دبیرستان انوشیروان دادگر

دبیرستان انوشیروان دادگر یکی از مدارس تاریخی و مکان های دیدنی تهران است. این بنای زیبای آجری با تزیینات گچ‌بری و کاشی‌کاری بی‌نظیر در زمان پهلوی اول ساخته شد. با کجارو همراه باشید تا با این دبیرستان تاریخی زیبا و ارزشمند در تهران آشنا شوید.

دبیرستان انوشیروان دادگر در سال ۱۳۱۵ خورشیدی تاسیس شد و به‌عنوان یکی از دبیرستان‌های قدیمی و زرتشتی شهر تهران شناخته می‌شود.

زمانی که ساخت دبیرستان فیروز بهرام به پایان رسید، ایجاد دبیرستانی مخصوص دختران ضروری به نظر آمد. این بنا توسط بانوی‌ نیکوکاری به نام خانم راتن بایی بانجی (جی تاتا) از سلسله موبدان و ساکن نوساری هندوستان (خواهرجمشیدجی تاتا) با سرمایه اولیه یکصد هزار روپیه ساخته شد.

نام کنونی این دبیرستان انوشیروان جی تاتا است و در آن، دانش‌آموزان از دین‌های گوناگون آموزش می‌بینند.

دبیرستان انوشیروان دادگر در خیابان انقلاب، بین خیابان‌های حافظ و ولیعصر، کوچه سعید واقع شده است.

موقعیت دبیرستان انوشیروان دادگر روی نقشه

در دهه ۱۳۱۰، ضرورت وجود دبیرستانی ویژه‌ دختران در تهران مطرح شد. در تابلوی ورودی این دبیرستان نیز آمده است: «ضرورت ایجاد دبیرستان ویژه‌ دختران در تهران با شادروان اردشیر جی شاپورجی مطرح شد. انجمن زرتشتیان تهران در نشست ۲۳خرداد ۱۳۰۹ خورشیدی آگاهی پیدا می‌کند که روانشاد اردشیر شاپورجی نامه‌ای خصوصی از بمبئی دریافت کرده است. این نامه مبنی بر این‌ بود که خانم راتن بانجی بایی (تاتا) پیشنهاد داده است مبلغ ۱۰۰ هزار روپیه هندوستان بابت احداث‌، تهیه‌ تجهیزات دبیرستان دخترانه اهدا کند. به شرط آنکه زمین آن را دولت ایران یا انجمن زرتشتیان تهران واگذار کند.

در هشتمین نشست دوره‌ چهارم انجمن زرتشتیان تهران، در۲۴ شهریور ۱۳۱۲ خورشیدی، به آگاهی می‌رسد که ۱۰هزار متر مربع از زمین‌های خیابان شاهپور بیرون دروازه یوسف‌آباد (جای کنونی دبیرستان) توسط ارباب گشتاسب فیروزگر و میرزا اردشیر خریده شده است.

جشن نهادن سنگ بنا در روز دوم شهریور ۱۳۱۳خورشیدی با حضور رئیس وزرا و عده‌ای از رجال‌، محترمین، اعضای کمیته و اعضای انجمن زرتشتیان تهران برپا شد و نوشته‌ سنگ بنا به‌دست محمدعلی فروغی -رئیس الوزرا- در زیر پی ساختمان دبیرستان دخترانه انوشیروان دادگر قرار داده شد. دبیرستان نوشیروان جی‌تاتا در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.»

در سردر ورودی مدرسه انوشیروان سنگ‌نوشته‌ای وجود دارد که تاریخ ساخت آن رامشخص کرده است .

دبیرستان انوشیروان دادگر

دبیرستان انوشیروان دادگر در شهریور ۱۳۱۵ گشایش یافت و اکنون نیز یکی از چند موسسه مهم تربیتی است که زیر نظر انجمن زرتشتیان و وزارت آموزش‌وپرورش اداره می‌شود. نام نیکوی بنیان‌گذار آن با ایجاد این کاخ عظیم فرهنگی برای همیشه به دفتر خدمت‌گزاران این آب و خاک در آمده است. ریاست این دبیرستان از سال ۱۳۱۵ تا ۱۳۲۷ با شادروان، میس لوئیز، بود و بر اثر همت و روشن‌بینی این خانم، دبیرستان انوشیروان دادگر به‌صورت مدرسه‌ای نمونه درآمد .

پس از میس لوئیز، مدت یک‌ سال و نیم خانم توران طهماسبی، عهده دار سرپرستی و کفالت دبیرستان بود تا آنکه در سال ۱۳۲۸، مادام گورکیان به ریاست دبیرستان برگزیده شد. در سال ۱۳۳۲ خانم اختر معدلی را به این سمت منصوب کردند و سپس در سال ۱۳۲۸، خانم بایندر به‌سمت ریاست دبیرستان انتخاب شد. در سال ۱۳۴۷ با صلاح دید و موافقت وزارت آموزش‌وپرورش و انجمن زرتشتیان، خانم باهره فرهنگ به ریاست دبیرستان برگزیده شد.

