دهن‌کجی به آثار تاریخی با شکستن حریم حفاظتی
عکس‌ها و مطالب منتشر شده از رعایت نشدن حریم و عرصه محوطه‌ها و آثار تاریخی نگرانی‌هایی را در خصوص کم و کیف حفاظت از میراث فرهنگی کشور ایجاد کرده است.
تصاویر منتشر شده از تبدیل آتشکده‌ای متعلق به دوره ساسانی در اطراف شهرستان کازرون به پارکینگ خودرو و نیز تبدیل «پوستچی»، یکی از قدیمی‌ترین محوطه‌های تاریخی دشت شیراز به چراگاه دام، گواه کم‌توجهی به حوزه میراث فرهنگی و رعایت نشدن عرصه و حریم محوطه‌ها و آثار تاریخی کشور است.
از سوی دیگر، نگاهی به حجم بالای حفاری‌های غیرمجاز در محوطه تاریخی «بیت مشحوت» در استان خوزستان و نیز حفاری‌های سوداگران گنج و دفینه در «گورستان ملامچه» استان کردستان نشان از نظارت حداقلی یگان حفاطت میراث فرهنگی و سایر نهادها و بخش‌های وزارت میراث فرهنگی در حوزه نظارتی است.
نتیجه وضعیت فعلی تبدیل محوطه‌های تاریخی کشور به حیاط‌خلوت حفاران غیرقانونی و افزایش تجاوز‌های صورت گرفته به میراث فرهنگی کشور بوده است.
لزوم رعایت عرصه و حریم آثار تاریخی
برای حفاظت موثر از محوطه‌ها و آثار تاریخی گام اول رعایت عرصه و حریم آن‌ها و نظارت موثر برای رعایت شدن ضوابط مرتبط با عرصه و حریم‌های تعیین شده است.
دکتر عبدالرضا مهاجری‌نژاد، باستان‌شناس، در خصوص اهمیت و جایگاه تعیین و رعایت عرصه و حریم محوطه‌ها و آثار تاریخی به خبرنگار کجارو گفت:
تعیین عرصه و حریم آثار تاریخی باید به‌عنوان اولویت اصلی در عرصه میراث فرهنگی مورد توجه قرار گیرد. توجه داشته باشید که آثاری که تعیین عرصه و حریم شده باشند دارای ضوابط هستند و عرصه، حریم و نیز حریم حفاظتی آن‌ها مشخص است؛ بنابراین این مسائل و اولولیت‌ها باید طرف توجه قرار گرفته و رعایت شوند.
این باستان‌شناس در پاسخ به این پرسش که «علت رعایت نشدن حریم و عرصه آثار و محوطه‌های تاریخی نظیر موردی که در آتشکده کازرون اتفاق افتاد و بعد هم تکذیب شد، چیست؟» گفت:
اصولا باید یگان حفاظت یا دستگاه‌های انتظامی با هماهنگی‌هایی که با قوه قضاییه وجود دارد با کسانی که (به محوطه‌های تاریخی) تعرض می‌کنند، برخورد قانونی داشته باشند. منتها مشکلی که وجود دارد این است که آثار تاریخی کشور به‌خودی‌خود رها شده هستند. به‌عنوان مثال، آنچه در کازرون اتفاق افتاد نشان از همین امر است. به هر صورت به نظرم وقتی عکسی منتشر شده که نشان می‌دهد آتشکده به پارکینگ تبدیل شده است دیگر انکار معنی ندارد.
کم‌توجهی به حفاظت مرمتی
یکی از نکات بسیار با اهمیت در امر حفاظت و نگهداری موثر از میراث فرهنگی مسئله حفاظت مرمتی آثار است. بی‌توجهی به این موضوع می‌تواند به مرور زمان با توجه به مسایلی نظیر فرسایش و آسیب‌های طبیعی و انسانی موجب تخریب تدریجی آثار تاریخی کشور شود.
