جاهای دیدنی همدان

همدان یکی از کهن‌ترین شهرهای ایران است که با گنجینه‌ای از تاریخ، فرهنگ و طبیعت در دل رشته‌کوه‌های زاگرس آرام گرفته است. این شهر با پیشینه‌ای چند هزار ساله، روزگاری پایتخت مادها بود و امروزه نیز با آثار تاریخی بی‌نظیری همچون گنبد علویان، آرامگاه بوعلی‌سینا و گنج‌نامه، گردشگران را به‌سوی خود جذب می‌کند. در ادامه به معرفی تعدادی از جاذبه های گردشگری همدان خواهیم پرداخت.

غار علیصدر طولانی‌ترین غار آبی جهان، یکی از انگیزه‌های مهم و از جذاب‌ترین جاهای دیدنی همدان است. این غار در ارتفاعات ساری قیه نزدیک روستای علیصدر شهرستان کبودر آهنگ قرار دارد. ارتفاع غار از سطح دریا ۲,۱۰۰ متر است و محوطه غار دالان‌های پیچ در پیچ و دهلیزهای متعددی دارد. بازدید از این غار با قایق امکان‌پذیر است. دمای داخل غار ثابت و همواره ۲۰ درجه سانتی‌گراد است. غار علیصدر بیست و سومین اثر طبیعی ملی است که سازمان میراث فرهنگی در ۱۵ دی ۱۳۸۷ در فهرست میراث طبیعی ایران آن را ثبت کرده است. ساعت بازدید از غار در ۶ ماهه اول سال از ۸ تا ۱۷ و در ۶ ماهه دوم سال از ۸ تا ۱۵ است.

آرامگاه باباطاهر عریان، عارف، شاعر ایرانی‌تبار و دوبیتی سرای اواخر سده چهارم و اواسط سده پنجم در همدان قرار گرفته است. این آرامگاه در میدانی به همین نام در شمال همدان قرار دارد. این اثر در سال ۱۳۷۶ به عنوان یکی از مکان های دیدنی همدان در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

به صحرا بنگرم صحرا ته وینم | به دریا بنگرم دریا ته وینم ---- به هر جا بنگرم کوه و در و دشت | نشان روی زیبای ته وینم

- باباطاهر عریان

در سطح محوطه‌ داخلی آرامگاه، کاشی‌کاری معرق و تزئینات بسیار ظریفی به کار رفته که جلوه‌ خاصی به قسمت‌های داخلی مزار بخشیده است. اشعار باباطاهر با لهجه ملايری یا با لهجه‌ای از زبان لری سروده شده‌اند. در محوطه داخلی این آرامگاه، ۲۴ دوبیتی روی ۲۴ قطعه سنگ زیبا حک شده و در قسمت پایین اطراف محوطه داخلی مزار نصب شده است. ساعت بازدید از آرامگاه بابا طاهر عریان در بهار و تابستان از ساعت ۹ تا ۱۹ و در فصول پاییز و زمستان ۹ تا ۱۷ است. در کنار این آرامگاه، موزه‌ صنایع دستی استان همدان قرار دارد که می‌توانید از آن نیز بازدید کنید.

حمام قلعه، همان طور که از نامش پیدا است، حمامی سنتی در همدان است. این حمام در یکی از محله‌های قدیمی و اصیل شهر همدان به نام محله «قاشق‌تراشان» در خیابان شریعتی قرار دارد. حمام قلعه مربوط به دوره‌ قاجار است و مساحتی حدود ۱,۵۰۰ مترمربع دارد.

حمام قلعه از دو بخش سرد و گرم تشکیل شده است و ورودی هشتی شکل دارد. بعد از عبور از هشتی، ابتدا حمام سرد و سپس حمام گرم قرار گرفته است. این حمام بخش مردانه و زنانه داشته است.

