روزشمار: ۲۵ اسفند؛ روز بزرگداشت پروین اعتصامی

«رخشنده اعتصامی» معروف به «پروین اعتصامی» در ۲۵ اسفند ۱۲۸۵ شمسی در شهر تبریز به دنیا آمد. این روز در تقویم رسمی ایران، به مناسب سالروز تولد پروین اعتصامی، «روز بزرگداشت پروین اعتصامی» نام‌گذاری شده است.

پدر پروین «یوسف اعتصامی آشتیانی» معروف به «اعتصام‌الملک» از سکنه گیلان و اصالتا آشتیانی و مادرش اختر فتوحی از اهالی آذربایجان بود. پدرش مردی بزرگ بود که در زندگی او نقش مهمی داشت و هنگامی که متوجه استعداد دخترش شد، به پروین در زمینه سرایش شعر کمک کرد. پدر پروین از نویسندگان و دانشمندان بنام ایران بود. وی اولین «چاپخانه» را در تبریز بنا کردو مدتی هم نماینده مجلس بود.

پروین در سال ۱۲۹۱ هنگامی که ۶ سال داشت به‌همراه خانواده‌اش از تبریز به تهران مهاجرت کرد؛ به همین خاطر پروین از کودکی با مشروطه‌خواهان و چهره‌های فرهنگی آشنا شد و ادبیات را در کنار پدر و از استادانی چون دهخدا و ملک‌الشعرای بهار آموخت.

در دوران کودکی، زبان‌های فارسی و عربی و انگلیسی را زیر نظر پدرش در منزل آموخت و به مدرسه آمریکایی ایران کلیسا رفت و در سال ۱۳۰۳ تحصیلاتش را در آنجا به اتمام رساند. او در تمام سال‌های تحصیلش از دانش‌آموزان ممتاز بود و حتی مدتی در همان مدرسه به تدریس زبان و ادبیات انگلیسی پرداخت. او هم‌زمان با تحصیل، شعر نیز می‌سرود.

نخستین شعرهای پروین اعتصامی در هفت سالگی بوده است و برخی از زیباترین شعرهایش مربوط به دوران نوجوانی (۱۱ تا ۱۴ سالگی) او هستند. از کودکی پدرش در زمینه وزن و شیوه‌های یادگیری به او کمک می‌کرد. گاهی شعری از شاعران قدیم ایران مانند سعدی یا حافظ را به او می‌داد تا بر اساس آن شعر دیگری بسراید؛ وزن آن را تغییر دهد یا قافیه‌ای نو برایش پیدا کند. همین تمرین‌ها و تلاش‌ها زمینه‌ای شد که با ترتیب قرارگیری کلمات و استفاده از آن آشنا شود و در سرودن شعر تجربه کسب کند.

همچنین پدرش گاهی قطعه‌هایی زیبا و لطیف از کتاب‌های خارجی (انگلیسی، فرانسوی، ترکی و عربی) جمع می‌کرد و پس از ترجمه آن‌ها به فارسی، پروین را تشویق می‌کرد تا آن را به‌صورت شعر درآورد. برای نمونه، یوسف اعتصامی شعر «قطرات سه‌گانه» از تریللو را ترجمه و در مجله بهار چاپ کرد. سپس پروین با الهام از این سروده، شعرهای «گوهر و اشک» و «دو قطره خون» را سرود. از معروف‌ترین شعرهایی که او در این سنین سروده است می‌توان به شعرهای «گوهر و سنگ»، «ای مرغک»، «اشک یتیم»، «کودک آرزومند»، «صاعقه ما ستم اغنیاست»، «سعی و عمل» و «اندوه فقر» اشاره کرد.

دیوان پروین، شامل ۲۴۸ قطعه شعر است، که از آن میان ۶۵ قطعه به‌صورت مناظره است. اشعار وی بیشتر در قالب قطعات ادبی است که مضامین اجتماعی را با دیده انتقادی به تصویر کشیده است. در میان اشعارش، تعداد زیادی شعر به‌صورت مناظره میان اشیا، حیوانات و گیاهان وجود دارد.

