نگهداری آثار در مخازن موزه‌ها، از فرصت تا تهدید
در خصوص آثاری که در مخازن موزه‌های کشور نگهداری می‌شود همیشه این نگاه نقادانه وجود داشته که این آثار به نمایش عمومی در نمی‌آیند و از آن‌ها استفاده بهینه‌ای نمی‌شود.
عزت‌الله ضرغامی، وزیر میراث فرهنگی،گردشگری و صنایع دستی، نیز در ماه‌های اخیر در هنگام بازدید از مخزن موزه ملی به این نقطه ضعف اشاره داشته و خواستار ایجاد ساز و کاری برای رفع این مشکل شد. وی در سخنان خود ضمن تاکید بر این نکته که فرصت نمایش حدود ۹۰ درصد آثار تاریخی موجود در مخازن وجود ندارد، جای نگهداری این آثار را ویترین موزه‌ها دانست و خواستار به نمایش درآمدن این حجم انبوه آثار تاریخی در موزه‌های کشور شد.
منبع: خبرگزاری تسنیم
برای بررسی بیشتر این موضوع گفت و گویی اختصاصی را با رضا دبیری‌نژاد، رئیس اداره موزه و موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک، ترتیب دادیم. این موزه‌دار و پژوهشگر موزه که سابقه تالیف کتاب و مقالاتی در خصوص موزه‌ها را در کارنامه دارد ضمن تاکید بر اهمیت وجود مخازن برای موزه‌ها، توسعه فضای موزه‌ای کشور را از جمله نکاتی دانست که باید به آن توجه شود.
در حال حاضر امکان نمایش بسیاری از آثار تاریخی در موزه‌ها وجود ندارد و این موضوع با نقدهایی از سوی شخصیت‌های مختلف فرهنگی از جمله وزیر میراث فرهنگی،گردشگری و صنایع دستی مواجه شده است. به نظر شما برای به نمایش در آمدن آثار مخازن موزه‌ها چه اقداماتی باید در دستور کار قرار گیرد؟
نخست باید توجه داشت که مخازن موزه‌ها در همه جای دنیا پشتوانه موزه‌ها هستند. یعنی اگر صحبت از قدرت موزه‌ها می‌کنیم یکی از بالاترین ظرفیت‌های قدرت موزه‌ها این است که مخازن و آثار پشتیبان داشته باشند. این آثار پشتیبان می‌تواند به‌عنوان جاذبه مطرح شود چون یک بخش نادیده هستند و ظرفیتی است که مخاطب دوست دارد هر از گاهی آن‌ها را ببیند. بنابراین موزه‌دار می‌تواند با استفاده ادواری از آثار موجود در مخازن موزه‌ها تنوع ایجاد کند.
همچنین آثار مخازن موزه‌ها می‌تواند برای امور پژوهشی مورد توجه قرار گیرد، چراکه همه این آثار ممکن است جذابیت نمایشی نداشته باشند؛ اما تکمیل‌کننده موضوع موزه هستند و می‌تواند به موزه خدمات پژوهشی بدهند. افزون براین موارد آثار مخازن موزه‌ها می‌تواند اطلاعات دقیق‌تری ارائه دهند و به تناسب چالش‌ها از آثار موجود در مخازن موزه‌ها استفاده شود.
برخی از صاحب نظران معتقدند که از آثار موجود در مخازن موزه‌های کشور می‌توان در قالب نمایشگاه‌ها و رویدادها بهره برده و از این طریق آن‌ها را در معرض نمایش عموم درآورد؛ نظر شما در این خصوص چیست؟
این امکان وجود دارد که به واسطه آثار موجود در مخازن موزه‌ها بتوان نمایشگاه‌های ادواری در خود موزه یا در سایر موزه‌ها برگزار کرد. یعنی آثار موجود در مخازن موزه امکان بده و بستان با سایر موزه‌ها را نیز ایجاد می‌کند. هرچقدر که آثار بیشتری در مخازن موزه‌ها وجود داشته باشد یک قدرت، ظرفیت و امکان برای موزه ایجاد می‌شود. بنابراین اهمیت مخازن موزه‌ها را نباید نادیده گرفت.
