جاهای دیدنی نیشابور

نیشابور یکی از شهرهای بزرگ استان خراسان رضوی است که آن را با بوته‌های ریواس و سنگ‌ فیروزه‌ بی‌مانندش می‌شناسند. نیشابور، بعد از مشهد، دومین شهر بزرگ استان خراسان رضوی است و نماد تاریخ و فرهنگ ایرانیان به شمار می‌آید. سالانه گردشگران زیادی مجذوب دیدنی‌های منحصر‌به‌فرد این شهر تاریخی می‌شوند. در ادامه این مطلب سعی داریم تا شما را با معروف‌ترین جاهای دیدنی نیشابور، این سرزمین تاریخی و زیبا، آشنا کنیم.

یکی از معروف‌ترین مکان های دیدنی نیشابور آرامگاه خیام مدفن ریاضی‌دان و ستاره‌شناس بزرگ ایرانی «حکیم عمر خیام نیشابوری» است که در جنوب‌شرقی نیشابور قرار گرفته است. مجموعه خیام از باغ، کتابخانه، موزه و مهمان‌خانه تشکیل شده است که باغ آن از باغ‌های دیدنی در ایران معاصر به حساب می‌آید. بنای یادبود مزار این دانشمند بزرگ به سال ۱۳۴۱ شمسی با طرح و نقشه «مهندس هوشنگ سیحون» ساخته شد. تندیسی از حکیم عمر خیام در محوطه ورودی باغ نصب شده است.

دهکده چوبین، روستایی چوبی است که توسط «مهندس حمید مجتهدی» ساخته شد و از دیدنی‌ترین جاذبه های گردشگری نیشابور به شمار می‌رود. مسجد چوبی بی‌نظیری که در این دهکده قرار دارد، نه‌تنها در ایران؛ بلکه در جهان منحصر‌به‌فرد است.

گفته می‌شود این مسجد به‌گونه‌ای ساخته شده است که تا صدها سال آسیب نمی‌پذیرد و می‌تواند حتی تا هشت ریشتر زلزله را تحمل کند. مناره‌ها در سقف به‌گونه‌ای اتصال دارند که در داخل مسجد ستونی وجود ندارد. در ساختمان و تزیینات داخلی چوب‌های مختلفی از درختان مثمر و غیر مثمر مانند انواع کاج‌ها، اشن، سپیدار، گیلاس، گلابی، زبان گنجشک، گردو و توت استفاده شده است. نورپردازی ویژه مجموعه، هارمونی ویژه‌ای از رنگ‌های شاد، در شب‌ها جلوه خاصی دارد.

معدن فیروزه نیشابور در ۵۹ کیلومتری شمال‌غربی نیشابور قرار گرفته است و از جمله معادن عمومی شهر است. میزان ذخیره فیروزه این معدن نزدیک به ۹,۰۰۰ تن است و سالانه ۱۹ تن مجوز استخراج دارد.

باغ قدمگاه در دامنه‌های جنوبی کوه بینالود مشرف به دشت نیشابور و در فاصله ۳۰ کیلومتری جنوب شرق شهر نیشابور قرار دارد. قدمگاه حضرت ابوالحسن الرضا (ع) در دل این باغ مشجر و باصفا از دور جلب‌توجه می‌کند.

آرامگاه عطار نیشابوری مدفن «شیخ فریدالدین عطار»، شاعر، عارف و ادیب ایرانی است که در قرن هفتم هجری توسط «یحیی ابن صاعد» برپا شده است. این آرامگاه از معروف‌ترین مکان های دیدنی نیشابور به شمار می‌رود که در محله باستانی شادیاخ نیشابور در خیابان عرفان کنونی قرار گرفته است، سالانه میزبان علاقه‌مندان به ادب، معماری و فرهنگ ایرانی است.

