آرامگاه بابا رکن الدین ؛ نگین مجموعه تخت فولاد اصفهان
آرامگاه بابا رکن‌الدین یکی از بناهای تاریخی شهر اصفهان است که در زمان حکومت صفویه در این شهر احداث شده است و مربوط به عارفی بزرگ و نامی است.
مقاله‌های مرتبط:
یکی از مشایخ و علماء قرن هشتم هجری مسعود بن عبدالله بیضاوی معروف به بابا رکن‌الدین است که در زمان سلطنت ابوسعید پادشاه مغول در اصفهان می‌زیسته است. این مرد بزرگ در سال ۷۶۹ هجری قمری وفات یافت و در ساحل جنوبی زاینده‌رود مدفون شد. مقام علمی و زهد و ورع این مرد بزرگ باعث شد تا در طول زندگی با نهایت احترام زندگی کند. این احترام و عزت پس از درگذشت وی نیز برقرار بود، به‌طوری که عده بسیاری از مشاهیر علماء و فقها و شعرا و خوشنویسانی که در اصفهان و سایر شهرهای ایران درگذشتند در مجاورت او به خاک سپرده شدند.
از آن زمان این محل به‌تدریج به گورستانی بزرگ تبدیل و به نام قبرستان بابا رکن‌الدین معروف شد. بسیاری از سیاحان و محققان اولین سنگ قبر موجود در مزارستان تخت فولاد را متعلق به او می‌دانند. به‌طور كلی بقعه بابا ركن‌الدين با گنبد بسيار زيبای آن علاوه بر آن كه آرامگاه يكي از عرفا و زهاد و دانشمندان قرن هشتم هجری است بيانگر هنر هنرمندان و استادكاران و معماران و كاشي‌كاران برجسته عصر صفوی است كه علاوه بر نمايش هنر معماری نمايانگر هنر خوشنويسی خطاطان بزرگ ايران در زمان صفويان و قاجار است. این مکان تاریخی و زیارتی از مکان‌های بسیار مقدسی است که سال‌های سال عرفای بزرگ در آن به عبادت پرداخته و به سلوک‌های عرفانی بسیاری رسیده‌اند. این اثر در تاریخ ۹ مرداد ۱۳۱۲ با شمارهٔ ثبت ۲۰۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
جغرافیای آرامگاه بابا رکن‌الدین
در ضلع جنوبی زاینده‌رود و مجاور جاده قدیم شیراز، در گورستان قدیمی اصفهان (تخت فولاد) قرار دارد. این گورستان تا اواخر عهد صفوی به گورستان بابا رکن‌الدین شهرت داشته و حتی پل معروف خواجو نیز به پل بابا رکن‌الدین معروف بوده و شاردن، سیاح فرانسوی صریحا این نکته را ذکر کرده است.
تاریخچه آرامگاه بابا رکن‌الدین
بر مبنای گزارش‌های متون تاريخی و روايات محلی، پس از مکاشفه شیخ بهایی در این آرامگاه، بقعه و تکيه بابا رکن‌الدين مورد توجه کامل بزرگان و عامه مردم قرار گرفت و ارادت و توجه مردم به زيارت قبر بابا موجب شد، شاه عباس اول دستور احداث بنای بقعه‌ای بر سر مزار اين عارف را صادر کند و گاه حتی مهندسی بقعه را به جناب شيخ بهايی نسبت می‌دهند که البته استاد جلال الدين همايی پس از بررسی‌های دقيق روی بقعه و معماری بنا، اصل بنای پنج ضلعی را متعلق به قرن هشتم و نهم قمری می‌داند که در زمان شاه عباس اول تجديد بنا شده و قسمت جلو خان ضلع شمالی به‌صورت بنايی چهار ضلعی مشتمل بر ايوانی در وسط با دو اتاق قرينه در طرفين از الحاقات زمان شاه عباس می‌داند.
در اواخر حکومت شاه عباس اول صفوی ساختمان و گنبد ممتاز بقعه شروع شد و در سال ۱۰۳۹ هجری قمری یک سال بعد از فوت شاه عباس به پایان رسید.