فضاهای داخلی و پشت دبیرستان انوشیروان

همانند بودن این بنا از نظر نما و ساختار با ساختمان‌های مشابه همچون دبیرستان البرز و مدرسه ژاندارک این احتمال را افزایش می‌دهد که دبیرستان انوشیروان دادگر نیز مانند دو بنای دیگر به دست معمار نامی روس، نیکلای مارکف، طراحی شده باشد. کاربری این ساختمان از آغاز کاربری آموزشی بوده است.

از شاگردان سرشناس این دبیرستان می‌توان از مهرانگیز دولتشاهی، شیرین عبادی، آلنوش طریان، گلی ترقی و دکتر باوند نام برد.

آلنوش طریان نخستین فیزیکدان زن و مادر ستاره شناسی ایران /عکس از tavaana.org (عکاس: نامشخص)

و حالا این دبیرستان که شاید بتوان گفت، نخستین دبیرستان دخترانه در تهران است، شرایط خوبی ندارد. ستون‌های ساختمان که شباهت زیادی با ستون‌های وزارت امور خارجه در محوطه‌ باغ ملی دارند، در حال تخریب‌اند. سقف کتابخانه‌ مدرسه که در ساختمانی جدا در انتهای حیاط مدرسه ساخته شده، ریخته است.

تصویری از نمای جنوبی مدرسه

در ضلع شمالی حیاط مدرسه نیز ساختمانی در حال ساخت، با ارتفاعی بیش از ۲۰ متر قرار دارد. مسئولان مدرسه نیز نمی‌دانستند که احداث این بنا، حریم منظری مدرسه‌ تاریخی را مخدوش می‌کند و خلاف ضوابط و قوانین میراث فرهنگی است. همچنین این مدرسه که همچنان فعال است، سیستم گرمایشی و سرمایشی مناسبی ندارد و این موضوع، برای دانش‌آموزان مشکلاتی را ایجاد می‌کند. مدیر این مدرسه‌ تاریخی درباره‌ وضعیت مدرسه‌ «انوشیروان دادگر» توضیح داد:

بنای مدرسه شرایط خوبی ندارد. قصد داریم از سازمان میراث فرهنگی و انجمن زرتشتیان دعوت کنیم تا در جلسه‌ای، با بررسی وضعیت مدرسه و برنامه‌ریزی برای سامان‌دهی آن، اقدامات لازم برای نجات مدرسه انجام شود.

فریبا آبادطلب ادامه داد:‌

اگر برای مرمت و بازسازی مدرسه حمایتی نباشد‌، بنا احتمالا به‌زودی تخریب می‌شود. همان طور که ساختمان کتابخانه از حدود پنج سال پیش به‌دلیل ریزش سقف بدون استفاده مانده است. متأسفانه نمی‌توانیم هزینه‌ تعمیر و مرمت این مدرسه را از اولیا و مربیان تأمین کنیم؛ چون خانواده‌های دانش‌آموزان معمولا از قشرهای ضعیف هستند.

او با بیان اینکه بخش‌هایی از این مدرسه‌ تاریخی حدود سال‌های ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۲ دچار آتش‌سوزی شد، گفت:

متأسفانه این اتفاق باعث شد، بخش‌هایی از مدرسه مانند ستون‌های سالن اجتماعات کاملا تخریب و نابود شود.

وی یکی دیگر از مشکلات مدرسه را به آفت موریانه در پنجره‌ها و برخی درهای چوبی مربوط دانست و افزود:‌

سال گذشته، برای از بین بردن موریانه‌ها سم‌پاشی انجام شد و امیدواریم بخش زیادی از این مشکل برطرف شده باشد.

مدیر این مدرسه در طول ۲۲ سال گذشته به‌عنوان دبیر در این مدرسه فعالیت کرده و از آبان سال گذشته، مدیریت این مرکز آموزشی را برعهده گرفته است. وی همچنین درباره‌ جای خالی کاشی‌هایی که به‌نظر می‌رسد سال‌ها قبل کنده شده‌اند، گفت:

در ۲۲ سال گذشته، هیچ کاشی‌ای بالای سردر مدرسه وجود نداشته است. به‌نظر می‌رسد کاشی‌ها پس از پیروزی انقلاب اسلامی، با توجه به مضامینی که داشته‌اند، کنده و از تزیینات مدرسه حذف شده‌اند.

تصویری از نمای شمالی و پشت مدرسه

در این نوشتار سعی برشناسایی این دبیرستان زیبا و بنای تاریخی‌ شد، که خود گواهی بر میزان فرهنگ جامعه‌ی آن روزگار ایران است. امید است با مطالعه‌ی هرچند کوتاه این مطلب و اطلاع‌رسانی آن، سازمان میراث فرهنگی تمامی تلاش خود را برای پاسداشت و نگهداری ارزش‌های فرهنگی تاریخی کشورمان بیش از پیش داشته باشد.

نویسنده و عکاس: آزاده یوسف نژاد