در سال ۱۳۴۱ شمسی انجمن آثار ملی بنای ویران شده را مرمت و بازسازی کرد و با کاشی‌های الوان آن را به شکلی زیبا آراست. کاشی‌کاری‌های گنبد عطار مزین به گل‌وبوته و نقوش هندسی و کتیبه کوفی و معلقی به رنگ‌های سبز، زرد، لاجوردی و سفید است.

مقبره کمال الملک در جوار آرامگاه شیخ عطار نیشابوری قرار گرفته است و مدفن «محمد غفاری» معروف به «کمال‌الملک»، بزرگ‌ترین نقاش کشور در سده اخیر و از پرنفوذترین شخصیت‌های تاریخ معاصر ایران در دوران قاجار است.

آرامگاه کمال‌الملک نیز مانند آرامگاه خیام توسط «استاد هوشنگ سیحون» طراحی شده و طراحی آن در هماهنگی با آرامگاه عطار نیشابوری نقش مهمی در تاکید بر ارزش‌های فرهنگ ایرانی در این مکان داشته است.

آبشار گرینه در ۴۵ کیلومتری جنوب شرقی نیشابور در روستایی با همین نام در مکانی زیبا و خوش آب و هوا قرار گرفته است و از جاهای دیدنی نیشابور محسوب می‌شود. باغات سرسبز، مناظر زیبا و رودخانه‌ای پرآب، از این آبشار منطقه‌ای تماشایی ساخته است.

روستای خروعلیا در دره‌ای خرم، باصفا و مملو از درختان گوناگون و سرسبز قرار گرفته است. آبشاری نیز در ارتفاعات این روستا سرازیر است که به جذابیت‌های روستا افزوده است. این روستا با طبیعت بکر و معماری روستایی جذاب خود، یکی از جاذبه های گردشگری نیشابور به شمار می‌رود.

آثار و بقایای شهر کهن نیشابور در کناره جنوب‌شرقی شهر کنونی نیشابور به‌صورت تپه‌های باستانی قرار گرفته است و به نام‌های «کهن دژ»، «آلپ ارسلان»، «سبزپوشان»، «شادیاخ»، «تپه مدرسه»، «بازار»، «قنات تپه» و «تپه تاکستان» مشهور هستند.

از این میان «تپه‌های طرب آباد»، «سبزپوشان» و «قنات» به ترتیب در سال‌های ۱۳۱۵ و ۱۳۱۸ شمسی توسط هیئت باستان‌شناسی موزه متروپولتین و شهر کهنه نیشابور در سال ۱۳۸۴ شمسی به دست هیئتی ایرانی-فرانسوی مورد کاوش قرار گرفت.

شادیاخ یکی از نقاط شهر کهن نیشابور است که اهمیت ویژه‌ای دارد. تالار عام، اندرونی، خانه‌های ویژه سفالگری، شیشه‌گری و آهنگری و ظروف و لوازمی نظیر سازه‌های سفالی، شیشه‌ای و گچبری‌ها را در این منطقه کشف کرده‌اند.

این مکان اکنون یکی از مراکز مهم باستان‌شناسی در نیشابور است که بخشی از بقایای شهر کهن نیشابور در آن نهفته‌اند. همچنین، این محوطه در شمار آثار تاریخی ملی ایران به شمار می‌رود و شماره ثبت آن ۱۰۹۱۰ است.

غار سرنی یکی دیگر از جاذبه های گردشگری نیشابور و بزرگ‌ترین غار آبی خراسان رضوی است که حدودا در ۵۰ کیلومتری شمال‌ نیشابور قرار گرفته است و جاده منتهی به آن زیبایی‌های چشم‌نوازی دارد. گردشگران تنها می‌توانند از قسمت ابتدایی این غار بازدید کنند؛ زیرا حوضچه‌های آبی که در داخل غار وجود دارند، اجازه پیشروی بیشتر را نمی‌دهند.

کاروانسرای نیشابور که به رباط شاه‌عباسی شهرت دارد، از بناهای تاریخی و مکان های دیدنی نیشابور است که در دوران حکومت «شاه عباس صفوی» ساخته شد و امروزه یکی از دیدنی های این شهر تاریخی محسوب می‌شود.

