سفر به گذشته: مصریان باستان چگونه سال نو را جشن می‌گرفتند؟

مصریان باستان سال نو را با آیین‌های متنوع و پرشکوه جشن می‌گرفتند. این جشن‌ها اغلب شامل برگزاری ضیافت‌های بزرگ و تبادل هدایای نمادین میان افراد بود. یکی از مهم‌ترین مراسم این دوره، قرار دادن مجسمه‌های خدایان در معرض نور خورشید بود. این اقدام به‌عنوان نمادی از «باز آفرینی» و نو شدن قدرت الهی شناخته می‌شد و بر باورهای معنوی مردم تاثیر عمیقی داشت. 

جشن‌های سال نو، میان مصریان باستان باشکوه خاصی، در نزدیکی «اهرام جیزه» (Giza) و سایر مکان‌های مقدس برگزار می‌شد؛ البته برخی از سنت‌های قدیمی به جشن‌های امروزی شباهت دارد. حال این سوال پیش می‌آید، مصریان باستان چگونه سال نو را جشن می‌گرفتند و این جشن‌ها چه تفاوتی با مراسم امروزی داشت؟

با سال نو در مصر باستان بیشتر آشنا شویم:

• وپت رنپت؛ جشن سال نو در مصر باستان
• وپت رنپت در تقویم مصریان باستان
• آداب و رسوم وپت رنپت در مصر باستان

وپت رنپت؛ جشن سال نو در مصر باستان

جشن سال نو در مصر باستان که با نام «وِپِت رِنپِت» (Wepet Renpet) یا «گشایش سال» (the opening of the year) شناخته می‌شد، شامل سنت‌هایی بود که برخی از آن‌ها هنوز هم رایج‌اند. برای مثال، مصریان به دوستان و خانواده خود هدایا می‌دادند و پیام‌های تبریک سال نو رد و بدل می‌کردند؛ اما برخی آداب این جشن کاملا منحصر به فرهنگ آن‌ها بود. به‌عنوان نمونه، در گذشته مصریان، مجسمه خدایان را از معابد بیرون می‌آوردند تا بر اساس باورهایشان با نور خورشید «باز آفرینی» (regenerated) شوند.

_{منبع عکس: سایت csa-living.org. عکاس: نامشخص}

جشن وپت رنپت یک ویژگی خاص دیگر نیز داشت. تاریخ آن در طول زمان تغییر می‌کرد و گاهی چندین بار در یک سال برگزار می‌شد. طبق آخرین اطلاعات به دست آمده، تاکنون مصریان این جشن را در طول یک سال، سه بار نیز برگزار کرده‌اند.

وپت رنپت در تقویم مصریان باستان

تقویم مصریان باستان ۳۶۵ روز در سال داشت؛ اما جشن وپت رنپت در طول زمان به‌طور تدریجی «در فصول مختلف اقلیمی» جابه‌جا شده بود و در نتیجه مصریان باستان، سال نو متغیری داشتند. «خوان آنتونیو بلمونته» (Juan Antonio Belmonte)، پژوهشگر موسسه اختر فیزیک جزایر قناری و نویسنده سیستم تقویمی مصر باستان، معتقد است، این تغییرات به‌دلیل نبود سال کبیسه رخ داده است.

تقویم مصریان باستان حدود ۴,۸۰۰ سال پیش ایجاد شد و جشن وپت رنپت نیز در آن تاریخ، هم‌زمان با «انقلاب تابستانی» (حدود ۲۱ ژوئن) اتفاق افتاد. این رخداد، به‌طور تقریبی با طغیان سالانه رود نیل که منجر به آبیاری زمین‌های کشاورزی و رشد محصولات کشاورزی در مصر شده بود، هم‌زمان شد.

با آغاز «دوران پادشاهی میانه» (Middle Kingdom؛ حدود ۲۰۳۰ تا ۱۶۴۰ پیش از میلاد)، جشن وپت رنپت، نزدیک به «انقلاب زمستانی» در ماه دسامبر رخ‌ داد.

_{منبع عکس: سایت simple.wikipedia.org. عکاس: NebMaatRa}

مصریان باستان در برخی مواقع چندین جشن وپت رنپت را در یک سال برگزار می‌کردند. «لئو دوپویت» (Leo Depuydt)، استاد بازنشسته مصرشناسی و آشورشناسی از دانشگاه براون، گفت:

در معبد «خنوم» (Khnum) که با نام معبد «اسنا» (Esna) نیز شناخته می‌شود، واقع در جنوب «اقصر» (Luxor)، تقویمی روی دیوار معبد وجود دارد که سه جشن وپت رنپت را در یک سال نشان می‌دهد.

