پارک ملی لار؛ جلوه ای از بهشت در همسایگی پایتخت

پارک ملی لار نمونه‌ای شاخص از زیستگاه‌های کوهستانی به شمار می‌آید که در سال ۱۳۵۴ به پارک ملی تبدیل شد و از سال ۱۳۶۱ طبق مصوبه شورای عالی حفاظت محیط زیست به‌عنوان منطقه حفاظت‌شده اداره می‌شود و از سال ۱۳۷۰ بعضی از مناطق آن برای شکار و تیراندازی ممنوع اعلام شد. دریاچه ۲۰ کیلومتری لار یکی از مراکز تفریحی این منطقه است.

منطقه حفاظت‌شده لار بین استان‌های تهران و مازندران و در موقعیت N۳۵۵۴ عرض شمالی و E۵۱۳۳ طول شرقی واقع شده است. مساحت آن در حدود ۳۱۰۰۰ هكتار است. منطقه لار با وسعتی حدود ۷۳۵۰۰ هكتار در دامنه جنوبی رشته كوه‌های البرز قرار دارد.

این دره در ۷۰ كیلومتری شمال‌شرقی تهران واقع شده است و از قسمت شمال به كوه‌های نور، از غرب به خاتون بارگاه و گرمابدر، از قسمت جنوب به لواسانات و از قسمت شرق به كوه دماوند و پلور محدود می‌شود.

با ورود به جاده هراز از انتهای بزرگراه بابایی و عبور از رودهن و بومهن و سپس گردنه امامزاده هاشم مسیر سرپایینی شده و با طی چند پیچ و ۲-۳ کیلومتر منظره بی‌نظیری از کوه دماوند را مشاهده خواهید کرد که توصیه می‌شود پیش از رسیدن به ساختمان راهداری توقفی کرده و عکسی یادگاری با این غول سپید داشته باشید. کمتر از ۱۰ دقیقه بعد به پلور خواهید رسید. دقت کنید که تابلو چشم‌گیری وجود نداشته و بهتر است که دنبال مجسمه طلایی کوهنورد در سمت چپ خود بگردید و از همان جا به جاده فرعی وارد شوید. بهرحال باید جاده آسفالته و پرپیچ‌وخم را ادامه دهید و همه‌جا از فرعی‌های سمت راست یا چپ بپرهیزید، در کمتر از یک ربع به محیط‌بانی سد لار خواهید رسید.

• از جاده آبعلی (تهران به‌سمت آمل) در داخل شهر پلور منشعب می‌شود. این مسیر از سه راهی پلور تا پست ورودی پاسگاه محیط‌بانی دلیچای (ورودی شرقی پارک ملی لار) امتداد یافته و دسترسی به پارک ملی لار را از طریق جاده آسفالته ممکن می‌سازد.
• مسیر گرمابدر: این مسیر را با ماشین شخصی تا فشم، روستای گرمابدر می‌توان طی کرد. این مسیر به غرب پارک ملی لار دسترسی دارد و بیشتر مورد استفاده دامداران بومی و عشایر قرار می‌گرفته ‌است. عبور از این مسیر نیاز به اخذ مجوز از پاسگاه شکاربانی گرمابدر دارد.
• مسیر روستای افجه: این مسیر کاملا نیاز به کوهنوردی دارد. لواسان- افجه- دشت هویج- به‌سمت فله پرسون- از روی گردنه به‌سمت دشت لار که حدودا نزدیک امامزاده پنج تن به رودخانه لار خواهید رسید.

در ادامه مسیر‌های کوهستانی دیگری نیز وجود دارد که همراه با کوهنوردی هستند.

در فصل بهار پیش از ۱۵ خرداد امکان عبور با خودروی شخصی از محیط‌بانی وجود ندارد (به‌علت فصل زاد و ولد حیوانات)، بنابراین در صورتی که تمایل به ورود به منطقه را دارید باید حداقل ۲ کیلومتر را پیاده بپیمایید تا به‌ترتیب به اولین نقطه دسترسی به آب سد و پس از ۵ کیلومتر به روخانه دلیچای و حدود ۱۰ کیلومتر به رودخانه سفید آب و ۲۰ کیلومتر به پست تفرجگاهی انتهای سد برسید.