درون‌مایه اشعار پروین اعتصامی بیشتر غنیمت داشتن وقت و فرصت‌ها، نصیحت‌های اخلاقی، انتقاد از ظلم و ستم به مظلومان و ضعیفان و ناپایداری دنیاست. در شعر پروین استفاده‌هایی از سبک شعرای بزرگ پیشین نیز شده است.

پروین اعتصامی پس از کسب افتخارات فراوان و درست در زمانی که برادرش دیوانش را برای چاپ دوم آن حاضر می‌کرد در تاریخ ۱۵ فروردین سال ۱۳۲۰ شمسی (۴ آوریل ۱۹۴۱) در سن ۳۵ سالگی بر اثر ابتلا به بیماری حصبه در تهران درگذشت و در حرم حضرت فاطمه معصومه (س) در قم در مقبره خانوادگی به خاک سپرده شد.

پس از مرگش، قطعه‌ای از او یافتند که مشخص نیست او چه زمان برای سنگ مزار خود سروده بود؛ که آن قطعه را بر سنگ مزارش نقش کردند.

اینکه خاک سیهش بالین است اختر چرخ ادب پروین است

گر چه جز تلخی ز ایام ندید هرچه خواهی سخنش شیرین است

صاحب آن همه گفتار، امروز سائل فاتحه و یاسین است

دوستان به که ز وی یاد کنند دل بی دوست دلی غمگین است

خاک در دیده بسی جان فرساست سنگ بر سینه بسی سنگین است

بیند این بستر و عبرت گیرد هر که را چشم حقیقت‌بین است

هر که باشی و ز هر جا برسی آخرین منزل هستی این است

آدمی هرچه توانگر باشد چون بدین نقطه رسد مسکین است

اندر آنجا که قضا حمله کند چاره تسلیم و ادب تمکین است

زادن و کشتن و پنهان کردن دهر را رسم و ره دیرین است

خرم آن کس که در این محنت گاه خاطری را سبب تسکین است

دانشسرای عالی پس از انقلاب فرهنگی ایران، به دانشگاه خوارزمی تغییر نام یافت و امروزه پروین اعتصامی از مفاخر آن دانشگاه محسوب می‌شود. همچنین تعداد زیادی تندیس از پروین اعتصامی در سراسر ایران وجود دارد که از مشهورترین آن‌ها می‌توان به مجسمه پروین در برج میلاد تهران، مجسمه پروین در میدان اعتصامی شهرک ولیعصر تبریز و تندیس پروین در ابتدای پلکان خانه‌اش در تبریز اشاره کرد.

مجسمه پروین اعتصامی، برج میلاد تهران

مجسمه پروین اعتصامی، میدان اعتصامی شهرک ولیعصر تبریز

تندیس پروین اعتصامی، ابتدای پلکان خانه‌اش در تبریز

خانه پروین اعتصامی در تبریز، خیابان عباسی، جنب مسجد میرآقا، کوچه ساوجبلاغی، پلاک ۶ واقع شده است. ساخت بنای خانه پروین در تبریز به دوران پهلوی اول برمی‌گردد. در تاریخ ۲۸ اسفند ۱۳۸۵، این خانه به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران با شماره ۱۸۶۸۱ به ثبت رسید. هم‌اکنون این خانه به موزه پروین اعتصامی تبدیل شده است و برخی از لوازم شخصی و کتاب‌های اعتصامی در آنجا نگهداری می‌شود.

اما خانه وی در تهران، هم‌اکنون به محل دفتر یک شرکت، واحدی مسکونی و یک کارگاه مبل‌سازی تبدیل شده است!

در همین روز:

• تبديل روزشمار تاريخ ايران از هجری شمسی به تاريخ شاهنشاهی (۱۳۵۴ شمسی)
• پایان سرایش شاهنامه
• «كريستف كلمب» در پايان نخستين سفر خود به قاره غربی به اسپانيا بازگشت و لقب درياسالار اقيانوس‌ها گرفت. (۱۴۹۳ میلادی)
• نخستين مهاجران روس در آمريكا كه در كاليفرنيا مستقر شده بودند نام رودخانه مجاور قرارگاه خود را «رودخانه روسی» گذاردند و اين رودخانه هنوز به همين نام خوانده می‌شود. (۱۸۱۲ میلادی)
• جشنواره لاس فالاس والنسیا