در سال ۱۳۸۷ خورشیدی، حمام تاریخی قلعه مورد مرمت و نوسازی قرار گرفت. بعد از آن این حمام تغییر کاربری پیدا کرد و اکنون به‌عنوان موزه مردم شناسی همدان، پذیرای گردشگران و علاقه‌مندان است و از جاذبه های گردشگری همدان به شمار می‌رود. داخل حمام نیز سفره‌خانه سنتی راه‌اندازی شده است که گروه‌های موسیقی در آنجا برنامه‌های مختلفی اجرا می‌کنند.

موزه تاریخ طبیعی همدان در انتهای چهارباغ آزادگان و در زیربنای تقریبی ۲,۰۰۰ مترمربعی قرار دارد. موزه تاریخ طبیعی همدان به همت جعفر محمد علیزاده تاسیس شده و به یکی از جاهای دیدنی شهر همدان بدل شده است. تمامی نمونه‌های موجود در موزه با تلاش جعفر محمد علیزاده و دانشجویان جمع‌آوری شده‌اند.

این موزه در داخل دانشکده کشاورزی قرار دارد؛ موزه‌ای کم‌نظیر از انواع گونه‌های حیوانی، گیاهی و طبیعی مربوط به اقلیم ایران و جهان. این موزه در حال حاضر سرمایه‌ای گران‌بها است که به بستری برای مطالعه و تحقیق دانش‌پژوهان تبدیل شده است. در این موزه نمونه‌های زنده، سنگواره و تاکسیدرمی شده از گونه‌های مختلف جانداران نگهداری می‌شود.

معبد لائودیسه نهاوند که در منطقه دو خواهران این شهر قرار دارد از آثار تاریخی دوران سلوکیه در ایران و جاهای دیدنی همدان است. بر اساس کتیبه‌ای سنگی با خط یونانی که از این مکان پیدا شد، این معبد را پادشاه سلوکی «آنتوخیوس سوم» که در فاصله بین سال‌های ۲۲۳ تا ۱۸۷ پیش از میلاد حکومت می‌کرد برای نیایش همسرش «لائودیسه» ایجاد کرد. از لائودیسه مجسمه‌ برنزی خدایان یونان، پایه ستون و سرستون کشف شد. بعد از دوران سلوکیان، اشکانیان نیز در این معبد حضور داشته‌اند.

در ۱۴ کیلومتری جنوب شرق همدان می‌توانید از یکی از مکان های دیدنی همدان و تنها دریاچه‌ این شهر بازدید کنید؛ دریاچه‌ای زیبا که با وجود فضای سبز و امکانات تفریحی و گردشگری، مسافران بسیاری را به سوی خود جذب می‌کند. از تفریحات دریاچه اکباتان می‌توان به ورزش‌های آبی مانند قایقرانی و اسکی روی آب اشاره کرد. به‌منظور راحتی مسافران و گردشگران، امکاناتی چون رستوران و مهمانسرا در این منطقه تفریحی ساخته شده است.

آرامگاه ابوعلی سینا طبیب، شاعر و عارف ایرانی که شهرت جهانی دارد در میان میدانی به همین نام واقع است و مهم‌ترین در میان همه جاهای دیدنی شهر همدان محسوب می‌شود. میدانی بیضوی با درختان چنار کهنسال و آب‌نماهایی الهام گرفته از باغ‌های ایرانی که تفرجگاه زیبایی را به وجود آورده است. طرح و نقشه‌ بنا از برج قابوس بن وشمگیر در شهر گنبد کاووس اقتباس شده است. تالار جنوبی آرامگاه محل نگهداری سکه، سفال و اشیای کشف‌شده‌ مربوط به هزاره‌های قبل از میلاد است. در تالار شمالی، مجموعه‌ای نفیس از کتاب‌های خطی و آثار بوعلی سینا گردآوری شده است.

میدان سنگ شیر از جاذبه های گردشگری همدان، در انتهای خیابان ۱۲ متری و در یک میدان در شرق شهر قرار دارد. از این مجسمه‌ سنگی دو عدد وجود داشت که یکی از آن‌ها در دروازه‌ همدان قرار داشته است و در زمان حمله اعراب به «باب الاسد» یا «دروازه شیر» معروف شد. بخشی از این محوطه در زیر منازل مسکونی مدفون و بخشی از آن به میدان تبدیل شده است. گورستانی وسیع از دوران اشکانیان با تابوت‌های سفالی، تدفین‌های گور خمره‌ای و گودالی در این محوطه پیدا شد.