این کاروان‌سرا در دوره قاجار، مدتی به‌عنوان نوانخانه و محل نگهداری ایتام و مستمندان به کار برده می‌شد و در دوره پهلوی نیز به پادگان نظامی ژاندارمری تبدیل گشت. بعد از انقلاب، مدتی در اختیار جهاد سازندگی بود؛ تا اینکه در سال ۱۳۶۷ شمسی به میراث فرهنگی تحویل داده و بازسازی آن شروع شد. در سال ۱۳۷۴ شمسی، هم‌زمان با برپایی کنگره جهانی بزرگداشت عطار نیشابوری، تحت عنوان «مجموعه فرهنگی» و «موزه» (گنجینه) شروع به فعالیت کرد.

روستای کوهپایه‌ای بوژان از جاهای دیدنی نیشابور در حوالی این شهر به شمار می‌آید که در ارتفاعات جنوبی رشته کوه بینالود واقع شده و دارای معماری سنتی بسیار زیبا و پلکانی است. بافت مسکونی این روستا به‌صورت متمرکز در شیب ملایم ساخته شده و از کوچه پس کوچه‌های نامنظمی تشکیل شده است. در فصول مختلف سال، می‌توانید شاهد چشم‌اندازهای رویایی و رنگارنگی در این روستا باشید.

یکی از متفاوت‌ترین جاذبه های گردشگری و دیدنی نیشابور افلاک‌نمای خیام است. این سازه در یک مجتمع پژوهشی در نیشابور قرار دارد که در نزدیکی آرامگاه خیام قرار گرفته است. گفته می‌شود که این افلاک‌نما بزرگترین افلاک‌نمای خاورمیانه است.

بازار سرپوش بازاری تاریخی و قدیمی در نیشابور است که به‌علت سرپوشیده و مسقف بودن به «بازار سرپوش» معروف شده است. قدمت این بازار به دوران صفویه می‌رسد و در فهرست آثار ملی ایران نیز ثبت شده است.

بازار سرپوش یکی از جاهای دیدنی نیشابور و از قدیمی‌ترین و مهم‌ترین بازارهای سنتی خراسان بزرگ به شمار می‌آید که در نوع خود منحصربه‌فرد است. بازار سرپوشیده نیشابور به شماره ۶۷۳۹ در تاریخ ۱۰ دی ۱۳۸۱ شمسی در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.

آرامگاه بی بی شطیطه، مدفن «بانو شطیطه»، یکی از زنان فاضل نیشابوری است که در قرن دوم هجری قمری، مورد عنایت خاص امام موسی کاظم (ع) بوده است.

مهم‌ترین تزیینات آرامگاه فعلی بی‌ بی شطیطه شامل آینه‌کاری نمای داخل گنبد و دو کتیبه کاشی‌کاری شده در دو طرف در ورودی اصلی در جنوب غربی آرامگاه است. در کتیبه سمت راست، تاریخ تولد و در کتیبه سمت چپ تاریخ وفات یا شهادت چهارده معصوم به تاریخ هجری قمری نوشته شده است.

آبشار بار در میان رشته کوه‌های بینالود در شهری به همین نام در منطقه‌ای زیبا قرار گرفته است. دور تا دور این آبشار را کوه‌ها و باغ‌های گردو احاطه کرده‌اند و یکی از دیدنی‌ترین جاذبه های گردشگری نیشابور را پدید آورده‌اند.

منطقه‌ هفت‌ غار جزو ییلاقات اصلی نیشابور به شمار می‌آید. دره هفت غار نیشابور یکی از زیباترین جاذبه‌ های گردشگری نیشابور است. همان‌طور که از نام این منطقه پیدا است، برای رسیدن به چشمه باید از مسیر هفت غار عبور کرد. در مسیر، رودخانه‌ها و آبشارهای کوچک و بزرگ فوق‌العاده زیبایی وجود دارند.

