منطقه حفاظت شده بهرام گور

مناطق حفاظت‌شده در ایران به آن دسته از اراضی گفته می‌شود که تحت فرایندهای کنترلی و نظارتی مداوم، در راستای حفظ گونه‌های گیاهی و جانوری ارزشمند قرار گرفته‌اند. این مناطق که انتخاب، حفظ و نگهداری آن‌ها در حیطه اختیارات سازمان حفاظت از محیط زیست قرار دارد، محلی مناسب برای اجرای برنامه‌های آموزشی و پژوهش‌های زیست‌‌محیطی به شمار می‌روند. منطقه حفاظت‌ شده بهرام‌ گور، یکی از مشهورترین و غنی‌ترین این مناطق است.

• آدرس: استان فارس، ۲۵ کیلومتری شرق شهرستان نی‌ریز (مشاهده در نقشه)

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس: Hans Scholte

پارک‌ ملی قطرویه و منطقه حفاظت‌شده بهرام‌گور از جاهای دیدنی استان فارس هستند و در شرق شهرستان نی‌ریز و در مرز استان فارس و کرمان و در حوزه حفاظتی استان‌های کرمان، یزد و فارس قرار دارند.

برای دسترسی به منطقه حفاظت‌شده بهرام گور باید به شهرستان نی‌ریز در استان فارس بروید؛ سپس از طریق کمربندی نی‌ریز، راهی جاده نی‌ریز به سیرجان شوید. از طریق جاده‌های خاکی روستای چاه عرب یا روستای بشنه می‌توانید به منطقه حفاظت‌شده بهرام گور دسترسی پیدا کنید.

محدوده بهرام ‌گور که قبلا به‌صورت منطقه آزاد کنترل می‌شد، در سال ۱۳۵۱ با عنوان منطقه حفاظت‌شده بهرام ‌گور تحت کنترل اداره‌کل حفاظت محیط‌‌زیست فارس قرار گرفت. تماشای حیات‌وحش به‌خصوص گونه‌های در معرض تهدیدی نظیر گورخر ایرانی، هوبره و زاغ بور در این منطقه به‌سادگی امکان‌پذیر است. در گذشته یوزپلنگ هم در این منطقه وجود داشت؛ اما در حال حاضر این‌گونه در منطقه از بین رفته است. منطقه بهرام گور با توجه به اینکه منطقه‌ای کویری، دشتی و کوهستانی محسوب می‌شود، از اهمیت زیادی برخوردار است. با توجه به وجود زیستگاه منحصربه‌فرد و همچنین وجود گونه درخطر انقراض گورخر ایرانی، قسمتی از ضلع غربی منطقه طی مصوبه شماره ۲۹۸ شورای عالی محیط‌‌زیست مورخ ۱۳۸۶/۱۱/۱۲ به پارک ملی قطرویه ارتقا یافت.

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس: Amin Assari

وسعت کل منطقه حفاظت‌شده بهرام‌گور در حال حاضر ۴۰۸,۰۱۷ هکتار است که از این مقدار، ۳۱,۸۱۵ هکتار به پارک‌ملی قطرویه و ۳۷۶,۲۰۲ هکتار به منطقه حفاظت‌شده بهرام‌گور اختصاص دارد. آب و هوای این منطقه گرم و خشک با بارندگی حدود ۲۰۰ میلی‌متر است. ارتفاع بلندترین نقطه منطقه ۲,۷۸۷ متر و پست‌ترین نقطه آن در حدود ۱,۶۰۰ متر است.

از آبشخورهای مهم منطقه حفاظت‌شده بهرام‌گور، می‌توان به آبشخورهای احداثی روی چشمه‌های عین‌الجلال و حاج محسن اشاره کرد. همچنین آبشخورها‌یی مصنوعی در ریگ جمشید، تل چیل و لیسو وجود دارد که حمل آب در این آبشخورها با تانکر صورت می‌گیرد و در تمام فصول سال، حیات‌وحش از این آبشخورها استفاده می‌کنند؛ ضمنا جمعیت زیاد گورخرها را می‌توان در آبشخورهای تل چیل و ریگ جمشید مشاهده کرد.