قدمت این مکان را به دوره‌‌های مختلف نسبت می‌دهند، ولی برخی آن را مادی می‌دانند؛ اما با توجه به تابوت‌های گورستان، اشکانی بودن آن مشخص است. این اثر قبل از انقلاب در سال ۱۳۱۰ خورشیدی در فهرست آثار ملی ثبت شده است.

گنبد علویان در میان نمونه‌های به‌ جا‌ مانده‌ از معماری دوره اسلامی بی‌نظیر و از نمونه‌های منحصر‌به‌فرد است. گنبد علویان در چهار باغ علویان در نزدیکی میدان امامزاده عبدالله قرار دارد و از جاهای دیدنی شهر همدان به شمار می‌رود. این گنبد از سمت شمال در خیابانی که میدان عین‌القضات را به میدان امامزاده عبدالله وصل می‌کند، قرار گرفته و از سمت جنوب با خیابان باباطاهر و از شرق با خیابان اکباتان محصور شده است. این اثر یکی از شاهکارهای معماری و گچبری بعد از اسلام در همدان است و با شماره ۹۴ در ۱۵ دی ۱۳۱۰ شمسی در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

مجموعه‌ تفریحی، توریستی و ورزشی گنجنامه‌ یکی دیگر از جاهای دیدنی همدان است که در میدان گنج‌نامه و در هشت کیلومتری جنوب غربی شهر همدان و کوه‌های الوند قرار دارد. آب و هوای مطبوع کوهستان، دره فرح‌بخش الوند و چشم‌انداز زیبای دشت میشان جذابیتی را پدید آورده که گردشگران داخلی و خارجی را به خود جذب می‌کند. این مجموعه شامل چندین جاذبه‌ گردشگری است که برای بازدید از همه‌ آن‌ها لازم است یک روز کامل را به آن اختصاص دهید.

در این دهکده توریستی می‌توانید از سنگ‌نبشته‌های گنج‌نامه و آبشار گنج‌نامه دیدن کنید. تله‌کابین گنجنامه، پیست اسکی تاریک‌دره، تله‌سیژ و تله‌اسکی، ورزش تعادل هوایی در ضلع غربی مجتمع گنج‌نامه، پیاده‌روی روی پل معلق ۲۰۰ متری، تیرول یا پرواز فردی روی کابلی به طول ۵۲۰ متر و بسیاری تفریحات دیگر را نیز در این مجتمع تفریحی گردشگری تجربه کنید.

ابوالقاسم عارف قزوینی از شاعران و تصنیف‌سازان زمان مشروطه ایران بود. وی در سال ۱۲۵۹ خورشیدی در قزوین به دنیا آمد. قبر این شاعر در همدان، خیابان بوعلی و در نزدیکی آرامگاه بوعلی سینا قرار دارد.

ستایش مر آن ایزد تابناک | که پاک آمدم پاک رفتم به خاک

- عارف قزوینی

شهر باستانی هگمتانه نخستین پایتخت ایران بود و به‌ همراه آتن در یونان و رم در ایتالیا، از معدود شهرهای باستانی جهان است که همچنان زنده و مهم مانده است. هرودوت این شهر را ساخته دیاکو دانسته و گفته است که هفت دیوار داشته که هرکدام به رنگ یکی از سیاره‌ها بوده‌اند. در حفاری‌های باستان‌شناسی سال‌های اخیر در تپه‌ هگمتانه مشخص شده است که محل کاخ‌های باشکوه این ناحیه باستانی، در تپه هگمتانه کنونی واقع بوده است. نکته‌ قابل‌توجه این شهر باستانی، شبکه‌ منظم و پیشرفته‌ آب‌رسانی آن بوده است. امروزه هگمتانه از مهم‌ترین مکان های دیدنی همدان است و بازدید از آن توصیه می‌شود.