این تقویم به دوره‌ای بین اواسط قرن اول تا اواسط قرن سوم میلادی، زمانی که امپراتوری روم بر مصر حاکم بود، بازمی‌گردد. در مقاله‌ای که دوپویت در سال ۲۰۰۳ میلادی در مجله مرکز تحقیقات آمریکایی در مصر منتشر کرد، وی این تقویم را چنین تفسیر کرد:

جشن‌های وپت رنپت در سه مناسبت مختلف و مهم برگزار می‌شدند؛ در اولین روز سال تقویمی، در روز تولد امپراتور روم، در زمان طلوع «ستاره سیریوس» (star Sirius؛ ستاره شباهنگ) از افق شرقی پس از یک دوره ناپدیدی چند ماهه.

جالب است بدانید، در سال ۲۰۲۳، باستان‌شناسان صحنه‌ای روی سقف این معبد کشف کردند که احتمالا نمایش اسطوره‌ای از سال نو در زمان طلوع ستاره سیریوس را نشان می‌دهد.

آداب و رسوم وپت رنپت در مصر باستان

جشن‌های مصریان باستان شامل پرستش خدایان و یادبود درگذشتگان بود. «ماساشی فوکایا» (Masashi Fukaya)، پژوهشگر مستقل، در رساله دکتری خود که در کتاب «جشن‌های اوپت، دره و سال نو: کارکردهای اجتماعی-مذهبی آن‌ها» منتشر شده، توضیح داده است که آثار به‌جا مانده از معابد «جیزه» (Giza) و «سقاره» (Saqqara)، جشن وپت رنپت را به‌عنوان یکی از جشن‌های مهم ذکر کرده‌اند.

در طول جشن وپت رنپت، مجسمه‌هایی که خدایان را نمایش می‌دادند، برای باز آفرینی توسط نور خورشید به فضای باز آورده می‌شدند؛ به‌عنوان مثال، روی پشت‌بام معابد قرار می‌گرفتند. «سایمون کانر» (Simon Connor)، باستان ‌شناس موسسه فرانسوی باستان‌شناسی شرق (IFAO)، در کتاب خود «مجسمه‌های مصر باستان: زندگی‌ها و مرگ‌های بسیار آن‌ها» به این موضوع اشاره کرده است. کانر همچنین نوشته است که گاهی اوقات، در طول این جشن، مجسمه‌های قدیمی با مجسمه‌های جدید جایگزین می‌شدند.

_{منبع عکس: narmer.pl؛ عکاس: نامشخص}

شب سال نو در مصر باستان با برگزاری ضیافت‌هایی پرشور همراه بود. برخی از این صحنه‌ها در مقبره‌های باستانی مصر به تصویر کشیده شده‌اند. ماساشی فوکایا درباره این مراسم و سنت‌های آن اطلاعاتی ارائه داده است. یکی از مهم‌ترین آیین‌ها تبادل هدایایی بود که با آرزوی «سال نو مبارک» برای گیرندگان همراه می‌شد و نشان‌دهنده ارتباطات اجتماعی و ارزش‌های فرهنگی آن زمان بود.

«جان بینز» (John Baines)،  استاد بازنشسته مصرشناسی از دانشگاه آکسفورد، به معرفی بطری‌هایی کوچک، به‌عنوان یکی از معروف‌ترین اشیای مرتبط با این جشن‌ها، پرداخته است. این بطری‌های سفال لعاب‌دار و عدسی‌ شکل، اغلب دارای کتیبه‌هایی با پیام‌های تبریک سال نو بودند.

بینز توضیح می‌دهد که این بطری‌ها برای نگهداری مایعات با ظرفیت کم مانند روغن‌های معطر یا نوشیدنی‌ها طراحی می‌شدند که البته برای نگهداری روغن‌های معطر مناسب‌تر بودند. نمونه‌ای از این بطری‌ها که اکنون در «موزه هنر متروپولیتن نیویورک» (Metropolitan Museum of Art in New York City) قرار دارد، به نام یک کاهن با عنوان «آمنهوتپ» (Amenhotep) ساخته شده است و دارای کتیبه‌هایی است که از خدایان «مونتو» (Montu) و «آمون-رع» (Amun-Re) درخواست سالی مبارک برای او دارند. این بطری، احتمالا با عطر، روغن یا آب رود نیل پر شده بود و به‌عنوان هدیه‌ای خاص در جشن‌های سال نو استفاده می‌شد.

_{منبع عکس: سایت livescience.com. عکاس: نامشخص}

شما هم اگر در خصوص جشن سال نو در مصر باستان اطلاعاتی دارید، خوشحال می‌شویم که با مخاطبان کجارو در میان بگذارید.

_{منبع عکس: سایت artofcounting.com. عکاس: نامشخص}