جاهای دیدنی اردبیل

اردبیل نامی اوستایی به‌معنای شهر مقدس است. این شهر باستانی قدمتی بالغ بر ۳,۰۰۰ سال دارد و با توجه به موقعیت جغرافیایی آن، قرار گرفتن در حاشیه جاده ابریشم در گذشته تاریخ پر اهمیتی را به خود دیده است. این شهر در طول تاریخ گذرگاه کاروان‌های تجاری و نظامی متعددی بوده و همین امر سبب احداث آثار و بناهای تاریخی بسیاری همچون کاروانسراها در این شهر شده است. بازدید از جاهای دیدنی اردبیل و جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی این شهر در برنامه بسیاری از گردشگران قرار دارد؛ پس همراه ما باشید تا تعدادی از آن‌ها را معرفی کنیم.

گذر جاده ابریشم از استان اردبیل منجر به احداث کاروانسراهایی با معماری بی‌نظیر از لحاظ نوع معماری و هنر ظریف ایرانی شده و وجود کاروان‌سراهای متعدد بیانگر رونق اقتصادی این منطقه در گذشته‌ است.

کاروانسرای سنگی صائین یا کاروانسرای عباسی که در فهرست میراث جهانی یونسکو و آثار ملی ایران به ثبت رسیده است، در ۵۰ کیلومتری جنوب غربی اردبیل قرار دارد. کاروانسرای صائین از مهم‌ترین جاهای دیدنی اردبیل و کاروان‌سراهای تاریخی این شهر است که قدمت آن به دوره صفویه می‌رسد.

شهر یری یا یئری یکی از خاص‌ترین مکان های دیدنی اردبیل با ۴۰۰ هکتار وسعت محوطه‌ای باستانی در نزدیکی مشگین شهر است که از سه قسمت دژ نظامی، معبد و قوشا تپه تشکیل می‌شود. قدمت قلعه و معبد به ۱۴۵۰ سال پیش از میلاد و قوشا تپه به ۷,۰۰۰ سال پیش از میلاد می‌رسد. بیش از ۳۰۰ سنگ‌افراشت با ارتفاع‌های مختلف در این شهر وجود دارد که به‌شکل‌های انسانی بدون دهان ساخته شده‌اند. با توجه به کشفیات باستان‌شناسی این منطقه، برای اولین بار قدمت سکونت بشر در اردبیل به دوره مس سنگ رسید. این محوطه باستانی به ثبت ملی رسیده است.

تپه نادری آخرین اثر ثبت شده در دوره پهلوی بود که این روزها به یکی از جاذبه های گردشگری اردبیل تبدیل شده است. گفته می‌شود نادرشاه افشار به سربازانش دستور داد تا با مشت‌های خود تپه‌ای بسازند تا بتواند بر بلندای آن برای آن‌ها سخنرانی کند. بیشتر سفال‌های کشف شده از تپه نادری بدون لعاب، ساده و متعلق به دوره اسلامی است. این تپه تاریخی در سه کیلومتری جاده اردبیل-تبریز قرار دارد.

مجموعه بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی از نظر معماری اسلامی دارای اهمیت بسیاری است. شاه اسماعیل یکم و چندی از سران صفویه در این مجموعه تاریخی به خاک سپرده شده‌اند. معماری این بنا همانند معماری عصر رنسانس است و هنر خالص شرقی را با کاشی‌کاری، طرح‌ها، قاب، پنجره‌ها، مقرنس‌کاری‌ها و آجرکاری‌ها به‌خوبی نشان می‌دهد. این مجموعه تاریخی از شاهکارهای دوره اسلامی است که روی بنایی از عصر مغول احداث شده و از محبوب‌ترین جاهای دیدنی شهر اردبیل به شمار می‌آید.

سه موزه تخصصی باستان‌شناسی، سنگ، چینی‌ها یا چینی‌خانه و یک کتابخانه تخصصی در بقعه شیخ صفی قرار دارد. موزه چینی‌خانه با حدود چهار قرن قدمت، در بخش شرقی رواق اصلی مجموعه‌ شیخ صفی‌الدیل اردبیلی قرار دارد و طراح آن شیخ بهایی از مشاهیر و دانشمندان دوره صفویه است.

مجموعه بقعه شیخ امین‌الدین جبرئیل از بهترین نمونه‌های آرامگاهی معماری اسلامی است و از شاهکارهای دوره صفویه محسوب می‌شود. این مجموعه تاریخی شامل حصار، حیاط بقعه، ایوان جلو بنا، رواق، بنای اصلی بقعه، حجرات و غرفه‌ها است. بنای این مقبره به‌طور نامساوی از دو قسمت تشکیل شده است و یک عمارت چهارگوش مرکزی و یک مقصوره مانند پنج ضلعی در جلو دارد.

