترندهای گردشگری در فضای مجازی بوده و مخاطب زیادی هم دارد. تورهای ریلی هم مخاطب خاص خودشان را دارند. سیر با قطار تفاوت زیادی با اتوبوس یا هواپیما دارد. در تورهای هوایی مسئله هزینه مطرح است و در تورهای اتوبوسی نیز ماجرای تورهای شاد شاد شاد وجود دارد. به همین دلیل تورهای ریلی مورد توجه خانواده‌هاست و خانواده‌ها برای سفر، بیشتر از تورهای ریلی استفاده می‌کنند. 

کسی حامی تورهای ریلی نیست

نهادهای دولتی حالا دیگر کمتر از قطار گردشگری سراغ می‌گیرند. وزارت میراث فرهنگی و گردشگری که پیش از این علاقه خاصی به این نوع گردشگری داشت، حالا درباره آن موضع سکوت گرفته و خبری از مسیرسازی و تبلیغات اقدامات دولت در حوزه برگزاری تورهای گردشگری قطار نیست. مجید‌ی‌نژاد درباره نیاز به حمایت محسوس نهادهای دولتی از گردشگری ریل‌پایه در ایران می‌گوید:

گردشگری ریلی در ایران بسیار جوان است و خاستگاه جدی ندارد. راه آهن هم فقط تفکر مسافری به ریل دارد. این در حالی است که ما معتقدیم این تورها خلق پول و فرهنگ می‌کند. با این حال، حتی وقتی درخواست رزرو برای تورهای ریل‌پایه داریم با آن موافق نمی‌شود و حمایت از گردشگری ریلی پر رنگ نیست.

گفتنی است که پیگیری‌های کجارو برای ارتباط با مدیران راه آهن ایران برای بررسی بیشتر این موضوع، منجر به نتیجه نشد.

_{عکس کاور: حسین جوادی}