انسان بالدار پاسارگاد، سنگ‌نگاره منسوب به کوروش هخامنشی

سنگ‌نگاره انسان بال‌دار سالم‌ترین و زیباترین نقش ایجاد شده در بناهای پاسارگاد است که مفاهیم عمیق اندیشه‌ای والا را در خود نهفته است. این نقش‌برجسته را می‌توان تنها نقش کامل به‌جای مانده از نقوش پاسارگاد دانست که روی باقی مانده جرز درگاه شمال شرق کنده شده است. تراش این نقش در سنگ‌نگاره بسیار سطحی است به همین دلیل گذر زمان و شرایط نامساعد جوی برخی جزییات نقش را از بین برده و تشخیص آن را ناممکن کرده است. سنگ‌نگاره مرد بال‌دار در پاسارگاد روی درگاه شمال شرق پاسارگاد کنده‌کاری شده است. بالای این سنگ‌نگاره، سنگ نوشته‌ای سه زبانه قرار گرفته که سیاحان اروپایی آن را توصیف کرده بودند. این سنگ نوشته دربردارنده جمله «من کورشم شاه هخامنشی» بود و همین موضوع سبب شد برخی این سنگ‌نگاره را مجسمه کوروش هخامنشی بدانند. برخی کارشناسان براین عقیده‌اند جمله مربوطه، می‌تواند معرف سازنده تندیس باشد نه خود تندیس. این سنگ‌نگاره زیبا از بالای سر تا کف پا در حدود ۲ متر و ۳۵ سانتی‌متر است که با تاج ویژه آن ۲ متر و ۹۰ سانتی‌متر بلندی دارد.

سنگ‌نگاره زیبای انسان بال‌دار در پاسارگاد، که نشان‌دهنده تلفیق اندیشه و هنر است، مردی را نشان می‌دهد که ریشی انبوه، ردایی بلند و تاجی بر سر دارد. این سنگ‌نگاره چهار بال دارد که رو به سوی مرکز کاخ دارند. عناصر تزیینی و هنری سنگ‌نگاره بسیار زیبا، چشم‌گیر و معنادار هستند. بر بلندای نقش سنگ‌نگاره مرد بال‌دار، نقش تاجی زیبا قرار دارد که روی شاخ‌های بلند و تاب‌دار آن یک قوچ وحشی است، در حالی که دو مار کبرا پشت به هم کرده که هریک گویی را که نماد خورشید دارد بر سر دارند تاج را در میان گرفته‌اند. سه دسته گل نی بخش اصلی تاج را که هریک گوی خورشید را بر فراز دارند و با پر شترمرغ احاطه شده‌اند، تشکیل داده‌اند. انتهای این سه دسته گل را سه گوی بزرگ خورشید پوشانده است. بال‌ها با ظرافت و زیبایی خاصی دو سوی مرد را دربر گرفته، در حالی که دو بال به سوی آسمان و دو بال به‌سمت زمین گسترده‌اند. اندام این مرد با ردایی بلند و حاشیه‌دار پوشانده شده که مزین به گلهای رز است.

بهتر است بدانید در شکل‌گیری این سنگ‌نگاره مفهومی، از هنر و فرهنگ ملت‌های مختلفی که در آن زمان در راس فرهنگ‌های موجود بوده‌اند، استفاده شده است. برای مثال، تاج سنگ‌نگاره مرد بال‌دار، الهام گرفته از سرزمین مصر است. این تاج به‌صورت سه طبقه طراحی شده که برخی کارشناسان آن را مفهومی از سه‌گانگی فرهنگ مزدیسنا (گفتار نیک،کردار نیک و پندار نیک) دانسته‌اند. لباس بلند مرد از لباس‌های بلند ایلام و بال‌های سنگ‌نگاره ریشه در فرهنگ آشوری دارد. نمونه‌ای از این تاج نیز که فلزی و به احتمال بسیار از طلا بوده، در هنر آشور نیز دیده شده است برای نمونه می‌توان به «نگهبان بال دار و جادویی» کاخ سارگون دوم در خرس‌آباد اشاره کرد. شاپور شهبازی براین عقیده است که بال‌های این سنگ‌نگاره کنایه‌ای از فر کیانی است که شاهان ایرانی به تایید او نیاز داشته‌اند و فرمانروایی بدون داشتن آن ناممکن بوده است.

مورخان و باستان‌شناسان در توضیح بخش‌های مختلف مرد بال‌دار پاسارگاد و تفسیر آن نظرات مشابه و اغلب متفاوتی را ارائه کرد‌ه‌اند. در یک تفسیر تز انسان بال‌دار اکثر کارشناسان اتفاق‌نظر دارند، اینکه بال‌ در نقوش برجسته انسان علامتی ایزدی است و در مفهوم قدرت و محافظت، به نشانه آزادی و استعلای جهان مادی و ارتباط با آفریننده به کار برده شده است.