برج قربان یکی از جاذبه های گردشگری همدان متعلق به قرن هفتم یا هشتم هجری قمری است که در شهر همدان بین چهار باغ شهید مدنی و خیابان طالقانی جنب دبیرستان قرار دارد. این بنا مدفن «حسن بن عطار حافظ ابو‌العلا همدانی» و امرای سلجوقی است.

درباره دلیل نام‌گذاری این بنا به برج قربان، گفته می‌شود که در جریان شورش افغان‌ها در دوره صفویه، این محل سنگرگاه فردی به اسم قربان بود. او از اهالی محل دفاع و تلاش می‌کرد شورشیان را دفع کند. به همین دلیل مسجد و بقعه به نام او شهرت یافت. این برج در تاریخ ۲۸ خرداد ۱۳۵۴ شمسی در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.

یکی از جذاب‌ترین جاهای دیدنی شهر همدان موزه‌ هگمتانه است که در میدان هفت تیر، شرق تپه هگمتانه و نزدیک به گودال معروف به فرانسوی‌ها قرار دارد. بنای این موزه ابتدا مدرسه‌ پرورش بوده که اکنون تغییر کاربری داده و به موزه تبدیل شده است. در این موزه علاوه بر آثار و اشیای به دست آمده از تپه هگمتانه از سراسر استان نیز اشیایی نگهداری می‌شود.

امامزاده حسین یا «شاهزاده حسین» در همدان در ابتدای خیابان شهدا قرار دارد و از دیگر جاهای دیدنی همدان است. این حرم از آثار ممتاز معماری شهر همدان است که گنبد آجری زیبایی بر بالای آن قرار دارد. ساختمان مقبره شمالی است و یک ایوان کوچک، ورودی و دو حرم با پلان‌های صلیبی دارد. نمای ورودی دو طبقه است. در هر طبقه حجره‌هایی قرار دارد. رسمی‌بندی‌هایی در داخل طاق‌نما وجود دارد و ضریح‌ چوبی نفیس و گنبدی مرتفع در این بنا ساخته شده است.

با توجه به متن شجره‌نامه این مکان محل مدفن امامزاده حسین، از نوادگان امام حسن مجتبی (ع) یا پسر امام حسن عسگری (ع)، است. شواهد نشان می‌دهد که بنای امامزاده جدیدتر از دوره صفویه نیست. در طول زمان دخل‌وتصرف‌هایی در بنا انجام شده است. این بقعه دارای حیاط دلبازی است که درخت توت کهنسالی در آن وجود دارد.

مجموعه تاريخی بازار همدان در محدوده خيابان‌های باباطاهر، اکباتان و شهدا قرار دارد و عمده بناهای آن مربوط به دوره قاجار است. مانند بازارهای اغلب شهرهای قدیمی ایران، بازار سنتی همدان نیز مسقف است و بعضی بخش‌های آن پوششی گنبدی شکل دارد. بازار همدان به‌لحاظ وجود راسته‌های مختص به اصناف مختلف معماری ویژه‌ای دارد و به همین علت در فهرست جاهای دیدنی شهر همدان جایگاه ویژه‌ای دارد. برخی مورخان قدمت این بازار را به دوره سامانیان نسبت می‌دهند؛ اما اکثر این مجموعه بازمانده دوره قاجار است.

مسجدجامع همدان از مکان های دیدنی همدان مربوط به دوره قاجار است که دارای دو کتیبه متعلق به سال‌های ۱۲۵۳ و ۱۲۵۱ هجری قمری است. قدمت این مسجد به زمان فتحعلی شاه و محمد شاه از پادشاهان قاجار می‌رسد. در حال حاضر در معماری مسجد تغییراتی صورت گرفته و گچ‌بری‌های ایوان جنوبی آن از بین رفته و از مصالح جدید نیز استفاده کرده‌اند. مناره‌های مسجد نیز از بخش‌های الحاقی و جدید هستند.

نویسنده: زهره زرشکیان