هفت‌ غار نیشابور با نگاهی به پیشینه حضور عرفانی سلطان‌العارفین قرن دوم هجری، «ابراهیم ادهم» و حرکت انقلابی رهبر نهضت سربداران خراسان در آن، نماد خلوتگاه راز و نیاز عارفانه و آمادگاه آزادی و آزادگی نفس و جامعه به شمار می‌آید. از جهتی بین ساختمان این غار هفت لایه، پیشینه تاریخی، حضور رازگونه عارفی بزرگ در آن و هفت مقام سیر و سلوک عرفانی یعنی توبه، ورع، زهد، فقر، صبر، توکل و رضا را می‌توان تناظر با معنایی تصور کرد.

باغ و عمارت امین الاسلامی که امروزه از جاهای دیدنی نیشابور به شمار می‌آید، در زمان پهلوی ساخته شده و در گذشته متعلق به مرحوم «ابوالحسن امین الاسلامی» بوده است. باغ زیبای این عمارت که از درختان بلندی چون چنار، کاج، شمشاد، توت و گردو تشکیل می‌شود، نمونه بارزی از هنر باغ‌سازی اصیل ایرانی است.

روستای دیزباد روستایی زیبا در مسیر جاده نیشابور به مشهد است که پوشش گیاهی متنوع و آب و هوایی مطبوع و خنک دارد. بیشتر مردمان این روستا اسماعیلی مذهب هستند و گردشگران بسیاری برای تماشای مراسم مذهبی خاص این روستا، سالانه راهی آن می‌شوند.

گنبدهای آجری شه‌ میر که «مهرآباد»، «مهراوا» و «شادمهر»، نیز نامیده می‌شوند، از مهم‌ترین بناهای تاریخی نیشابور هستند. گنبد بزرگ‌تر در دوران سلجوقی ساخته شده و به نظر می‌رسد که آرامگاه شخصی که این بنا به خاطر او ساخته شده است، در این محل باشد. گنبد کوچک‌تر در دوره ایلخانی ساخته شده است و هنوز اطلاعات درستی در مورد آن وجود ندارد.

مسجد جامع نیشابور از مساجد قدیمی و مهم خراسان است که در قلب شهر نیشابور واقع شده است. بر طبق کتیبه‌ای تاریخی که روی یکی از ایوان‌های جنوبی این بنا نصب شده، قدمت این به دوران حکومت تیموریان می‌رسد و توسط شخصی به نام «پهلوان علی بن بایزید» ساخته شده است.

این مسجد چهار ایوانی دارای سه مدخل و بدون مناره و گنبد است که در سمت شمال، شرق و غرب مسجد به چشم می‌خورند و بنا را به محلات قدیمی شهر مرتبط می‌کند. روی دو پایه ایوان ورودی مسجد دو قطعه سنگ دارای کتیبه با تاریخ ۱۰۲۱ هجری قمری قرار دارد. این اثر در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است و از جاهای دیدنی نیشابور به شمار می‌رود.

باغرود، منطقه‌ای سرسبز و مملو از درختان سیب، گردو و گیلاس است که در دامنه رشته کوه بینالود و در دره‌ای زیبا قرار گرفته است که رودخانه‌ای خروشان در آن جریان دارد. در منطقه باغرود که از جاهای دیدنی خراسان رضوی به شمار می‌رود، سدی خاکی با همین نام نیز ساخته شده است که دریاچه آن به مکانی تفریحی برای گردشگران تبدیل شده است.

قلعه لک‌لک آشیان، قلعه‌ای در بخش مرکزی روستای لک‌لک آشیان نیشابور و متعلق به دوران حکومت قاجار است. این قلعه از آثار تاریخی ثبت شده در فهرست ملی ایران است و بازدید و تماشای بقایای آن خالی از لطف نیست.

نویسنده: شیدا خرمشاهی