نوروز در ترکمنستان؛ تفاوت ها و شباهت ها به سنت های ایرانی

عاطفه کماسی شنبه، ۵ فروردین ۱۳۹۶ ساعت ۱۳:۰۰

نوروز در ترکمنستان؛ تفاوت ها و شباهت ها به سنت های ایرانی

یکی از مقصدهایی که بهار دامن خود را در آن می‌گستراند کشور زیبای ترکمنستان است. برای آشنایی با سنت‌های نوروزی این کشور با همراه باشید.

نوروز در ترکمنستان با جشن‌ها و رویدادهای مهمی همراه است. این سنت‌های نوروزی گاه شبیه و گاه با سنت‌های ما ایرانی‌ها متفاوت هستند. همه ساله تمامی کشور‌هایی که نوروز را جشن می‌گیرند نماینده‌های خود را در ترکمنستان جمع می‌کنند و سنت‌های خود را به نمایش می‌گذارند.

جشن بهاره یا همان نوروز از گسترده ‌ترین عیدهایی است که در کشورهای بسیاری گرامی داشته می‌شود. کشورهایی که نوروز را جشن می‌گیرند این رسم را به‌صورت مشترک در فهرست میراث ناملموس جانی یونسکو به ثبت رسانده‌اند.

نوروز، تولدی دوباره در فصل بهار ، به‌مدت ۲۵۰۰ سال است که جشن گرفته می‌شود. قدمت نوروز حتی ۵۰۰۰ سال نیز می‌رسد. آغاز این جشن از ایران است که پیوند دیرینه‌ای با دین زرتشت دارد و در زبان فارسی به‌معنای روز نو یا جدید است، ازاین‌رو که برای ایرانی‌های باستان این روز اولین روز سال به شمار می‌آمده. در این روز پادشاهان ایرانی تاجی را به سر می‌گذاشتند که روی آن تصاویری از گردش سالانه‌ی خورشید حک شده بود و در مراسم مذهبی که در داخل آتشکده‌ها برگزار می‌شد شرکت می‌کردند و هدایای باارزشی را به مردم می‌دادند.

امروزه همه ساله در روز ۲۱ مارس یعنی هنگامی که در تقویم نجومی، خورشید وارد برج حمل می‌شود نوروز را به شادی جشن می‌گیرند. در نیم‌کره شمالی زمین این تاریخ بارها با زمان اعتدال شب و روز بهاره هم‌زمان می‌شود، بدین معنا که در یک شباه روز تعداد ساعات روشن روز با ساعات شب برابری می‌کند. در تقویم جدید گرجستان، اعتدال شب و روز بهاری در محدوده‌ی ۱۹ مارس تا ۲۱ مارس متغیر است. اگر‌چه تقویم‌های قدیمی متفاوت هستند، اما مردم زمان‌های گذشته حرکت ماه و خورشید را به دقت زیر نظر می‌گرفتند و می‌دانستند که شروع فصل در حدود این روز‌ها است که تغییر می‌کند. برای آن‌ها، این تغییر همچنان‌ که نیروی روشنایی بر نیروی تاریکی غلبه می‌کرد فرصتی بود برای دوباره زنده شدن زمین و جان گرفتن زندگی. بیشتر ما‌ها نیز احساسات مشترکی در این زمینه داریم، حال آن‌که دلایل علمی بیشتری علت این احساس را برای ما توضیح می‌دهند، از جمله اینکه نیم‌کره شمالی کره‌ی زمین شروع به کج شدن به‌سمت خورشید می‌کند، که یکی از نتایج آن بیشتر شدن ساعات و گرم‌تر شدن روز است.

امروزه ترکمنستان با توجه به تعداد جشن های گرفته شده در رده‌ی دولتی، مرکز جشن جهانی نوروز است. مهم‌ترین جشن عید نوروز در میان رشته‌کوه آخال، سرزمینی باستانی‌ که تمدن‌های بسیاری در آن زندگی کرده‌اند برگزار می‌شود.

با توجه به سنت‌های کهن، مکانی وسیع برای این جشن بهاری در نظر گرفته ‌می‌شود، از این حیث که این فضای بزرگ و دلنشین با روح گسترده‌ی بهار و جمعیت فروانی که مدت‌ها است منتظر ورود فصل تازه هستند تناسب دارد. آن‌ها یک روستای ترکمنی که برگرفته از یک افسانه مشرقی است ساخته‌اند ، که با رویی خوش و آغوشی باز پذیرای همسایه‌ها و دوستان است. چادر‌های مخصوصی که یورت (yurt) نام دارد در آن برپا شده و جمعیت زیادی در حیاط های این خیمه‌ها جمع می‌شوند. یک تاب بلند و یک یورت بزرگ سفید در پشا دروازه‌های نمادین این روستا قرار دارند.

اولین چیزی که میهمان‌ها با ورود به این دهکده با آن مواجه می‌شوند بازاری با تزیینات رنگارنگ است که در پشت ورودی اصلی قرار گرفته، جایی که دست‌فروشی در آن بسیار رواج دارد. این بازار به شما اجناس مختلفی نظیر صنایع دستی، سوغاتی‌های رنگی، کلاهای مختلف، کلاه بره، ادوات موسیقی، وسایل خانه، قوری‌های رنگ شده، قالی، جواهرات و قلاب‌دوزی‌های سنتی به شما عرضه می‌کند. همان طور که از بازار عبور می‌کنید متوجه فرد دیگری می‌شوید که «بخشی» (راوی- خواننده) نام دارند که با اجرای آهنگ‌ها و اشعار سنتی توجه شنونده‌ها را به خود جلب می‌کند. در همین نزدیکی، می‌توانید شاهد کشتی گرفتن پهلوان‌ها و دیگر بازی‌های شاد محلی باشید.

