منطقه حفاظت شده هرمد

مناطق حفاظت‌شده به محدوده‌هایی گفته می‌شود که سازمان‌های حفاظت از محیط زیست به‌منظور حفظ و احیای گونه‌های خاص گیاهی و جانوری یا حتی پدیده‌های طبیعی، در عرصه جغرافیای یک منطقه تعیین می‌کنند. کشور ایران به‌واسطه تنوع اقلیمی و جغرافیای متکثر خود، دارای مناطق حفاظت‌شده مختلفی است که هرکدام ویژگی‌های منحصربه‌فرد خود را دارند. منطقه حفاظت‌شده هرمد یکی از این نمونه‌ها است که در نیمه جنوبی ایران قرار دارد و در ادامه به آن خواهیم پرداخت.

• آدرس: استان فارس، شرق شهرستان لارستان، مرز مشترک استان فارس و هرمزگان (مشاهده در نقشه)

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس: ali x kaka

منطقه حفاظت‌شده هرمد از جاهای دیدنی لار به شمار می‌رود و در جنوب‌شرقی استان فارس و ۴۰ کیلومتری شرق لارستان، در جنوب رشته کوه‌های زاگرس قرار دارد. این منطقه بین دو استان فارس و هرمزگان واقع شده و مرز غربی و جنوبی این منطقه، جاده لار به بندرعباس است.

برای دسترسی به منطقه حفاظت‌شده هرمد باید به شهر لار بروید؛ سپس جاده لار به بندرعباس را در پیش بگیرید و به‌سمت جنوب حرکت کنید. این جاده از حاشیه سمت راست منطقه حفاظت‌شده هرمد می‌گذرد.

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس: ali x kaka

منطقه هرمد در تاریخ ۱۳۵۳٫۱۰٫۴ با مساحت ۲۰۹,۶۷۱ هکتار به‌عنوان منطقه حفاظت‌شده به مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط‌زیست پیوست. در واقع، پس از آنکه مشخص شد قوچ لارستان زیر گونه‌ای خاص از قوچ و میش‌های جهان است (به‌عنوان کوچک‌ترین قوچ جهان)، سازمان حفاظت محیط‌زیست مصمم شد منطقه‌ حفاظت‌شده‌ای در لارستان یا بخشی از استان هرمزگان ایجاد کند که زیستگاه این زیر گونه قوچ است.

گرچه هدف اصلی از ثبت منطقه حفاظت‌شده هرمد حفاظت از قوچ نادر جهان، یعنی قوچ لارستان بوده، در کنار آن قابلیت‌های دیگری چون چشم‌اندازهای زیبای منطقه مدنظر قرار گرفته است که از جمله آن‌ها می‌توان به کوه شب در ضلع جنوبی منطقه با ارتفاع ۲,۶۸۲ متر به‌عنوان بلندترین کوه لار در دشت جیحون با پوشش گیاهی منحصربه‌فرد اشاره کرد.

وضعیت آب و هوای منطقه حفاظت‌شده هرمد گرم و خشک است. بارندگی در این منطقه به‌ندرت رخ می‌دهد و به‌صورت سیلابی است. همچنین وجود گنبدهای نمکی باعث شور شدن رودخانه‌های فصلی و کوچک این منطقه می‌شود. درختان کنار و آکاسیا در دشت‌ها و بلوط و ارس در ارتفاعات از چشم‌اندازهای طبیعی و وجود آب‌انبار (برکه) از چشم‌اندازهای انسانی منطقه است.

عکس‌ از وب‌سایت Wikipedia| عکاس: هادی کریمی

پوشش گیاهی در منطقه حفاظت‌شده هرمد تنوع چشمگیری دارد؛ اما تاکنون مطالعه دقیق در مورد گیاهان و جانوران منطقه صورت نگرفته است. در تپه‌ها و دشت‌های جنوبی منطقه، جنگل‌های تنک آکاسیا دیده می‌شود و همچنین درختانی نظیر کنار، کهور و استبرق به‌طور پراکنده در این منطقه رشد کرده‌اند. در دامنه کوه‌ها، درختچه‌هایی نظیر بادام کوهی و درختانی نظیر بنه، کیکم، زیتون و سرو کوهی و بوته‌های بزرگ به‌وفور یافت می‌شوند. علاوه بر این گیاهانی نظیر گز، انار شیطان، پامچال و قیچ به‌صورت پراکنده در این منطقه می‌رویند.

