امامزاده عبدالله آیینه ورزان؛ بنایی از عهد مغول
نسخه اولیه این مقاله در تاریخ ۱۳۹۶/۱۱/۲۵ منتشر شده و در تاریخ ۱۴۰۰/۰۲/۲۷ به‌روزرسانی شده است.
روستای آینه‌ورزان که به «آئين‌ورزان» و «عينه‌ورزان» نيز معروف است، در کیلومتر ۷۰ جاده تهران به فیروزکوه (۱۷ کیلومتر بعد از دو راهی که به شهر دماوند منتهی می‌شود) و به فاصله چهار کیلومتر از جاده اصلی و در سمت شمال جاده روستایی بر دامنه کوه زرین قرار گرفته است. حد جنوبی کوه زرین را دره کم‌عمقی شکل می‌دهد که معبر کنونی جاده تهران به فیروزکوه است.
آب و هوای این منطقه سرد است و لهجه اهالی آن فارسی تاتی است. منبع تامین آب روستا که یکی از جاهای دیدنی استان تهران محسوب می‌شود، چشمه سار و محصولات عمده آن غلات، سیب‌زمینی، لوبیا و بنشن است. حرفه سنتی رایج در این روستا منبت‌کاری است و اگر در کوچه‌های این روستا قدم بزنید، به احتمال زیاد مغازه‌هایی را خواهید دید که صدای ضربه دست استادکاران از آن‌ها شنیده می‌شود.
عکس از پرتال جامع علوم انسانی
بافت مسکونی روستا در شمال و بر پستی و بلندی دامنه‌های کوه قرار گرفته و مزارع و باغات در سمت جنوب روستا و در کوهپایه قرار دارند. محوطه امامزاده عبدالله در داخل بافت متراکم مسکونی روستا قرار گرفته است. ضلع جنوبی محوطه به گذری راه دارد و در شمال، غرب و شرق خانه‌های محقر روستایی امامزاده را احاطه کرده‌اند. بنای امامزاده عبدالله آینه‌ورزان که در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده، در اواخر دوره مغول به دست معماری ناشناس ساخته شده است.
عکس از وب‌سایت رسمی روستای آینه ورزان
محوطه مستطیل‌شکل امامزاده جهت شرقی، غربی دارد و قسمت‌های زیر را در خود جای داده است:
- بقعه در میانه جبه شمالی محوطه
- رواق در شرق بقعه
- ایوان در شرق رواق
- حسینیه در گوشه شمال شرقی محوطه
- سرچشمه در فضای سرپوشیده حد شمالی رواق
- چشمه در گوشه جنوب شرقی محوطه
- درخت چنار کهنسال در کنار رواق و ایوان
این بنا برجی است آرامگاهی که از داخل و خارج پلانی هشت‌ضلعی دارد و دارای گنبدی مخروطی است، درب قديمی بقعه که از چوب ساخته شده و ارزش فراوانی دارد، هم‌اکنون در موزه ملی ايران نگهداری می‌شود. اين درب منبت‌كاری شده متعلق به دوره صفویه است و کتیبه‌هایی به خط ثلث و نسخ روی آن نقش بسته است. (مشاهده روی نقشه)
عکس از وب‌سایت ainevarzanshahed
درخت چنار كهنسالي که عمرش ۶۰۰ تا ۷۰۰ سال برآورد می‌شود، جلوی ورودی حياط امامزاده قد برافراشته و فضايی دلنشين را برای بازدیدکنندگان مهیا کرده است. بنا با یک ورودی کم‌عرض و کوتاه و به‌واسطه دو پله به رواق مستطیلی شکلی که جهت شمالی- جنوبی دارد، متصل می‌شود. در سمت شمال رواق و در فاصله دو متری از برج، سرچشمه جوشانی قرار دارد. تراز سطح آب از کف به میزان یک و نیم متر پایین‌تر و در داخل گودالی که در دل سنگ حفر شده قرار گرفته است.