معماری آرامگاه بابا رکن‌الدین
این بقعه که همانند گنبد بابا قاسم و به‌شکل کلاه درویشان است. نمای خارجی بقعه بابا رکن‌الدین و سردر آن کاشی‌کاری شده است. قاعده این گنبد پنج ضلعی متساوی الاضلاعی است که پنج ایوان مشابه بر گرداگرد محوطه زیر گنبد ساخته شده است. به یکی از اضلاع این پنج ضلعی پیشخوانی اضافه کرده‌اند. بر این پنج ضلعی گردنی نهاده‌اند که آن نیز چند وجهی است. بر این گردن سقفی بر پا شده که گنبد داخلی را می‌پوشاند. این سقف مخروطی شکل، با کاشی‌های زیبایی به نقوشی به رنگ‌های آبی دریایی، سیاه و سفید بر زمینه آبی فیروزه‌ای مزین بوده است. در داخل یکی از این ایوان ها آرامگاه بابارکن الدین واقع شده و روی آن سنگ مرمری به طول بیش از ۲ متر و عرض ۱۶٫۱ متر قرار دارد.
قطعه سنگ مرمر نفیسی نیز به‌طور عمودی بر آن نصب شده است. کتیبه این سنگ از نظر حجاری و زیبایی خط در عداد شاهکارهای موجود در اصفهان است. کتیبه سردر نیز به خط ثلث بسیار زیبا به رنگ سفید بر زمینه کاشی لاجوردی رنگ به خط محمد صالح اصفهانی و تاریخ ۱۳۰۹ نوشته شده است در زیر این کتیبه نیز لوحی از سنگ پارسی مربع شکل نصب شده است. بر این سنگ تاریخ ۱۲۰۰ هجری قمری کتابت شده و نام میرزا محمد نصیر بایزیدی بسطامی آمده است. این شخص در این تاریخ بقعه را تعمیر و مرمت کرده است. در مجاورت مقبره بابا رکن‌الدین چند اتاق کوچک مربوط به یکدیگر وجود داشته که یکی از آن‌ها به چله‌خانه معروف بوده و سابق دراویش در این قسمت چله‌نشینی می‌کرده‌اند.
این بقعه از لحاظ نقشه، تناسب کامل معماری، جزئیات بنا و گنبد رک از سایر بناهای موجود در تخت فولاد متمایز و از اهمیت خاصی برخوردار است. یکی از خصوصیت‌های استثنایی این بنا، به کار بردن سمبل‌های عددی چون پنج در پلان بنا و دوازده در گنبد بنا است که به نظر می‌رسد نشانگر پایبندی و ارادت وی به پنج تن آل‌عبا و دوازده امام باشد. نقشه خارجی بنا به‌صورت پنج ضلعی به ابعاد ۱۱/۷۰ متر است که به ضلع شمال‌شرقی آن سردری بلند با غرفه‌های دو طبقه در طرفین اضافه کرده‌اند و محور اصلی بنا دقیقا با قبله تطبیق می‌کند. از آنجا که این بقعه در فضای بازی قرار دارد و از هر سو نمایان است، همین امر سبب شده که معمار آن از سادگی دیوارهای بلند خارجی با ایجاد طاق نماهای متعدد بکاهد و با افزودن تزیینات کاشی‌کاری در لچکی‌های طاق نماهای مزبور، در نما تنوع ایجاد کند. به نظر شاردن این ساختمان از جهت هندسه بنا و مشرف بودن بر سایر گنبدهای تخت فولاد از امتیاز خاصی برخوردار است.
بابا رکن الدین شیرازی
نسب بابا رکن الدین
وی اصالتا از مردم بیضای فارس بود و بدین سبب برخی از منابع نسبت «بیضاوی» را هم به لقب او افزوده‌اند. جابری انصاری نسبت «انصاری» را برای بابا رکن‌الدین ذکر کرده و او را از خاندان جابری انصاری شمرده است و برخی از مؤلفان متأخر، به تبع او، آن را تکرار کرده‌اند، ولی این نسبت که در منابع قدیم ذکری از آن نیست ،پایه‌ای ندارد.
