اگر اسکندر از ایرانیان شکست می‌خورد، چه می‌شد؟

رضا اردو
رضا اردو یکشنبه، ۲ دی ۱۴۰۳ ساعت ۱۴:۰۶
اگر اسکندر از ایرانیان شکست می‌خورد، چه می‌شد؟

اگر هخامنشیان اسکندر را شکست می‌دادند، جهانی که در آن زندگی می‌کنیم، شکل دیگری می‌یافت.

اسکندر مقدونی در سال ۳۳۶ قبل از میلاد در مقدونیه به قدرت رسید و در سال ۳۳۴ قبل از میلاد، علیه شاهنشاهی هخامنشی لشکر کشید. لشکرکشی اسکندر حدود ۱۰ سال به طول انجامید و باعث شد هخامنشیان از بین بروند. پس از وی، عصری آغاز شد که در آن فرهنگ یونانی در ایران‌زمین رواج یافت و پادشاهی‌های یونانی‌مآب به وجود آمدند؛ اما اگر اسکندر در این لشکرکشی شکست می‌خورد، چه اتفاقاتی می‌افتاد؟ در این مقاله، فرضیات احتمالی در صورت شکست اسکندر مطرح می‌شود.

سیر تاریخ در صورت شکست خوردن اسکندر:

پیروزی اسکندر چه تغییراتی در جهان ایجاد کرد؟

اسکندر مقدونی در مدت تنها ۱۳ سال، امپراتوری‌ تشکیل داد که از شبه‌جزیره بالکان تا هند گسترده بود. او با شاهنشاهی هخامنشی وارد نبرد شد و در ترکیه، عراق، ایران و مصر کنونی، با نیروهای داریوش سوم جنگید. پس از شکست دادن شاهنشاهی هخامنشی، او به‌سمت سرزمین‌های شرقی رفت؛ به جایی که امروزه افغانستان و پاکستان نامیده می‌شود.

پس از ورود به هند، نیروهای اسکندر سرکشی کردند. او سپس بازگشت و در سال ۳۲۳ قبل از میلاد در شهر بابل، در عراق کنونی، به‌طور غیرمنتظره‌ای بیمار شد و درگذشت. پس از مرگ نابهنگام وی، امپراتوری اسکندر فروپاشید و افسران و فرماندهان وی بخش‌هایی از آن امپراتوری را در اختیار گرفتند و فرهنگ و زبان یونانی به‌مدت چند سده، در ایران‌زمین رواج یافت.

نقاشی لحظه مرگ اسکندر مقدونی؛ منبع عکس: history.com، عکاس: نامشخص

منبع عکس: history.com، پدیدآورنده: نامشخص

اما اگر از همان ابتدا، اسکندر از هخامنشیان شکست می‌خورد، چه می‌شد؟ آن وقت تاریخ چگونه پیش می‌رفت؟ گزارش‌های تاریخی می‌گویند که این شکست نزدیک بود اتفاق بیفتد. در اولین جنگ بزرگ در کرانه رود «گرانیکوس» (Granicus) در ترکیه، ساتراپ (فرمانده) ایرانی به نام «سپهرداد» (Spithridates) ضربه‌ای به سر اسکندر زد. اگر اسکندر ناکار می‌شد و هخامنشیان پیروز می‌شدند، چه اتفاقی می‌افتاد؟

اگر اسکندر شکست می‌خورد، زبان یونانی به زبان میانجی میان بیشتر ممالک شرق و غرب تبدیل نمی‌شد

پیروزی‌های اسکندر و دوره پس از آن، آغازگاه عصر «هلنیستی» (Hellenistic) بود. در این دوره، تبادلات فرهنگی، اقتصادی و ژئوپلیتیک و تغییرات عظیمی رخ داد که به تبع آن، فرهنگ یونانی بر جوامع ابتدایی اسپانیا تا هند تاثیر عمده‌ای گذاشت. مردم آن مناطق از زبان مشترکی مشهور به «یونانی کوینه» (Koine Greek) استفاده کردند که به زبان بین‌المللی عصر هلنیستی تبدیل شد. این زبان، ارتباط، بازرگانی و تبادل اندیشه‌ها را آسان کرد. اگر اسکندر شکست می‌خورد، زبان یونانی کوینه به زبان میانجی در میان بیشتر ممالک شرقی و غربی تبدیل نمی‌شد.

کتیبه یونانی در ارتفاع دشت؛ منبع عکس: The Guardian، عکاس: asafta

منبع عکس: The Guardian، عکاس: asafta

اگر هخامنشیان اسکندر را شکست می‌دادند، چه می‌شد؟

اگر هخامنشیان اسکندر را شکست می‌دادند، تاریخ سیر بسیار متفاوتی را می‌پیمود. در آن صورت، احتمالا «صلح پارسی» (Pax Persica) که به مدارا و بردباری معروف بود، در سراسر مرزهای یونان تا هند سیطره می‌یافت؛ زیرا آن وقت، شاهنشاهی هخامنشی همچنان بر سلطه خود بر ایران‌زمین ادامه می‌داد و مردم آزاد بودند تا مذاهب و آداب فرهنگی خود را داشته باشند.