دکتر مهاجری‌نژاد در خصوص اهمیت انجام حفاظت مرمتی آثار تاریخی به خبرنگار کجارو گفت:
افزون بر حفاظت فیزیکی، بحث دیگر بحث حفاظت فنی و مرمتی است؛ یعنی پس از آنکه تعیین عرصه و حریم و حفاظت فیزیکی محقق شد باید حفاظت و پوشش مرمتی انجام گیرد تا بنا به مرور زمان دچار تخریب نشود. از سوی دیگر بسیاری از بناهای کشور به‌جز بحث پوشش حفاظت فیزیکی، به خاطر مسائلی همچون نبود برنامه، اعتبار، ضعف مدیریتی و مواردی از این دست مرمت نشده و به همین دلیل به مرور زمان تخریب می‌شوند.
مهاجری‌نژاد ادامه داد:
این مسئله‌ای که اشاره کردم در بافت‌های تاریخی و تک‌بناها وجود دارد؛ اما در محوطه‌های تاریخی بیشتر بحث پوشش فیزیکی مطرح است که مسئولیت آن به عهده اداره‌کل محوطه‌های تاریخی است که زیر نظر معاونت میراث فرهنگی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی قرار دارد.
این مدرس دانشگاه ضمن تاکید بر اهمیت مسئله اولویت‌بندی اقدامات و برنامه‌ها در حوزه میراث فرهنگی ابراز داشت:
یک مدیر ارشد باید بداند سیاست‌هایش برای سال آینده چه هستند و بر اساس میزان اعتبار و منابعی که در اختیار دارد چه مواردی در اولویت قرار می‌گیرند. اولویت‌بندی نیز بر اساس مخاطرات موجود تعیین می‌شود. برای مثال، یک بنا که در آستانه فروپاشی مرمتی است باید در اولویت قرار گیرد.
وی ضمن تاکید بر چالش‌های موجود برای تهیه اعتبارات مرمتی به خبرنگار کجارو گفت:
به هر صورت تامین منابع یکی از مشکلاتی است که وجود دارد و به نظرم اعتبارات ملی و استانی باید تجمیع شوند و بر اساس سیاست‌هایی که معاونت میراث فرهنگی اتخاذ می‌کند اولویت‌بندی صورت گیرد. در مرحله بعد باید بر اساس اولویت‌بندی صورت گرفته، اقدام شود.
مهاجری‌نژاد با طرح پرسشی چالش برانگیز ابراز داشت:
به نظر شما اگر مثلا برای پوشش حفاظت مرمتی اعتباری وجود نداشته باشد، آیا آثار یا محوطه‌های تاریخی باید خراب شوند؟ از نگاه من نباید این اتفاق بیفتد؛ بنابراین تمام این‌ها منوط به این مسئله است که (مسئولان امر) بر امر سیاست‌گذاری و اولویت‌بندی واقف باشند و بر اساس این اولویت‌بندی و سیاست‌گذاری تمام اقدامات در حوزه میراث فرهنگی انجام شوند.
با توجه به تعدد آثار و محوطه‌های تاریخی کشور و نیز با نظر به محدود بودن منابع، نیروی انسانی و امکانات لجستیکی در اختیار وزارت میراث فرهنگی، لازم است که ارزیابی صحیح از وضعیت آثار و محوطه‌های تاریخی کشور صورت گرفته و با توجه به وضعیت آن‌ها اولویت‌بندی مرمتی و حفاظتی صورت گیرد.
بی‌توجهی به وضعیت امروز آثار و محوطه‌های تاریخی کشور و ادامه روند فعلی می‌تواند تبعات منفی را برای میراث فرهنگی کشور در پی داشته باشد.
شایان ذکر است رسانه «کجارو» ضمن اعلام آمادگی برای انتشار نظرات مختلف در خصوص این موضوع، امیدوار است که در سال ۱۴۰۲ با تعیین صحیح اولویت‌‌بندی‌ها و سیاست‌گذاری‌ها از سوی وزارت میراث فرهنگی، شاهد حفاظت موثرتر از محوطه‌ها و آثار تاریخی کشور باشیم.