کف این بخش از بنا، چند پله از کف رواق بالاتر قرار گرفته و فضای کوچک پیرامون آن با کاستن از بستر سنگی کوه به‌صورت فضایی با شکل هندسی نامنظم تنظیم شده است. آب چشمه پس از عبور از زیر کف رواق، در گوشه جنوب شرقی محوطه از زیرزمین خارج شده و در داخل حوضچه آبی جاری می‌شود. در سمت شرق رواق ایوانی با طرح مربع قرار گرفته که محل ورود به بنا بوده و پوشش آن از ملحقات اخیر است.
سطح کف ایوان گودتر از کف محوطه است و به‌وسیله سه پله با محوطه بیرونی مرتبط می‌شود. کف رواق یک پله از کف ایوان گودتر است و تراز کف داخل بقعه دو پله بالاتر از کف ایوان قرار گرفته است. مصالح به کار رفته در ساختمان بقعه در رواق، پی پایه‌ها و پوشش‌ها تماما از سنگ قلوه با ملاط گچ، آهک و زاغ است.
عکس از وب‌سایت ainevarzanshahed
عامل اصلی تزیین‌کننده داخل بنا در ایوان و رواق، اندود گچ سفید رنگ و ساده‌ای است. آزاره کاشی لاجوردی خشتی و نقش‌دار با زمینه سفید که در داخل بقعه وجود دارد، مربوط به تغییرات صورت گرفته در اوایل دوره قاجار است، در داخل رواق نیز کاشی‌های خشتی ساده فیروزه‌ای رنگی سطح نمای آزاره را تزیین کرده‌اند.
این امامزاده پنج ضریح دارد که در دوران‌های مختلف ساخته شده‌اند، قدیمی‌ترین تاریخی که روی ضریح‌ها حک شده ۷۳۰ هجری قمری است، این تاریخ را می‌توان حداقل قدمت بنای امامزاده فرض کرد.
این امامزاده پنج ضریح دارد که در دوران‌های مختلف ساخته شده‌اند، قدیمی‌ترین تاریخی که روی ضریح‌ها حک شده ۷۳۰ هجری قمری است
اولین ضریح از جنس چوبی است و نقشی روی آن دیده نمی‌شود، بر حاشیه آن عباراتی با مرکب سیاه بر زمینه چوب خطاطی شده است. این ضریح در تعمیراتی که در دوره قاجار انجام گرفته، روی ضریح پیشین قرار داده شده است. دومین ضریح، چوبی و منبت‌کاری شده که در حواشی آن سوره فتح به خط ثلث حک شده است. سومین ضریح از جنس چوب ساخته شده و به فاصله کمی از ضریح دوم و در داخل آن قرار گرفته، در حاشیه بالایی و جانبی آن کتیبه‌ای در یک ردیف به خطر ثلث نقر شده است. چهارمین ضریح با نقش گره زیتت شده و داخل کادرهای منظم هندسی آن نقوش گل و بوته و اسلیمی نقر شده است، و کتیبه‌ای ندارد. پنجمین ضریح با فاصله پانزده سانتی‌متر از ضریح قبلی قرار گرفته و در حقیقت قدیمی‌ترین ضریح بنا به شمار می‌آید. روی سطحش کتیبه‌ای به خط تعلیق به‌صورت برجسته نقش بسته است، نقوش تزیینی گل و برگ جاهای خالی متن را پر کرده‌اند.
گفته می‌شود شخص مدفون در این بقعه امامزاد عبدالله فرزند امام جعفر صادق (ع) و برادر اسماعیل است که فرقه اسماعیلیه قائل به امامت وی شدند، این امامزاده به عبدالله افتح نیز مشهور است که پس از شهادت امام رضا (ع) از موطن خود در قزوین به دماوند رهسپار می‌شود و همان جا به دست عمال مامون، خلیفه عباسی کشته می‌شود.
در شرق امامزاده بنایی به‌صورت کفش‌کن و نمازخانه ساخته شده که به دوران صفوی باز می‌گردد و با کاشی‌های فیروزه‌ای رنگ آراسته شده است. نظر و تجربه‌های خود را در خصوص بازدید از امامزاده عبدالله با ما و سایر کاربران کجاروبه اشتراک بگذارید.
عکس کاور از وب‌سایت ainevarzanshahed