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس: امیرحسین نژادحیدری

منطقه حفاظت‌شده بهرام‌گور دارای قلعه‌هایی متعدد با قدمت بالا بود؛ ولی متاسفانه به مرور زمان در اثر تغییرات فیزیکی و اقلیمی قسمت اعظم آن‌ها از بین رفته و مخروبه شده‌اند. از قلعه‌های مهم منطقه می‌توان به قلعه کرسفید، قلعه شورو و قلعه ده‌برین اشاره کرد که در عمق منطقه بیابانی هنوز پا برجا هستند. قدمت دقیق این قلعه‌ها دقیقا مشخص نیست؛ ولی وجود رشته قنات‌های بسیار قدیمی در حاشیه این قلعه‌ها زیبایی دوچندانی به آن بخشیده است و از قدمت طولانی آن‌ها حکایت دارد. قلعه‌های شورو و کرسفید فاقد سکنه هستند؛ ولی در اطراف قلعه ده‌برین تعدادی خانوار زندگی می‌کنند؛ ضمنا قلعه بهرام‌گور در منطقه قطرویه در حاشیه منطقه حفاظت‌شده بهرام‌گور جای گرفته است.

امامزاده و عتبای متبرکه منطقه حفاظت‌شده بهرام‌گور، شامل امامزاده شاهرضا واقع در ده‌چاه و امامزاده سید حسن، فرزند بلافصل امام جعفر صادق (ع) و امامزاده سید علی واقع در روستای غوری و همچنین امامزاده محمد واقع در ده‌برین است.

یکی از غارهای معروف منطقه حفاظت‌شده بهرام‌گور، غار علی‌ ولی‌الله است که به قدمگاه حضرت علی (ع) نیز شهرت دارد. در اوقات مختلف سال، خصوصا در مراسم‌های مذهبی و دینی تعداد زیادی از ساکنان منطقه به این غار عزیمت می‌کنند و نذورات خود را تقدیم می‌دارند. طول این غار ۱۲۲ متر است.

از چشمه‌سارها و منابع آبی مهم منطقه که حائز اهمیت و برجسته هستند، می‌توان قنات شورو، قنات ده‌برین، قنانت بشنه و قنات چشمه شیرین را نام برد که همگی دارای آب هستند و در عمق منطقه بیابانی، منظره خاصی را به وجود آورده‌اند که هر بیننده‌ای را به فکر فرومی‌برد.

پارک‌ ملی قطرویه و منطقه حفاظت‌شده بهرام‌گور تنها منطقه‌ای در کشور است که جمعیت قابل‌ملاحظه و پویایی از گورخر ایرانی را در خود جای داده است. حضور دیگر گونه‌های ارزشمندی نظیر یوزپلنگ ایرانی، کاراکال، زاغ بور و هوبره ارزش اکولوژیکی این زیستگاه پهناور را دوچندان می‌کند. کل و بز، قوچ و میش، گراز، روباه، گرگ، کفتار، گربه جنگلی و جبیر در کنار کبک، تیهو، باقرقره و انواع پرندگان شکاری از دیگر گونه‌های جانوری این منطقه به شمار می‌روند.

