هرآنچه درباره مشهد باید بدانید
نهر خیابان
اول رودخانه‌ای بود كه از كشف رود يا از چشمه گيلاس می‌آمد. از وسط خيابان، آب نهر به نام آب خيابان می‌گذشت. از میان شهر رد و در دروازه پايين خيابان مازاد آن صرف كشاورزی می‌شد. در این میانه صحن و سرای مطهر رضوی نیز از وجود آن بهره‌مند می‌شدند. شاید جالب باشد بدانیم اولین کانالی که در میانه شهر مشهد برای استفاده مردم حفر شد به دستور امیرعلی‌شیر نوایی وزیر دوره تیموری بود. بعد از او شاه عباس صفوی بود که آب چشمه گلسب (گیلاس) را سازماندهی و با حفر چندین رشته قنات دیگر آن را به حرم امام رضا (ع) منتقل و دستوری صادر کرد مبنی بر اینکه تا هنگامی که آب از دروازه پایین خیابان خارج نشده است، کسی حق ندارد از آن برای زراعت و مصارف دیگر استفاده کند.
اما آب در حرم، حکایت سقاخانه نادری (اسماعیل طلایی) و زائرانی است که برای شفا و تازگی و طراوت جرعه‌ای از آن می‌نوشند. این سقاخانه در زمان نادرشاه درست در وسط صحن انقلاب احداث و سنگاب نصب شده در آن از هرات آورده شده بود. در چهارطرف آن چهار حوض قرار داشت و دو جوی باریک که به خارج حرم امتداد داشت. آن زمان لوله‌کشی وجود نداشت و برای پر کردن آن باید از قنات‌های سناباد و باباقدرت با چهار قاطر هر روزه برای سقاخانه آب می‌آورند که هزینه‌هایی را در بر داشت، به همین دلیل نادرشاه مزرعه‌‌ای به نام «دهشک» را وقف سقاخانه کرد تا صرف مخارج آن شود. همچنین برای سقاباشی هشت تومان، سقا شش تومان و چهار تن راویه کش شانزده تومان و در ماه‌های گرم سال هر روز سی من یخ برای سقاخانه معین شد.
علاوه بر این، نادر دستور داد تا نهر آب روستای گلستان به حرم مطهر منتقل شود، به‌طوری که از زیر حوض (سنگاب) در صحن انقلاب بیرون آید. معماران، مجرایی سرپوشیده را طراحی و احداث و آب را ابتدا در محل ساختمان هشت بهشت در چهار باغ نمایان کردند. در آنجا دو آب‌انبار ساختند که یکی به ساکنان هشت بهشت و دیگری به عموم مردم اختصاص یافت. از آنجا با شترگلو، از زیر جوی آب خیابان کانالی حفر کردند که آب از زیر حوض میان صحن کهنه بیرون می‌آمد و دور حوض جاری و سپس داخل نهری می‌شد که برای محلات پایین خیابان احداث شده بود. این اقدام نادرشاه با چهارده هزار تومان هزینه بعد از اقدام امیر علی‌شیر نوایی و شاه عباس صفوی در شهر مشهد و حرم مطهر، مهم‌ترین اقدام در زمینه آبرسانی به حرم مطهر بود.
در دوره‌های بعد به‌علت افزایش زائران و گسترش حرم مطهر، حوض‌ها و آب‌انبارهای بسیاری ساخته شد که از آب قنات سناباد، آب خیابان، قنوات دیگر و نیز برف و باران پر می‌شد و مورد استفاده زائران قرار می‌گرفت.
در دوره قاجاریه میرزا فضل الله وزیر نظام در وسط صحن نو (آزادی) حوضی ساخت که بعدها مؤتمن‌السلطنه در جای آن سقاخانه‌ای با سنگاب بزرگی از سنگ سیاه بنا کرد. آب حوض‌های اطراف این سقاخانه در دوره‌ای از جوی بست پایین خیابان و بعدها با استفاده از چاه عمیق صحن موزه و از طریق لوله تأمین می‌شد. حرم مطهر در اوایل قرن چهاردهم هجری به‌علت گسترش شهر و افزایش مجاوران و زائران با کمبود آب روبه‌رو شد. ازاین‌رو، سلطان حسین میرزا نیرالدوله، متولی‌باشی و والی خراسان در سال ۱۳۱۹ قمری قنات آب میرزا را بعد از تنقیه و اصلاح وقف آستان قدس کرد. او همانند گذشته، چهار حوض اطراف سقاخانه را دوباره ساخت و آب را از زیر حوض‌های صحن بدون دست‌خوردگی و آلودگی نمایان ساخت. در ۱۳۲۷ شمسی به‌علت بی‌توجهی کسبه بازار و مجاوران و مسافران در پاکیزگی آب محمود بَدِر، نایب‌التولیه آستان قدس، دستور داد روی نهر آب داخل صحن پوشانده شود و به‌علت اینکه پیش از آن نیز در زمان نیابت تولیت پاکروان حوض‌ها برچیده شده بود، زائران دیگر به آب دسترسی نداشتند و این امر موجب اعتراض علما و مردم شد. ازاین‌رو در سال ۱۳۳۰ شمسی مصطفی قلی‌خان رام در محل حوض‌های سابق، چهار حوض جدید ساخت و با حفر چاه عمیق در محوطه موزه و لوله‌کشی و نصب شیر، مشکل بی‌آبی را در صحن کهنه بر طرف کرد.
بعد از انقلاب اسلامی با گسترش حرم مطهر، علاوه بر افزایش استفاده از آب شرب شهری، برداشت از چاه‌های آب حرم نیز افزایش یافت و در عین حال، برای رعایت بهداشت، شبکه آب شهری و آب چاه از یکدیگر مجزا شد. بعد از ساخت و سازهای جدید در محدوده اماکن متبرکه، چهارده انشعاب آب شهری جمع‌آوری و به‌جای آن، سه انشعاب اصلی از خیابان‌های شیرازی، امام رضا و نواب صفوی گرفته و در نهایت، آبرسانی به حرم مطهر از طریق خط لوله‌ای مستقیم و اختصاصی از منبع اصلی آب شرب شهر مشهد انجام شد.
