مسجد اتابکان

مسجد اتابکان از جاهای دیدنی شهرکرد به شمار می‌‌رود و در بافت قدیمی و تاریخی شهر قرار گرفته است. این مسجد همانگونه که از نامش پیدا است، مربوط به اتابکان لر بزرگ در اوایل قرن هفتم هجری قمری است که در این مکان حکومت داشتند. مؤسس این سلسله ابوطاهر است که او را اتابک (ترکمنان) سلغریان برای رفع طغیان در لر بزرگ در سال ۵۴۳ ق. به این ناحیه فرستاد. اباقاخان مغول بعدها حکومت خوزستان را نیز بضمیمه ولایت اصلی لر بزرگ به اتابکان لرستان واگذاشت و یکی از ایشان یعنی افراسیاب پس از مرگ ارغون خان اصفهان را محاصره کرد، ولی بزودی سرکوب شد. بسیاری از سنوات راجع بسلطنت ایشان تحقیقی نیست. پایتخت این امرا در شهر ایذه (ایدج) بود و یوسف شاه ثانی از این سلسله شوشتر و بصره را نیز گرفته است. اتابکان لر بزرگ تا نیمه اول قرن نهم باقی بودند و آخرین ایشان که غیاث‌الدین کاوس نام داشت، به دست سلطان ابراهیم بن شاهرخ تیموری برافتاد و سلسله ایشان انقراض یافت.

مسجد اتابکان از بناهای تاریخی و جاهای دیدنی استان چهارمحال و بختیاری به شمار می‌آید و از لحاظ معماری به سبک مساجد قرون اولیه اسلامی ساخته شده است. این مسجد قدمتی در حدود ۸۰۰ سال دارد و می‌توان گفت قدیمی‌ترین بنای تاریخی و کهن‌ترین مسجد در شهرکرد است. این مسجد در زمان حاکمیت صفویان، مرمت شده و نمای آن با آجر کار شده است. بعد از آن، مسجد در دوره قاجار و پهلوی نیز مرمت شده است. مسجد اتابکان در سال ۱۳۵۱ با شماره ۹۲۹ ثبت ملی شد. این مسجد پایین‌تر از خیابان ملت و روبروی امامزاده دومعصوم شهرکرد واقع شده است.  مسجد اتابکان به نام‌های دیگری از جمله مسجد درب امامزاده و مسجد امام صادق (ع) نیز معروف شده است.

معماری مسجد

مصالح به کار رفته در مسجد اتابکان شهرکرد خشت خام و ملات گل و آجر هستند و دیواره بیرونی مسجد در سال ۱۱۱۰ در دوره صفویه ساخته شده است. این مسجد دارای پلان شبستانی است که به صورت مربع شکل ساخته شده و ابعاد آن ۱۶ در ۵ متر است. مسجد به شکل سرپوشیده ساخته شده و دارای چهار ستون منشوری شکل قطور از آجر و طاقی روی آن استوار شده و طاق نمای وسطی به ابعاد ۶ در ۶ متر فضای میان مسجد را تشکیل می‌دهد. در طاق شمال شرقی، نمای آجری غیر هم‌سطحی هم است که روی کل طاق گچ کشیده‌اند.

محراب مسجد ساده ساخته شده و تزیینات خاصی نیز ندارد. در بالای محراب با خط نسخ عبارت «من اضلم صمن منع مساجد الله ان یذکر فیها اسمه و سعی فی خرابها» نوشته شده است. در بالای دیوارها، سه پنجره هلالی شکل برای روشن نگه داشتن مسجد تعبیه شده است. در گذشته ساختمان‌های بیشتری در اطراف مسجد وجود داشتند که می‌توان از تطهیرخانه مسجد و چند باب مغازه که برای تامین مخارج مسجد اختصاص داده شده بود، نام برد که با مرور زمان از بین رفتند. این مسجد همچنین بدون گلدسته و مناره و به سبک مساجد اولیه اسلامی ساخته شده است.

درب ورودی مسجد در سمت شمال آن قرار دارد. مسجد دارای در چوبی نفیس و زیبایی است که از دو لنگه چوب سیاه و منقش و قاب‌بندی شده دارای گل میخک کوچک و ظریف و نقش ستاره‌ای به ارتفاع ۵٫۲ متر ساخته شده که در پشت لنگه دست راست تاریخ ۶۰۵ هجری حک شده است. این درب به دلیل کاربرد انواع هنرهای چوبی بر روی آن از لحاظ قدمت تاریخی و هنری دارای اهمیت بسیار زیادی است. در اطراف درب مسجد دو سکو قرار دارد که در بالای آن عبارت «انا مدینه العلم و علی بابها» با خط نستعلیق نوشته شده است. در جنوب غرب مسجد درب چوبی دیگری است که بعدها نصب شده است که جا دری‌های مشبک آجری به طرف غرب و مشبک‌هایی نیز در طرف مشرق دارد.

این مسجد که دوره‌های تاریخی بسیاری را به خود دیده است، هم‌اکنون نیز پس از گذراندن ۸۰۰ سال از تاریخ بنای خود، توانسته اصل معماری و ترکیب اولیه خود را محفوظ نگه دارد. در سال ۱۳۹۱ مسجد به دلیل رطوبت زیاد دارای آسیب‌های جزیی شد و مورد مرمت قرار گرفت، در زمانی که مسجد در حال مرمت بود استفاده از آن برای مدتی ممنوع شد. رطوبت آن دفع و عملیات مستحکم‌سازی و احیای کف نیز روی آن انجام شد و مسجد مورد بازسازی قرار گرفت و پس از پایان مرمت، مسجد دوباره مورد استفاده قرار گرفت.

این مسجد هنوز هم مورد توجه بسیاری از مردم شهرکرد است و در آن علاوه بر نماز، مراسم های مختلف نیز برگزار می‌شود. مسافران و گردشگرانی که به شهرکرد سفر می‌کنند، از این مسجد که قدیمی ترین بنای شهر است و سبک مساجد اولیه اسلامی را دارد، بازدید می‌کنند.

نویسنده: زهرا آذرنیوش