این پارک از دو اقلیم ارتفاعات فوقانی و مرطوب و سرد تشکیل شده‌ است که بارش بسیاری را به‌ صورت برف ایجاد می‌کند و به‌دلیل آنکه دارای ویژگی‌های خاص و گونه‌های متنوع گیاهی و جانوری است، تحت حفاظت قرار گرفته‌ است. وجود ماهی قزل‌آلای خال قرمز، از نادرترین گونه‌های آبزی جهان، اهمیت این مجموعه را دو چندان کرده‌ است. این پارک دارای چشم‌اندازهای بسیار زیبایی است. چشمه‌ها و رودخانه‌های پرآب زیستگاه‌های امن در دو سوی این دره زیبا طراوت و جذابیت آن را دوچندان کرده است.

دشت لار به‌دلیل داشتن آب و‌ هوای مناسب و رودخانه‌های متعدد و پوشش گیاهی انبوه دارای تنوع جانوری فراوانی است و تقریبا تمامی جانداران و گیاهان منطقه البرز مرکزی در این پارک وجود دارند.

از لحاظ حیات وحش جانوری به‌دلیل موقعیت ویژه کوهستانی و آبی دارای گونه‌های متفاوتی است.

پرندگان این منطقه جمعا یکصد گونه و شامل کبک، عقاب، سارگپه، درنا، فلامینگو، دلیجه، کبک دری و‌… است. عقاب طلایی، گونه‌ای بی‌همتا تنها در این حوزه از ایران زیست می‌کند و بومی این منطقه است.

پستانداران این منطقه شامل کل و بز، قوچ، خرگوش، سمور، میش البرز مرکزی، خرس قهوه‌ای، پلنگ، گرگ، روباه، گراز و گربه وحشی و… است. در این دره به‌علت داشتن زیستگاه امن و مناسب، پستاندارانی چون کل و بز رشد خوبی در این سال‌ها داشته‌اند.

افعی، افعی دماوندی، افعی البرزی، مار، مارمولک، بزمجه، لاک‌پشت و قورباغه از انواع دوزیستان و خزندگان منطقه است.

ماهی قزل‌آلای خال قرمز یکی از نادرترین گونه‌های قزل‌آلا، در این منطقه یافت می‌شود. قزل‌آلای خال‌قرمز (Salmo trutta fario) نام گونه‌ای ماهی است. این ماهی را در برخی کشورها «قزل‌آلای قهوه‌ای» می‌نامند.

این ماهی در آب شیرین و رودخانه و دریاچه تغذیه می‌کند و در فصل پاییز برای تخم‌ریزی عکس جریان آب را در پیش گرفته و به‌سمت سرچشمه‌های رودخانه رهسپار می‌شود. قزل‌آلا اصولا یک ماهی شکارچی و پراشتها است. این ماهی از خانواده آزادماهیان بوده و نسبت به تغییرات دما و مواد غذایی حساسیت خاصی از خود نشان می‌دهد و هنگامی که پناهگاه مناسبی برای خود دید به‌راحتی آنجا را از دست نمی‌دهد و از نوع رنگین کمان باهوش‌تر است، همچنین به خاطر شرایط زیستی‌شان به‌صورت پرورشی نیستند و از دست انسان غذا نمی‌خورند به همبن علت کمیابند. ماهیان جوان برعکس ماهی‌های مسن در سطح آب بیشتر یافت می‌شوند، ماهی ماده در سه سالگی و ماهی نر در دو سالگی به سن بلوغ می‌رسند.

ماهی قزل‌آلای خال‌قرمز از گونه‌های حمایت شده کشور محسوب می‌شود و در فهرست سرخ اتحادیه جهانی حفاظت IUCN در طبقه در آستانه انقراض (EN) قرار دارد.

پارک ملی لار به‌عنوان یکی از معدود زیستگاه‌ها و در واقع مهم‌ترین زیستگاه این‌گونه ارزشمند در ایران به شمار می‌رود و این حیث از اهمیت بسیاری برخوردار است. قزل‌آلای خال قرمز از ارس تا نزدیکی اترک در رودخانه‌های جاجرود، کرج و حوضه ارومیه نیز وجود دارد.