مشهور است که موزه‌ها همچون کوه یخ هستند که ۲۰ درصد آن‌ها بالای آب است و ۸۰ درصد (آثار موجود در مخازن) زیر آب هستند. آثار موجود در مخازن پایه و قدرت علمی موزه‌ها و توانمندی موزه‌ها را حفظ می‌کند.
در نهایت باید بگویم اینکه تاکید می‌شود ما بتوانیم فرصتی فراهم کنیم که این مخازن بتوانند بیشتر دیده شوند، مهم است.
نقدها در خصوص حجم بالای آثار موجود در مخزن موزه ملی ایران بیش از هر موزه دیگری بوده است. به نظر شما مشکل و مسئله اصلی امروز موزه ملی ایران چیست؟
در حال حاضر در موزه ملی مسئله مهم این است که ظرفیت محدود موزه ملی امکان نمایش دادن آثار مخزن را ندارد. یعنی در موزه ملی ایران حجم زیادی از آثار در معرض نمایش نیستند. به‌عنوان یک موزه ملی توفع این است که وقتی می‌خواهیم با موزه‌های بزرگ دنیا رقابت کنیم چندین هزار شیء را به نمایش بگذاریم.
موزه ملی زمانی که در ۸۵ سال پیش ساخته شده با محدودیت‌ها و ظرفیت‌های خودش(درآن زمان) ساخته شده است و الان بعد از ۸۵ سال نیازمند این است که توسعه پیدا کند. برای آن که امکان و شرایط نمایش آثار بیشتر وجود داشته باشد و موزه ملی جای بیشتری داشته باشد و آثار مخزن موزه ملی به نمایش در آید بسیار خوب می‌شود، اگر این موزه توسعه پیدا کند.
آیا قرار گرفتن آثار تاریخی در موزه‌ها احتمال بروز آسیب به این اشیای تاریخی را بیشتر نمی‌کند و حجم بالای آثار موجود در مخازن موزه‌ها آسیب‌زا نیست؟
طبیعتا نمی‌توانیم بگویم اگر آثار در مخزن باشند احتمال آسیب آن‌ها بیشتر می‌شود. جالب است بدانید که آثار نیاز به تنفس هم دارند، حتی آثار در معرض نمایش موزه‌ها؛ در طی پایش گاهی اوقات احساس می‌شود که برای مدتی به‌صورت موقت به استراحت بروند و تنفسی داشته باشند. بنابراین باید بین آثار در معرض نمایش و آثار مخازن بازی کرده و جابه‌جایی ایجاد کرد.
نقدهایی که در خصوص لزوم افزایش فضای موزه‌ای کشور و استانداردسازی موزه‌ها مطرح می‌شود را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
اینکه به افزایش فضای موزه‌ها توجه کنیم خیلی خوب است و باید از فضا استفاده کنیم و این یک مطالبه ملی است که فضا برای نمایش بیشتر آثار در موزه‌ها فراهم شود. از سوی دیگر وقتی از استاندارد موزه صحبت می‌شود این استاندارد صرفا شامل نمایش نیست و شامل بخش مخازن نیز می‌شود. در دو دهه گذشته تلاش‌های خوبی برای توسعه مخازن استاندارد شده است و اطلاع دارم که الان در کاخ گلستان مخازن استاندارد داریم. در ۱۰ سال گذشته هم وضعیت مخازن موزه ملی رو به بهبود بوده و توسعه پیدا کرده است.
به نظرم جای توسعه در همه موزه‌ها وجود دارد البته هنوز در کشور موزه‌هایی نیز وجود دارد که اشیای آن‌ها نیاز به مخازن بهتر دارند؛ یعنی می‌خواهم بگویم این مسئله نیز وجود دارد و به نوع خود توجه لازم را می‌طلبد.
منبع عکس کاور: صدای میراث