کاروانسرای حوض سلطان

با توجه به قرارگیری ایران در قلب مسیر تجاری غرب به شرق و جاده ابریشم، کاروان‌سراها و اقامتگاه‌های موقت بسیاری در این کشور ساخته شده است. از همین رو، استان قم میزبان کاروان‌سراهای متعددی از دوره‌های مختلف تاریخی است که کاروانسرای حوض سلطان یکی از آن‌ها به‌حساب می‌آید.

• آدرس:‌ استان قم، شهرستان قم، بخش مرکزی، حوالی روستای چشمه‌شور (مشاهده در نقشه)

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس: جواد بخشی

کاروانسرای حوض سلطان از جاهای دیدنی قم است و در کنار یکی از کاروان‌سراهای دوره صفویه، در دشت‌های جنوبی کوهمره قرار دارد. نام این کاروان‌سرا که در میانه راه تهران- قم و روی پایه‌ای سنگی واقع شده است، با شماره ۷۶۶۵۹ در فهرست آثار ملی دیده می‌شود.

برای دسترسی به کاروانسرای حوض سلطان باید در میانه آزادراه تهران- قم وارد جاده روستای چشمه‌شور شوید و مسیر قلعه قرمز را پیش بگیرید؛ البته تردد در این مسیرهای مواصلاتی در حال حاضر دارای محدودیت است.

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس: جواد بخشی

کاروانسرای حوض سلطان یکی از تازه‌ساخت‌ترین کاروانسراهای ایران محسوب می‌شود که در دوره ناصرالدین شاه قاجار احداث شده است. مسیر دسترسی به این کاروان‌سرا پس از مدتی کوتاه، به سبب ایجاد دریاچه حوض سلطان مسدود شد. بعدها نیز این کاروان‌سرا به‌دست فراموشی‌ سپرده شد و تا به امروز بلااستفاده مانده است.

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس: نیما ملکی

ساختمان کاروانسرای حوض سلطان به سبک معمول و دارای سه تالار ستون‌دار در سه گوشه بنا است. در هر یک از این تالارها، سکویی بین چهار ستون وجود دارد. سردر این کاروانسرا به‌جای اینکه جلوتر از دیوارهای اطراف باشد، عقب رفته و با ازاره‌های دالبری و ستون‌های کوتاه بالای دیوارها تزیین شده است. همچنین به‌جای ایوان اصلی، یک عقب‌رفتگی در حیاط دیده می‌شود و پشت آن تالار پذیرایی است. این سبک ساختمانی در خانه‌های کاشان و یزد معمول بود؛ ولی نظیر آن در کاروان‌سراهای دیگر مشاهده نشده است.

در قسمت جلویی کاروان‌سرا، محوطه دیگری نیز دیده می‌شود. این حیاط مکانی است که کاروانیان هنگام وزش غبار و بادهای سوزان، با اقامت در آن محفوظ می‌ماندند. اطراف کاروان‌سرا طاق‌نماهایی‌ است که اسب‌سواران از آن استفاده می‌کردند. در سمت جنوب نیز چند اتاق ساخته شده که دیوارهای آن‌ها به دیوار کاروانسرای قدیمی صفویه چسبیده است. در گوشه جنوب‌غربی پیش‌خوان، حمامی با یک اتاق بزرگ و دو اتاق کوچک وجود دارد. اتاق بزرگ‌تر به‌عنوان رختکن و سربینه به کار می‌رفت. یکی از دو اتاق کوچک برای مشت و مال بود و اتاق دوم، حوضچه‌ای برای آب‌تنی داشت. کوره حمام نیز در زیر این مجموعه قرار دارد.

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس: سعید افشاری

• کاروانسرای حوض سلطان در منطقه‌ای نظامی قرار دارد و در حال حاضر (سال ۱۴۰۱) بازدید از آن ممکن نیست.
• تا شعاع چند کیلومتری کاروانسرای حوض سلطان هیچ‌گونه امکانات رفاهی، توریستی و فروشگاهی وجود ندارد و پوشش شبکه تلفن همراه ضعیف است.
• بهتر است از تردد در مسیرهای فرعی برای رسیدن به کاروانسرای حوض سلطان اجتناب کنید.

• آدرس: استان قم، ۴۰ کیلومتری شمال شهر قم، حاشیه بزرگراه خلیج‌فارس (مشاهده در نقشه)

دریاچه حوض سلطان که با نام‌های دریاچه ساوه و دریاچه شاهی نیز معروف است، ۲۴۰ کیلومتر مربع مساحت دارد. این دریاچه که با لقب بزرگ‌ترین آینه ایران مشهور شده، در جنوب رشته‌کوه‌های البرز قرار گرفته است و از آب‌های جاری منطقه پرآب می‌شود. این دریاچه یکی از زیستگاه‌های مهم حیات‌وحش در استان قم به شمار می‌رود.

• آدرس:استان قم، ۶ کیلومتری شهر قم، روستای جمکران، انتهای بلوار پیامبر اعظم (نمایش روی نقشه)

مسجد جمکران یکی از مهم‌ترین زیارتگاه‌های شیعیان در جهان است که بیش از هزار سال قدمت دارد. دستور ساخت مسجد جمکران، به حجت بن الحسن (عج) نسبت داده می‌شود و در طول سال میزبان مراسم عزاداری و جشن‌های مذهبی متعددی است. مسجد مقام، شبستان‌ها، چندین حسینیه، بازارچه، زائرسرا، دفتر ثبت کرامات، کتابخانه تخصصی و... بخش‌های مختلف مسجد جمکران را تشکیل می‌دهند.

نویسنده: نرگس صالح نژاد/ پوریا محمدی پیوند