ماهی قزل‌آلای خال قرمز، دو فرم ساکن و مهاجر دارد که فرم مهاجر این ماهی پیش از این به‌جای دریاچه لار به دریای خزر مهاجرت می‌کرده است، اما در حال حاضر با توجه به ایجاد سد، به دریاچه لار می‌رود.

مجموعا در منطقه حدود ۴۰۰ گونه گياهی شناسايی شده است كه به ۴۸ تيره تعلق دارند. از اين تعداد قريب به ۳۳۸ گونه گياهان دائمی و چند ساله هستند. از گونههای گياهی موجود قريب به ۳۵ گونه آن انحصاری ايران است.

جذابيت اين منطقه به پوشش گياهی متنوع و جالب آن است. شماری از گياهان اين دشت خوراکی و دارويی است که طرفداران زيادی دارند. گون و خرگوشک و آويشن (اوشم) و شنگ، لواش، سيرک (تلم)، پيازک، قارچ وحشی، کاسنی، گلپر (الرگ)، شيرين بيان، باريجه، چای کوهی، بارهنگ و والک نمونه‌هايی از گياهان دشت لار و بلندی‌های آن است. زنبق وحشی بنفش و ارغوانی، مرغک و گل زرد و شقايق دشت لار را در بهار رنگارنگ کرده و زيبايی آن دو چندان می‌شود.

از این منطقه به‌علت وجود پوشش گیاهی مرتعی و همچنین تنوع زیاد گیاهان و گل‌ها برای زنبورداری نیز استفاده می‌شود که این کار از اوایل خرداد شروع و تا اواخر شهریور همان سال ادامه دارد. از این منطقه به‌علت وجود ارزش‌ها و جاذبه‌های طبیعی و چشم‌اندازهای زیبا به‌عنوان یک منطقه اکوتوریستی و تحقیقاتی و جهت پژوهش و آموزش نیز استفاده می‌شود که به‌علت وجود تنوع بسیار در میان گونه‌های گیاهی و جانوری مورد توجه مردم و دوستداران طبیعت قرار گرفته است.

رود ديو آسياب، رود لار، رود سفيدآب، رود الرم، رود ورا رود، چهل بره، آب سياه چال، آب امام پهنک از رودخانه‌های اين منطقه سر سبز هستند که همگی به‌سمت سد لار سرازير می‌شوند و بخشی از آب تهران را تأمين می‌کنند.

در دورتادور دشت لار کوه‌های سر به فلک کشيده وجود دارد که عبارت‌اند از کوه دماوند، کوه ديو آسياب، کوه يخ کمر، کوه گل زرد، کوه پهنک، کوه زرشکی، کوه کمردشت، کوه نمک کوسر، کوه سياه چال، کوه آرو، کوه اسب کلک، کوه کافر راه و در آخر کوه کبود.

دوستداران ورزش ماهیگیری هر هفته برای صیدماهی به این دره می آیند. فصل مجاز صید ماهی معمولا از اول خردادماه هر سال آغاز و تا شهریور ادامه می‌یابد. دوستداران این ورزش با کسب پروانه ویژه صید روزانه که در واحدهای محیط زیست قوشخانه، پلور و دلیچای صادر می‌شود، می‌توانند به صید ماهی بپردازند. اولین مسابقه ماهیگیری بعد از انقلاب در سال ۷۰ در دریاچه سد لار برپا شد و از سال ۷۳ همه ساله این مسابقات برگزار شده است.

سد لار يکی از سدهای خاکی تأمين‌ کننده آب آشاميدنی حوالی تهران و تأمين‌‌کننده آب مورد نياز آبياری‌های کشاورزی منطقه است. اين سد در ۷۵ کيلومتری شمال‌شرق تهران و در ۱۰۰ کيلومتری شهر آمل قرار دارد. اين سد در مرز استان مازندران و تهران واقع است و جزو پارک ملی لار نيست و در استان مازندران قرار دارد. درياچه سد لار به دليل نزديکی به کوه دماوند و واقع بودن در منطقه دشت لار به يکی از گردشگاه‌های اطراف تهران تبديل شده است که در سال‌های اخير به‌عنوان مراکز پرورش ماهی قزل‌آلا و ماهيگيری و همچنين ورزش‌های چون اسکی روی آب از آن استفاده می‌شود.

