جاهای دیدنی تایباد

تایباد درگذشته «مغول‌آباد» «باخرز»، «طیبات»، «طایباذ»، «تائی آباد»، «تائب آباد»، «تایاباد»، «تایاباذ»، خوانده می‌شده است. نام نخستین این شهر «مغول آباد» بوده،‌ که مغولان در اوایل سده ۷هجری قمری هنگام ورود به این ناحیه، آن را به نام خود خواندند. بعدها این محل، در اثر شیوع طاعون خالی از سکنه و ویران شد.

سال‌ها بعد، بار دیگر مردم در آنجا ساکن شده شهر را آباد کردند. نام «طیبات» به سبب سکونت شمار زیادی از عالمان، عارفان و مردان پاک از جمله شیخ زین‌الدین ابوبکر (پیر تیمور لنگ) در این شهر به آن اطلاق شده است. مردم محل بر این باورند که در شهر تایباد و پیرامون آن، بادی می‌وزد که مدت وزش آن در یک شبانه‌روز، دوازده ساعت است، یعنی نیمی از یک شبانه‌روز که آن را «تای» می‌نامند. از این‌رو به این شهر «تای باد» گفته‌اند.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: امیرحسین مقتدایی)

میل آجری کرات از آثار دوران سلجوقی است و در سر راه کاروان‌ها قرار داشته که از ایالات قهستان به‌سمت شرق در حرکت بوده و این میل علامتی بوده برای راهنمایی کاروان‌ها و مسافران تجاری و بازرگانی. شکل ظاهری مطبق این مناره، با دیگر مناره‌ها مقداری تفاوت دارد و بسیار شبیه مناره جام در شرق شهر هرات است.

کتیبه آجری آن به خط کوفی قابل خواندن نیست اما معماری آن به سبک دوره سلجوقی است. صدها سال پیش این مناره بر اثر یک زمین‌لرزه کج شد، اما به‌جز بخش بالایی، هنوز پابرجاست.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: عامر توکلی)

مجموعه مولانا شیخ زین‌الدین شامل آرامگاه و مسجد مولانا زین‌الدین ابوبکر تایبادی است که شاخص‌ترین جاذبه گردشگری شهرستان تایباد در غرب استان خراسان رضوی به شمار می‌رود.

مزار شیخ زین‌الدین در فضای باز مجموعه واقع شده است. در اطراف مزار محجری (حفاظ فلزی) کشیده شده و دو لوح سنگی خاکستری رنگ یکی روی قبر و دیگری در بالای سر آن به‌صورت افراشته قرار داده شده است. در بالای سر قبر سنگ دیگری وجود دارد که بر اساس کتیبه آن مشخص می‌شود محجر خاکستری در سال ۱۰۳۰ هجری قمری توسط شخصی به نام خواجه درویش، تقدیم مزار شده است.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: امیرحسین مقتدایی)

در برابر مزار شیخ، بنای باشکوهی دیده می‌شود که مسجد مولانا نام دارد. بانی این مسجد پیر احمد خوافی وزیر شاهرخ بهادر تیموری است و مسجد در سال ۸۴۸ هجری قمری به دستور وی ساخته شده است. اهمیت این بنا بیشتر از لحاظ داشتن کتیبه‌های زیبای سردر کاشی‌کاری معرق و حواشی آن است که از هر جهت، شامل نکات ظریف هنری و ویژگی‌های دوره تیموری است.

در کتیبه کاشی معرق تاریخی مسجد، نام شاهرخ و پیر احمد خوافی خوانده می‌شود. گذشته از کتیبه تاریخی ایوان و حواشی آن، کتیبه‌ای روی سنگ نقر شده است و در بالای سر قبر قرار دارد. این کتیبه منظوم که به خط نستعلیق نوشته شده، حاکی از این است که معجر مشبکی از سنگ رخام در سال ۱۰۳۰ هجری قمری از طرف خواجه درویش نامی برای قبر شیخ زین‌الدین علی ساخته شده است. این معجر هم اینک در خارج مسجد و جلو ایوان نصب شده است. بنا تحت شماره ۳۰۹، در زمره آثار تاریخی به ثبت رسیده‌است.

بقایای این رباط سنگی که به فاصله کمی از میل تاریخی کرات قرار دارد و در گذشته توقفگاه کاروانیان و مسافران این ناحیه بوده است. قرائن معماری و آوارهای باقی‌مانده از رباط نشان می‌دهد ورودی بنا دارای طاقی سرپوشیده است که به حیاط مرکزی آن منتهی می‌شود و آبگیری سنگی نیز برای تامین آب مصرفی کاروانیان و احشام در آن تعبیه شده بود. سفال‌های پراکنده پیرامون این رباط سنگی موید بنیان اثر در دوره سلجوقی و استفاده از آن تا دوران تیموری است.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس:‌ مسعود)

این رباط تاریخی در فاصله ۲۸ کیلومتری شمال غربی شهر تایباد و بر کناره راه قدیمی این شهر به تربت جام قرار دارد.

در فاصله ۳۴ کیلومتری غرب تایباد و نزدیک به روستای جوزقان، محوطه‌ای کهن به همین نام قرار دارد. سفال‌های پراکنده موید سکونت در این منطقه از صدر اسلام تا دوران صفویه است. ضلع جنوب غربی این محوطه به قلعه کهنه مشهور بوده و در مرکز آن تپه (سنگ کن) به چشم می‌خورد. همچنین قبرستان قدیمی آن نیز مدفن عرفایی به نام‌های شاه مضراب، پیر بزه و پیر سفیدپوش است

تپه‌های مشرف بر شهر باخرز در ۵۰ کیلومتری شمال غربی تایباد حکایت‌گر وجود شهری بزرگ، آباد و پررونق در صدر اسلام است. این مکان که روزگاری به شهر (مالین) مشهور بود، در داخل حصاری دایره شکل قرار داشته و محل کهندژ آن امروزه به‌صورت تپه‌ای مرتفع دیده می‌شود.

منبع عکس: سایت didanist.com (عکاس: ناشناس)

از جاذبه‌ها و چشم‌اندازهای طبیعی بخش میان ولایت شهرستان تایباد تنگل استای از اهمیت ویژه‌‌ای به‌لحاظ گردشگری برخوردار است. دره استای (تنگل خور) که شامل درختان میوه و درختان جنگلی است به‌طور کلی منطقه‌ای کوهستانی را به دوستداران طبیعت عرضه می‌کند. بند استای نیز آبگیری است که در ۵۳ کیلومتری غرب شهر تایباد واقع است و به سبب آن، محوطه پیرامون این گردشگاه آبی دارای آب‌وهوای مطبوعی برای استفاده گردشگران است. همچنین از جاذبه‌های تاریخی روستای استای به بقایای قلعه‌ای سنگی، مسجد جامع، آب‌انبار، تپه استای و زیارتگاه استای اشاره کرد.

نویسنده: زهرا صالح‌نژاد