در سال‌های بسیار دور یک مکان مخصوص و پر رفت و آمد را برای این بازی‌ها در نظر می‌گرفتند. در میدانی که برای نوروز تزیین شده ماکت‌هایی از بناهای تاریخی مشهور ترکمنستان، کهنه‌گرگانج، شهر باستانی مرو، دهستان، آب نو و غیره وجود دارند که با دیدن این بنهاها حس سفر به دوران باستان به بیننده منتقل می‌شود.

بازدید‌کننده‌ها می‌توانند با استفاده از تلسکوپی که در کنار ماکت یادبود سلطان سنجر، حاکم بزرگ سلجوقیان، قرار دارد مشاهدات فضانوردان را نظاره کنند.

مهم‌ترین غذای نوروز سمنو است، یک خوراکی لذیذ که از جوانه گندم تهیه می‌شود. از دیگر خوراکی‌ها می‌توان به تامدیرلاما (tamdyrlama)، گتپ (gutap)،‌ کباب و پلو‌های معطری که در میان مهمان‌ها محبوبیت زیادی دارد اشاره کرد.

در یورت‌ها که از سراسر استان‌ها و همچنین شهر عشق‌آباد پور هم جمع شده‌اند، مردم به پخت غذاهای مخصوص هر منطقه از ترکمنستان مشغول می‌شوند .در کنار یورت‌هایی که برای نوروز تزیین شده‌اند تخت‌هایی قرار دارد که با قالی و فرش پوشیده شده‌اند. تشریفات و رسومات باستانی، بازی‌ها و مسابقات محلی و صنایع دستی همگی به زندگی در این مکان بازمیگردند. عده‌ای صنایع دستی را به نمایش می‌گذارند و عده‌ی دیگر بازی‌های گروهی را روی زمین انجام می‌دهند.

سوارکاران بامهارت ترکمنی با اسب های آخالتکشان (akhalteke) عضو جدانشدنی جشن ها هستند. هیچ جشن عروسی یا مراسمی نمی‌تواند بدون این سوارکاران برگزار شود. کاروان‌های عروسی با وجود شتر‌هایی که با پارچه‌های روشن پوشیده شده‌ و همچنین کجاوه‌های تزیین شده روی آن‌ها، (کجاوه جایی است که عروس در آن می‌نشیند) در کنار همراهی سوارکارانی که اسب‌هایشان روی دوپا می‌ایستند ،جلوه زیبا‌تری به مراسم می‌دهند.

مهمان‌ها همچنین می‌توانند شاهد اجرای جادویی سوارکاران بی باک ترکمنستانی باشند که نمایش بی‌نظیر و بی‌نقصی از مهارت‌های سوارکاری خود را روی اسب‌های بسیار زیبای خود در میدان مسابقه (میدانی مخصوص) به نمایش می‌گذارند.

تمام منطقه مملو از یورت‌هایی است که به شیوه خود تزیین شده‌اند. هر یک از این تزیینات نشان‌دهنده رسم هرکشور شرکت کننده در جشن بین‌المللی نوروز است. نماینده‌های کشور‌های افغانستان، آذربایجان، ایران، قزاقستان، قرقیزستان، پاکستان، روسیه (تاتارستان)، تاجیکستان و ترکیه نیز در این جشن، رسومات محلی خود را به نمایش می‌گذارند.

با وجود شباهت‌های هر ملت در برگزاری جشن نوروز، تفاوت‌های بسیاری نیز دیده می‌شود. برای مثال در ایران جشن نوروز ۱۳ روز ادامه دارد و مهمترین آن، روز ششم است که منسوب به تولد زرتشت پیامبر زرتشتیان است. در افغانستان نوروز به روز کشاورز یا روز زراعت نیز معروف است. مردم افغانستان در این روز درخت می‌کارند. تاجیکستان یک سنت بزرگ دارد که در آن کودکان و جوانان به کوهستان می‌روند و گل حسرت می‌چینند و آن‌را همراه با آواز مژده آمدن بهار به مردم هدیه می‌کنند. در نوروز قزاق‌ها لباس‌های نو و سفید بلندی که نماد شادی و پاکیزگی بهار است به تن می‌کنند. در آذربایجان، قرقیزستان، و تاتارستان مردم در نزدیکی آب و همراه با اجرای موسیقی، مسابقات ورزشی و نمایش صنایع دستی، جشن نوروز را برگزار می‌کنند. در ترکیه آتش روحانی از رسومات لاینفک جشن نوروز بوده که امروزه جای خود را به شمع و آتش‌بازی داده است.

طبق اصول اوستا، هر بهار مردم باید جان بخشیده شده به زمین را جشن بگیرند، حیات تازه‌ای که از شش چیز سرچشمه میگیرد: آسمان، آب، زمین، گیاهان، حیوانات و انسان‌ها. پس این امر برای همه یک سنت بود که ب طبیعت بروند و نوروز را جشن بگیرند، از طبیعت لذت ببرند و با آن احساس هماهنگی کنند. مردم براین باورند که مشاهده این سنت تا آخر سال خوشبختی و شگون می‌آورد.