مسجد جامع اردبیل یا جمعه مسجد، مسجدی مربوط به دوره سلجوقیان است که در کنار آتشکده‌ احداث شده است. این مسجد تا اوایل دوره صفوی کاربری داشت. در دوره ایلخانی جمعه مسجد اردبیل برای آخرین بار مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت. نقشه این مسجد برخلاف مساجد دوره سلجوقی است که اغلب به‌صورت چهار ایوانی بنا می‌شده‌اند. زیر تالار اصلی مسجد به‌منظور تسهیل عبور و مرور مردم و دسته‌ها و اجتماعات، دهلیزها و راهروهایی به‌صورت شبکه‌ای منظم طراحی شده است.

مسجد جامع اردبیل از مهم‌ترین و قدیمی‌ترین مساجد اسلامی ایران است که هم‌اکنون محوطه مکعبی آن سرپا است و به‌عنوان یکی از جاهای دیدنی اردبیل، گردشگران را جذب خود می‌کند.

دریاچه شورابیل از محبوب‌ترین جاذبه‌ های گردشگری اردبیل است که قدمت آن بیش از دریاچه ارومیه است. این دریاچه در داخل شهر اردبیل در بلوار دانشگاه قرار دارد و دارای امکانات تفریحی، ورزشی و فرهنگی بسیاری است. این دریاچه از مناطق شکار ممنوع اردبیل است که در آینده به منطقه نمونه گردشگری شورابیل تبدیل خواهد شد.

رودخانه بالیقلو چای يا رودخانه ماهی‌دار از کوه سبلان سرچشمه می‌گیرد و از شهر اردبیل می‌گذرد و به رودخانه قره‌سو می‌ریزد. جریان آب این رودخانه کشاورزی را در بیشتر مناطق روستایی اردبیل رونق داده است. این رودخانه با عبور خود از میان شهر، به یکی از جاهای دیدنی شهر اردبیل تبدیل شده است.

دریاچه نئور بزرگ‌ترین دریاچه طبیعی اردبیل است که یکی از بزرگترین دریاچه‌های آب شیرین کشور نیز محسوب می‌شود. عمق متوسط دریاچه حدود پنج متر است و در نقاط عمیق تا ۱۳ متر نیز می‌رسد و وسعت آن بیش از ۲۰۰ هکتار است. این دریاچه به‌عنوان یک منطقه حفاظت‌شده زیست محیطی، تحت نظارت سازمان حفاظت محیط زیست است و اهمیت‌های زیستگاهی، اکوتوریستی، زنبورداری، کشاورزی و دامداری دارد که آن‌را به‌عنوان یکی از مکان های دیدنی اردبیل، حائز اهمیت کرده‌اند.

پیست اسکی آلوارس یکی دیگر از جاهای دیدنی اردبیل است و بزرگ ترین پیست اسکی ایران محسوب می‌شود. این پیست در دامنه‌های مرتفع سبلان و در نزدیکی روستایی با همین نام واقع شده است. بالابر و تله‌سیژ از امکانات این پیست اسکی هستند. در برخی تابستان‌ها نیز بارش برف در این پیست اسکی مشاهده شده‌ است.

پیست اسکی روی چمن جنگل فندقلوی نمین در منطقه‌ای کوهستانی و در نزدیکی اردبیل، با ارتفاع ۱۷۰۰ متر از سطح دریا قرار دارد. اولین دوره مسابقات اسکی روی چمن در سال ۱۳۹۲ در این پیست برگزار شد.

پیکره سنگی بابا داوود در شهر عنبران در ۳۸ کیلومتری اردبیل قرار دارد. ارتفاع این مجسمه سنگی حدود ۲۰ متر است که به‌شکل چهره انسانی است که به رو به رو نگاه می‌کند. این مجسمه را شبیه به مجسمه ابوالهول مصر می‌دانند.

تفرجگاه بولاغلار در جنوب غربی اردبیل واقع شده و نام آن به‌معنای چشمه سارهای جوشان است. این منطقه از مکان های دیدنی اردبیل با امکانات تفریحی مناسب محسوب می‌شود و مناظر طبیعی و فضای سبز و بکر، پوشش گیاهی خاص و چشمه‌های متعددی دارد.

شهر اردبیل با توجه به تاریخ کهن خود، آثار و دیدنی‌های باستانی و تاریخی بسیاری دارد و به همین دلیل موزه‌های متعددی در این شهر بنا شده‌اند. موزه تاریخ طبیعی، موزه مردم‌شناسی، موزه صنایع دستی، موزه مفاخر دینی و موزه مفاخر اردبیل از موزه‌های بی‌نظیر این منطقه به شمار می‌روند.

یکی از حمام‌ های تاریخی اردبیل، به نام حمام آقا نقی، به موزه مردم‌شناسی اردبیل تبدیل شده است که می‌توان انواعی از ماکت‌ها با پوشش محلی مردم اردبیل، آثار و دست‌نوشته‌های تاریخی و فرهنگ و هویت این ناحیه از کشور را مشاهده کرد.