نیروهای اسکندر تخت جمشید را اشغال و ویران کردند. اگر اسکندر شکست می‌خورد، تخت جمشید، همتای رم و آتن، یکی از بزرگ‌ترین شهرهای باستان می‌شد. ویرانه‌های تخت جمشید حتی امروزه نیز شگفت‌انگیز است و گردشگران زیادی را به‌سمت خود می‌کشاند. همچنین در آن صورت، مهاجران یونانی در شهرهای شرقی پخش نمی‌شدند و خبری از اسکندریه مصر نبود.

نقاشی آتش سوزی تخت جمشید هنگام حمله اسکندر؛ منبع عکس: MutualArt، پدیدآورنده: Joseph Mallord William Turner

منبع عکس: MutualArt، عکاس: Joseph Mallord William Turner

در صورت شکست اسکندر، آینده مسیحیت می‌توانست به خطر بیفتد. علاوه بر این، مهاجران و شهرهای یونانی، جهان هلنیستی، که به‌طرز غریبی ترکیبی از تاریخ و فرهنگ‌های مختلف بود، شکل نمی‌گرفت. همچنین دودمان «بطلمیوسی» (Ptolemaic) که حدود سه قرن بر مصر فرمان راند، هرگز در مصر قدرت نمی‌گرفت و آن وقت، «کلئوپاترا» (Cleopatra) به ملکه‌ای معروف در تاریخ تبدیل نمی‌شد.

چه می‌شد اگر اسکندر بعدتر از هخامنشیان شکست می‌خورد؟

نبرد «گوگمل» (Gaugamela) در سال ۳۳۱ قبل از میلاد در شمال عراق رخ داد. اگر اسکندر در نبرد گوگمل از هخامنشیان شکست می‌خورد، آن وقت تاریخ همچنان به مراتب تغییر می‌کرد. اسکندر تا آن زمان مصر را گرفته و اسکندریه را بنیان گذاشته بود؛ بنابراین این شهر احتمالا شکوفا می‌شد.

نقاشی نبرد گوگمل میان اسکندر و داریوش سوم؛ منبع عکس: Warfare History Network، پدیدآورنده: نامشخص

منبع عکس: Warfare History Network، عکاس: نامشخص

پس از مرگ داریوش سوم، «بسوس» (Bessus) خود را شاه هخامنشیان اعلام کرد و با اسکندر جنگید. اگر اسکندر آن موقع شکست می‌خورد، باز هم مسیر تاریخ تغییر می‌کرد. آیا اگر بسوس پیروز می‌شد، تخت جمشید را بازسازی می‌کرد و کنترل شرق مدیترانه و مصر را دوباره به دست می‌گرفت؟ احتمالا در صورت پیروزی بسوس، قدرت سیاسی در ایران‌زمین شکننده‌تر از قبل می‌شد و حکومت‌های متعدد بیشتری به وجود می‌آمد.

اگر منطقه از هم گسیخته باقی می‌ماند، آن وقت روم هم در زمان جمهوری و هم در زمان امپراتوری، یعنی از سال ۲۷ قبل از میلاد به بعد، می‌توانست از این ضعف استفاده کند. تکه تکه شدن اوراسیا باعث شتاب‌گیری گسترش روم فراتر از تصورات ما می‌شد. آیا می‌توانید امپراتور نرون را سوار بر فیل در هند تصور کنید؟

کاشی کاری رومی از سربازان در کشتی؛ منبع عکس: TheCollector، عکاس: نامشخص

منبع عکس: TheCollector، عکاس: نامشخص

به نظر شما اگر اسکندر شکست می‌خورد، تاریخ به کدام سمت می‌رفت؟ دیدگاه خود را با ما و دیگر همراهان کجارو در میان بگذارید.

منبع عکس کاور: history.com، عکاس: نامشخص

پرسش‌های متداول

پیروزی‌های اسکندر منجر به چه تغییراتی شد؟

پیروزی‌های اسکندر و دوره پس از آن، آغازگاه عصر هلنیستی بود. در این دوره، تبادلات فرهنگی، اقتصادی و ژئوپلیتیک و تغییرات عظیمی رخ داد که به تبع آن، فرهنگ یونانی بر جوامع ابتدایی اسپانیا تا هند تاثیر عمده‌ای گذاشت.

اگر اسکندر از هخامنشیان شکست می‌خورد، چه می‌شد؟

اگر هخامنشیان اسکندر را شکست می‌دادند، احتمالا «صلح پارسی» در سراسر مرزهای یونان تا هند سیطره می‌یافت و مردم آزاد بودند تا مذاهب و آداب فرهنگی خود را داشته باشند؛ همچنین تخت جمشید، همتای رم و آتن، یکی از بزرگ‌ترین شهرهای باستان می‌شد.

مطالب مرتبط:

منبع livescience

دیدگاه