منطقه حفاظت‌شده هرمد که از مقاصد طبیعت‌گردی و جاذبه‌های گردشگری استان فارس محسوب می‌شود، تنوع جانوری بالایی دارد. شاخص‌ترین گونه جانوری منطقه حفاظت‌شده هرمد، قوچ لارستان یا قوچ مینیاتوری است که تنها در این نقطه از کشور زیست می‌کند. از جمله سایر پستانداران این منطقه می‌توان به کل و بز، جبیر، پلنگ، کاراکال، کفتار، روباه معمولی، شاه روباه، شغال، انواع گربه وحشی، تشی و خارپشت اشاره کرد. هوبره، چاخ لق، انواع کوکر، کبوتر، قمری، چکاوک، کبک و تیهو، چک چک، جغد زنبور خور، سبزقبا، انواع پرندگان شکاری و لاشخور، شهدخوار، سسک، توکا، طرقه، کمرکولی، دارکوب و انواع پرندگان مهاجر مانند حواصیل نیز از پرندگان این منطقه هستند. همچنین از جمله خزندگان منطقه هرمد می‌توان به وارانوس، انواع مارمولک و انواع مار اشاره کرد که به تعداد زیاد در منطقه دیده شده است.

عکس‌‌ها از گوگل‌مپ | عکاس: امین ذاکر

در جریان آخرین سرشماری در دی‌ماه ۱۳۹۱، به‌رغم بروز شرایط نامساعد جوی و خشکسالی‌های مداوم، جمعیت حیات‌وحش در این منطقه نسبت به سرشماری قبل افزایش داشته است؛ به‌گونه‌ای که ۱۴۵ راس جبیر و ۳۸۰ راس قوچ و میش لارستان در این منطقه شمارش شد. همچنین در این سرشماری که به‌صورت بازدید میدانی و مشاهده مستقیم انجام گرفت، تعداد سه قلاده پلنگ، چهار قلاده گرگ، پنج قلاده کفتار، دو قلاده گربه وحشی و سه قلاده کاراکال مشاهده شده است. در جریان سرشماری پاییزه سال ۱۳۹۲ نیز تعداد ۴۶۴ راس قوچ و میش لارستان، ۴۴۹ راس کل و بز و ۱۶۳ راس جبیر در این منطقه مشاهده و شمارش شد.

قوچ لارستان از راسته زوج‌سمان (Artiodactyla) و از خانواده گاوسانان (Family: Bovidae) است که کوچک‌ترین نژاد گوسفند وحشی ایران و حتی دنیا به شمار می‌آید. لازم به ذکر است که کوچک بودن «قوچ لارستان» تا حدی متأثر از نوع تغذیه و محیط زندگی‌اش و حاصل تطابق و سازشی است که سالیان متمادی محیط گرم و خشک منطقه روی این حیوان به‌وجود آورده و کوچک بودن این حیوان در دنیا «به‌عنوان کوچک‌ترین قوچ وحشی» از این نقطه نظر قابل بررسی است. لازم به ذکر است که کوچکی این‌گونه اهمیت بسزایی از نظر کلکسیونرها و موزه‌های حیات ‌وحش به ارمغان آورده است.

عکس‌ از وب‌سایت اداره حفاظت از محیط‌زیست استان فارس

از مشخصات دیگر این قوچ، پیچش شاخ‌ها است که همانند «قوچ اوریال» به پایین و رو به جلو، ولی به مراتب کوچک‌تر، ظریف‌تر و روشن‌تر است. موهای پایین گردن و سینه در قوچ لارستان همانند «قوچ اصفهان» سیاه و کوتاه و همانند «قوچ ارمنی»، دارای دو لکه سفید در پهلوها است که به لکه زمینی یا آلاکمر شهرت دارد. این لکه زینتی در قوچ لارستان کم‌رنگ‌تر از قوچ ارمنی است. دم در قوچ لارستان حداکثر ۱۵ سانتی‌متر طول دارد. گوش‌های قوچ لارستان نسبت به بدن بزرگ‌تر بوده و رنگ پوستش نسبت به قوچ و میش‌های دیگر روشن‌تر است؛ به‌طوری که رنگ پوست آن‌ها بیشتر به سفیدی می‌رسد. از مواردی که تنها به این حیوان اختصاص دارد، خط باریک و نا‌مشخص قهوه‌ای رنگی است که از پشت دستها شروع می‌شود و از مرز سپیدی زیر شکم می‌گذرد و به پشت پاها و تهی‌گاه می‌رسد؛ به‌طوری که زیر شکم و قسمت داخلی دست‌ها و پاها کاملا سفید رنگ و از بقیه نقاط بدن متمایز است.