اساتید عرفان بابا رکن الدین
بابا رکن‌الدین در عرفان از شاگردان کمال‌الدین عبدالرزاق کاشانی (متوفی ۷۳۶) و داود قیصری (متوفی ۷۵۱) و نعمان خوارزمی بود، و در طریقت به سلسله سهروردیه انتساب داشت.
مهم‌ترین آثار بابا رکن الدین
مهم‌ترین اثر او شرحی است فارسی بر فصوص‌الحکم ابن عربی که آن را به تشویق استادش، نعمان خوارزمی، در سال‌های ۷۳۹ـ۷۴۳ تألیف کرد و نصوص‌الخصوص فی ترجمة الفصوص نامید.
کتاب دیگری نیز به نام معلوم‌الخصوص من مفهوم‌الفصوص داشته که در زمان تألیف نصوص‌الخصوص ناتمام بوده، ولی در فهارس و کتابشناسی‌ها به آن اشاره‌ای نشده است.
به گفته شیخ آذری در جواهر‌الاسرار، بابا رکن‌الدین رساله‌ای نیز به نام قلندریه داشته است که امروز از آن نشانی در دست نیست.
اثر دیگر او شرح التائیة‌الکبری از ابن الفارض (متوفی ۶۳۲) است به نام کشف‌الضر فی نظم‌الدر که نسخی از آن موجود است.
او به فارسی نیز شعر می‌سروده و نمونه‌هایی از آن در نصوص‌الخصوص آمده است.
وجهه بابا رکن الدین در نزد مردم
بابارکن الدین نه‌تنها در هنگام حیات مورد احترام همگان بود، پس از مرگ نیز از روحانیت او استمداد می‌جستند و قبرش همواره زیارتگاه خاص و عام بوده است. شیخ بهاءالدین عاملی (متوفی ۱۰۳۰) به بابا رکن الدین معتقد بوده و شاگردش محمدتقی مجلسی اول (متوفی ۱۰۷۰) در مشیخه شرح من لا یحضره‌الفقیه داستان کرامت‌آمیزی درباره مزار بابا رکن‌الدین و شیخ بهاءالدین نقل کرده است.
مکاشفه شيخ بر سر مزار بابارکن الدين
علامه شيخ بهايی را ارادتی عجيب به زيارت مزار تخت فولاد بود و آمد و شد بسيار به اين سامان داشت و در اين مورد حکايت‌هايی نقل شده است، شيخ بهايی از معتقدان صديق او بود و بسيار به زيارت قبر او می‌رفت و از باطن او مدد می‌جست.
در اواخر عمر شيخ بهايی که به‌همراه چند تن از طلاب برای زيارت قبر بابا رفته بود، واقعه‌ای عجيب رخ داد و شيخ را مکاشفه‌ای واقع شد که فقيه و محدث نامی ملا محمد تقی مجلسی، پدر علامه مجلسی، که خود در آن روز همراه شيخ بوده و واقعه را از نزديک مشاهده کرده، در مشيخه شرح عربی (من لا يحضره الفقيه) آورده است:
شيخ بهايی در هنگام زيارت و فاتحه‌خوانی بر سر مزار بابا رکن‌الدين صدايی از درون قبر می‌شنود. پس از اتمام مکالمه، شيخ برخاسته و عبای خود بر سر می‌کشد و بی‌آنکه با احدی گفت‌وگو کند به خانه باز می‌شود و در روی خود می‌بندد و خلوت اختيار می‌کند به توبه و انابه.
مرحوم ملا محمدتقی مجلسی آن مکالمه را از جانب شيخ اينگونه بيان کرد:
آوايی از قبر شنيدم که فرمود: «ای شيخ به فکر خود باش» و به اين معنی خبر وفات شيخ داده شد و از آن پس ترک معاشرت کرد و پس از شش ماه که از آن واقعه گذشت، در دوازدهم شوال ۱۰۳۰ هجری قمری به سرای جاودان شتافت.
به یاد داشته باشید برای سفر به اصفهان، همواره می‌توانید انواع تور اصفهان را در کجارو مقایسه کرده و از فروشنده‌های معتبر خریداری کنید.
دیدگاه