سر شاخه اصلی تغذیه کننده دریاچه سد لار عبارت‌اند از:

• قزل‌دره: با چهار شاخه فرعی کمردشت، آلارم، خشک رود، سیاه‌پلاس با توجه به دوره یخ بندان حدودا ۶ ماهه (از آبان تا فروردین) و برودت زیاد منطقه تا منهای ۳۷ درجه سانتی‌گراد دستگاه‌ها قادر به ثبت تغییرات سطح آب در طول دوره نیستند (ارتفاع ایستگاه ۲۴۹۵ متر و حداکثر ارتفاع آب دریا ۲۵۳۱ متر است به همین علت گاهی زیر آب می‌رود)
• سفید آب یا آب سفید: از ضلع جنوبی کوه‌های نور سرچشمه می‌گیرد و دبی آن در اوایل پاییز به ۳۰۰ لیتر در ثانیه می‌رسد که لایه‌ای از آهک بستر و کنار رودخانه را می‌پوشاند حداکثر دبی در زمان سیلاب ۱۵ متر بر ثانیه است و رتبه آخر را نسبت به دو شاخه دیگر دارد (ایستگاه سفید آب سال ۶۳ تاسیس شد ارتفاع آن ۲۵۶۰ متر).
• دلیچای که از قله دماوند و والا رود سرچشمه می‌گیرد بستر آن سنگی و سیلاب‌های آن با تاخیر ۱۵ تا ۳۰ روزه نسبت به حوزه‌های دیگر شروع می‌شود (ذوب برف‌های قله علت آن است). دسترسی به این ایستگاه از سایر ایستگاه‌ها آسان‌تر و نزدیک‌تر است (ارتفاع ۲۵۳۰).

محدوده پارک ملی لار فاقد نقاط مسكونی دائمی (شهر و روستا) بوده و در حاشيه و حريم آن نيز نقاط شهری و روستایی وجود ندارد، اما اين يكی از زيست‌بوم‌های مهم عشايری است كه عشاير دوره ييلاقی خود را در آن سپری می‌كنند.

بهره‌برداران شامل دو گروه عمده هستند. گروه اول ارگان‌های دولتی و گروه دوم نيز بخش خصوصی يعنی عشاير يا دامداران كوچنده و زنبورداران هستند.

ورود ۲ تا ۳ برابر دام مازاد به مراتع پارک ملی و منطقه شکار ممنوع لار فشار بسیار بسیاری را به توان احیا و تجدیدپذیری گونه‌های مرتعی و همچنین سلب امنیت روانی حیات‌وحش وارد ساخته است.

در مواردی ساخت و سازهای غیرمجاز و فنس‌کشی‌های صورت گرفته توسط عشایر پیرامون اراضی مستثنیات از دیگر تعارضات موجود در منطقه است.

• آب آشاميدنی در منطقه موجود نيست، بايد همراه خود آب به‌همراه داشته باشيد.
• امكان دسترسی به موبايل وجود ندارد.
• تابش آفتاب در اين منطقه شديد است و سايه طبيعی (درخت) نيز وجود ندارد.
• در اين منطقه مارهای سمی و خطرناکی زندگی می‌كنند (استفاده از گتر می‌تواند تا حدی از ميزان خطر بكاهد).
• اين محل دارای انواع گونه‌های جانوری و گياهی است كه لازمه حضور در اين منطقه رعايت موازين محيط زيستی است.

• امامزاده هاشم؛ آدرس: جاده هراز ۷ کيلومتر بعد از آبعلی.
• آبگرم لاريجان؛ آدرس: جاده هراز ۷۲ کيلومتری آمل، روستای لاريجان.
• غار و آبگرم اسک؛ آدرس: ۱۳ کيلومتری پلور (راه شنی).