در مورد اندازه «‌قوچ لارستان» می‌توان گفت در قسمت‌های منتهی‌الیه جنوبی منطقه لارستان به‌علت محیط گرم و خشک، این حیوان جثه‌ای کوچک دارد؛ در حالی که هرچه به منطقه بعد از خط ساحلی نزدیک شویم، درجه خلوص قوچ لارستان پایین می‌آ‌ید و جثه‌اش بزرگ‌تر می‌شود. وزن متوسط قوچ لارستان ۳۵ تا ۴۰ کیلوگرم و در نوع ماده آن، ۲۵ تا ۳۰ کیلوگرم عنوان شده و ارتفاع متوسط قوچ‌ها از شانه خاکی تا زمین بین ۵۵ تا ۶۰ سانتی‌متر و طول بدن آن‌ها ۱۲۰ سانتی‌متر است که در میش‌ها این اندازه ۵۰ تا ۵۵ سانتی‌متر و طول بدن در حدود ۱۰۰ تا ۱۱۰ سانتی‌متر است.

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس: رضا محمودی

منطقه حفاظت‌شده هرمد دارای اقلیمی گرم و خشک است و بازدید از آن در فصل تابستان توصیه نمی‌شود. بهترین زمان بازدید از منطقه حفاظت‌شده هرمد فصل بهار و اواخر فصل پاییز است. به‌واسطه اقلیم کویری، این منطقه زمستان‌هایی سرد و خشک دارد که می‌تواند برای عده‌ای آزاردهنده باشد؛‌ اما در فصل بهار سرسبزی و طراوت منطقه تجلی پیدا می‌کند.

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس: رضا محمودی

• بازدید از منطقه حفاظت‌شده هرمد ممکن است در برخی از ایام سال نیازمند دریافت مجوز از محیط‌بانی منطقه باشد.
• هرگز به‌تنهایی در منطقه حفاظت‌شده هرمد کمپ نکنید.
• منطقه حفاظت‌شده هرمد فاقد هرگونه امکانات رفاهی و گردشگری است.
• هنگام بازدید از منطقه حفاظت‌شده هرمد تمامی موادغذایی موردنیاز و تجهیزات طبیعت‌گردی لازم را به‌همراه داشته باشید.
• پوشش شبکه تلفن همراه در منطقه حفاظت‌شده هرمد مطلوب نیست.
• حین بازدید از منطقه حفاظت‌شده هرمد، از ایجاد آلودگی‌های محیطی و صوتی خودداری کنید و در حفظ طبیعت کوشا باشید.
• بازدید از منطقه حفاظت‌شده هرمد رایگان است.

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس: رضا محمودی

• آدرس:استان فارس، شهرستان لارستان، روستای کاریان(مشاهده روی نقشه)

آتشکده آذرفرنبغ اثری متعلق به دوره ساسانیان است که در حوالی روستای کاریان قرار دارد. نقشه این اثر باستانی در گذشته به‌شکل ذوزنقه بود که در طول تاریخ تغییراتی در آن ایجاد شده است. آتشکده آذرفرنبغ در مجاورت جاذبه‌های گردشگری مشهوری چون دره کافران و قلعه شاه‌نشین قرار دارد.

• آدرس:استان فارس، شهرستان لارستان، شهر لار، خیابان ساحلی، خیابان همت شمالی (مشاهده روی نقشه)

باغ نشاط یکی از جاذبه‌ های گردشگری مهم لار است که در خیابان ساحلی این شهر قرار دارد. باغ و عمارت نشاط در دوره صفویه ساخته شد و تا دوره قاجار، بخش‌هایی را به آن افزودند. از این باغ تاریخی می‌توان در روزهای شنبه تا پنجشنبه از ساعت ۹ صبح تا پنج بعدازظهر بازدید کرد. باغ نشاط لار در تاريخ ۱۷ مرداد ۱۳۸۲ در فهرست آثار ملی ايران به ثبت رسيده است.

نویسنده: بهنام شکوری/ بازنویسی: پوریا محمدی پیوند