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس: امین ذاکر

قسمت اعظم منطقه حفاظت‌شده بهرام‌گور به‌صورت مرتفع است و حدود ۲۲,۰۰۰ هکتار آن را پوشش گیاهی چوبی تشکیل می‌دهد. با توجه تغییرات اقلیمی و توپوگرافی (شیب، ارتفاع، جهت) و نوع خاک در منطقه، تیپ‌های متنوع گیاهی در منطقه روییده‌اند که شامل موارد زیر است:

• تیپ جنگلی که دارای دو اشکوب است؛ اشکوب بالایی را بنه و اشکوب زیرین را بادام، کیکم و تنکرس تشکیل می‌دهد.
• تیپ درمنه
• تیپ درمنه، گون
• تیپ درمنه، قیج
• تیپ گون، پیچک و درمنه
• تیپ گون، پرند و درمنه
• تیپ آبنوس، درمنه و گون
• تیپ تاغ، درمنه و شور
• تیپ جاشیر، گون و کلاه میرحسن
• تیپ شور و درمنه
• تیپ نمکزار که فاقد پوشش گیاهی است و به‌صورت دق (نمکزار) رویت می‌شود که حدود نیمی از کل منطقه را در بر می‌گیرد.

مراتع موجود در پارک‌ملی قطرویه و منطقه حفاظت‌شده بهرام‌گور از زمان‌های قدیم مورد چرای سنگین دام‌های اهلی قرار گرفته است که با ادامه این روند، وضعیت تراکم پوشش گیاهی منطقه وخیم‌تر و منجر به نابودی کامل رویشگاه و فرسایش شدید خاک خواهد شد.

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس: علی وزیری

خشک‌سالی یکی از مهمترین مخاطراتی است که پارک‌ملی قطرویه و منطقه حفاظت‌شده بهرام‌گور را به‌خصوص در سال‌های اخیر تهدید می‌کند. وجود معادن متعدد و فعالیت‌های معدنی در حاشیه و داخل منطقه و همچنین جاده آسفالته و پرتردد سیرجان– یزد، از دیگر عوامل تهدیدزا در منطقه حفاظت‌شده بهرام‌گور هستند.

• بهترین زمان بازدید از منطقه حفاظت‌ شده بهرام‌ گور، فصل بهار است.
• بهترین راه برای اقامت در منطقه حفاظت‌ شده بهرام‌ گور، استفاده از خانه‌های روستایی و کمپینگ است.
• منطقه حفاظت‌ شده بهرام‌ گور فاقد هرگونه امکانات رفاهی و گردشگری است.
• پوشش شبکه تلفن همراه در منطقه حفاظت‌ شده بهرام‌ گور مطلوب نیست.
• هنگام بازدید از منطقه حفاظت‌ شده بهرام‌ گور، تمامی وسایل موردنیاز اعم از مواد غذایی و وسایل طبیعت‌گردی را به‌همراه داشته باشید.
• حین بازدید از منطقه حفاظت‌ شده بهرام‌ گور، در حفظ طبیعت و زیستگاه جانوران کوشا باشید.
• بازدید از منطقه حفاظت‌ شده بهرام‌ گور رایگان است.

• آدرس:استان فارس، شهرستان نی‌ریز، شهر نی‌ریز، بلوار سرداران، قائم شرقی، خیابان امام مهدی (مشاهده روی نقشه)

مسجد جامع کبیر نی‌ریز یکی از جاذبه‌های تاریخی استان فارس است که به نظر برخی از کارشناسان، از یادگارهای دوره ساسانی محسوب می‌شود و بعدها به مسجد تغییر کاربری داده است. یکی از شاخصه‌های این مسجد، محراب آن به شمار می‌رود که به شیوه محراب اولجایتو، با گچ‌بری‌های برجسته تزیین شده است.

• آدرس: استان فارس، پنج کیلومتری شهر نی ریز (مشاهده روی نقشه)

آبشار تارم که یکی از بلندترین آبشار‌های خاورمیانه به‌حساب می‌آید، در دامنه‌ کوه‌های جنوبی شهر نی‌ریز واقع شده است. این آبشار ارتفاعی معادل ۱۱۵ متر دارد و حجم آب آن با توجه به بارش‌های فصلی، متغیر است. آب این آبشار پس از عبور از میان درختان انجیر وحشی، روانه گورآب می‌شود.

نویسنده: بهنام شکوری / پوریا محمدی پیوند