یکی دیگر از جاهای دیدنی شهر اردبیل، بازار تاریخی اردبیل، یادگاری از دوره صفویه، است که در زمان حکومت شاه طهماسب اول رونق بسیاری داشته است. این بازار در قدیم از راسته اصلی، راسته قیصریه، راسته علافان، راسته پیرعبدالملک، بازار زرگران، بازار سراجان، بازار پارچه فروشان، بازار کفاشان، بازار مسگران، بازار چاقوسازان و بازار آهنگران تشکیل شده بوده است.

در اردبیل گرمابه‌های تاریخی بسیاری همچون گرمابه حاج محسن، پیر، سرچشمه، یعقوبیه و حمام تاریخی اوچ دکان دیده می‌شود. این گرمابه‌ها عموما در بافت قدیمی شهر و در کنار مسجد بنا شده‌اند.

اردبیل با توجه به وجود رودخانه‌ و ایفای نقش گذرگاهی بر سر راه جاده ابریشم، پل‌های تاریخی متعددی دارد. پل هفت چشمه در دوره صفویه روی رودخانه بالیقلو چای احداث شده و در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. پل ابراهیم‌ آباد نیز در دوره صفویه در محله‌های اوچدکان و ابراهیم‌آباد احداث شد و به ثبت ملی رسیده است. پل یعقوبیه نیز در دوره صفویه با پنج دهنه بر دو سوی رود بالیقلو چای بنا شده است. طاق‌های این پل از آجر همراه ملات گچ و آهک ساخته شده است که به‌صورت طاق ضربی و به فرم جناغی ساخته شده‌اند.

پل نادری، پل سیدآباد، پل قره سو، پل سامیان و قرمزی کورپی (پل قرمز) از دیگر پل‌های تاریخی این شهر به شمار می‌روند و همگی از جاهای دیدنی اردبیل هستند.

کاروانسرای عباسی نقدی کندی مشرق به دره نقدی در حاشیه رودخانه‌ای با همین نام قرار دارد و قدمت آن به عصر صفویان می‌رسد. در کنار این کاروان‌سرا قبرستانی وجود دارد که احتمال می‌رود متعلق به زمان کاربری آن بوده باشد.

کاروانسرای سرباز وطن (قانلی بلاغ) تنها کاروانسرای از نوع چهار ایوانی در عصر صفویه است که در فاصله حدود ۸۰۰ متری از نوار مرزی ايران-جمهوری آذربايجان واقع شده است. ايوان‌های چهارگانه آن از خارج به‌شکل پنج ضلعی و حالت برج پنج ضلعی به خود گرفته است.

نمای خارجی کاروان‌سرا شامل يک دروازه ورودی در ضلع شرقی به عرض چهار متر و ارتفاع حدودا پنج متر و سه اطاق در اطراف آن است و فضای خارجی کاروانسرا فاقد طاق‌نما و تزیينات کاشی‌کاری است.

کاروانسرای شورگل روی تپه‌ای به ارتفاع سه متر قرار دارد. از ویژگی‌های خاص بنا می‌توان به استفاده از لاشه سنگ در کل بنا، حتی در زدن طاق‌ها و قوس‌ها و سردرها، و کوهستانی بودن پلان کاروانسرا اشاره کرد. در محوطه کاروانسرای شورگل سفال‌هایی از دوره اسلامی و دوره اشکانی کشف شده است که بر اساس آن‌ها قدمت این بنا احتمالا به قرن پنجم تا اواخر قرن هشتم هجری قمری می‌رسد.

اردبیل شهری است با خانه‌ها و عمارت‌های تاریخی متعدد که ساخت این خانه‌های تاریخی از دوره قاجار در این شهر رونق گرفته است. عمارت آقازاده در مرکز شهر اردبیل در میدان عالی‌قاپو قرار دارد. این خانه تنها عمارت از هفت عمارت «حاج اسماعیل آقااُف»، تاجر سرشناس دوره قاجار، است. این عمارت به صورت متقارن ساخته شده است و شامل دهلیز، تالار اصلی، مخارجه، صندوق‌خانه، نشیمن، قول دوبام، مطبخ و حمام می‌شود. در میان حیاط آجر فرش شده، حوض سنگی مستطیل شکلی، با سنگ‌های تراشیده و فواره قرار دارد.

خانه خلیل‌زاده، حاج یوسف صادقی، خادم باشی، رضازاده، شریعت، میر فتاحی، نوری زینال (خوئی)، وکیل‌الرعایا و خانه مروج (خلیل‌زاده) همگی از عمارت‌های تاریخی دوره قاجار در اردبیل به شمار می‌روند که در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌اند. خانه سید هاشم ابراهیمی نیز در دوره زندیه و خانه مناف‌زاده در دوره پهلوی اول بنا شده‌ است.