مسجد جامع کبیر نی ریز

مسجد جامع کبیر نی ریز یکی از مکان های دیدنی استان فارس در شهر نی‌ریز است و از قدیمی‌ترین مساجد ایران محسوب می‌شود. به باور برخی از کارشناسان، این مسجد آتشکده زرتشتیان بوده است. همچنین مسجد جامع نی ریز از آثار ملی ایران به شمار می‌آید. با کجارو همراه باشید تا بیشتر درباره مسجد جامع کبیر نی ریز بدانید.

• آدرس: استان فارس، شهرستان نی‌ریز، شهر نی‌ریز، بلوار سرداران، قائم شرقی، خیابان امام مهدی (مشاهده روی نقشه)

عکس از ویکی‌مدیا (عکاس: روح‌الله مفیدی)

مسجد جامع کبیر نی ریز یکی از جاهای دیدنی نی‌ ریز و از آثار تاریخی ارزشمند و باشکوه این شهر است. از مسجد جامع کبیر نی ریز به‌عنوان یکی از کهن‌ترین مساجد ایران نام برده می‌شود. برخی اعتقاد دارند که این مسجد از آتشکده‌های زرتشتیان بوده و در دوره اسلامی به مسجد تغییر کاربری داده است. از جمله آثار تاریخی‌ که با مسجد جامع نی‌ریز قابل‌مقایسه‌اند، می‌توان به طاق‌های سنگی دوره ساسانیان، ایوان کاخ فیروزآباد و طاق کسری در تیسفون اشاره کرد.

مسجد جامع کبیر نی‌ریز در نهم مردادماه سال ۱۳۱۲ خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد و هم‌اکنون تحت پوشش و حمایت سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ایران قرار دارد.

عکس از ویکی‌مدیا (عکاس: وحید زر)

«محمدبن‌احمد شمس‌الدین المقدسی» در در نیمه اول سده چهارم هجرى قمرى در کتاب «احسن‌التقاسیم فی معرفه‌الاقالیم» در معرفی شهرستان نی‌ریز از مسجدی در کنار بازار یاد کرده است:

و نی ریز کبیره‌الجامع الى جانب السوق...

برخی بر این عقیده هستند که منظور مقدسی از «جامع کبیر» همان مسجد جامع نی‌ریز کنونی است. آندره گدار، معمار و باستان‌شناس فرانسوی نیز در اوایل قرن بیستم میلادی تحقیق گسترده‌ای به نام «مسجد جمعه نی ریز» در کتاب «آثار ایران» انجام داد:

معمارى مسجد از نوع معمارى زمان ساسانیان است که تا قرن‌هاى نخستین اسلامى هنوز رایج بود.

در عصرهای گوناگون، قسمت‌هایی به این مسجد اضافه شد و مرمت‌هایی در دوره‌های عضدالدوله دیلمی، سلجوقیان، خوارزمشاهیان و صفویان صورت گرفت. دیوار ضلع غربی این مسجد نیز در دی‌ماه ۱۳۹۸ با همکاری شهرداری مرمت شد.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: صدرا قادری)

مریم محمدی در کتاب «معماری مساجد ایران در سده‌‌های نخستین اسلامی» درباره مسجد جامع کبیر نی‌ریز نوشته است:

مسجد جامع نی‌ ریز قدیمی‌‌ترین مسجد تک‌ایوانه ایران است که به تاثیر مستقیم از بناهای ساسانی ساخته‌ شده است. عنصر اصلی پلان این مسجد را یک ایوان عمیق به عمق ۱۸ متر و عرض ۷/۵ متر تشکیل می‌‌دهد و تا دیوار پشتی که محراب در آن قرار گرفته است ادامه می‌‌یابد. در برابر این ایوان، صحن مستطیل‌شکلی وجود دارد که رواق‌ها و ایوان شمالی آن در دوره‌های بعد بدان الحاق شده‌اند. همچنین در گوشه شمالی این بنا مناره‌‌ای که احتمالا به همان ساخت اولیه مربوط است قرار دارد که سادگی و استحکام خاصی دارد...

مسجد جامع نی ریز دارای دو ایوان شمالی و جنوبی است. شبستان‌ها و رواق‌ها در اطرف صحن قرار دارند و در گوشه شمالی این مسجد مناره آجری به چشم می‌خورد. طاق مسجد نیز مربوط به اواسط قرن چهارم هجری و از نوع شکسته ممتد است. مصالح به‌کار رفته در این مسجد شامل آجر و کاشی می‌شود که در مناره و نمای بیرونی ایوان‌ها قابل‌مشاهده است. از گچ‌بری نیز برای تزیین بنا بهره برده‌اند و تزیینات ایوان جنوبی متنوع‌تر و کامل‌تر است.

در عصرهای گوناگون، مسجد جامع نی‌ریز تغییرات اندکی داشته و خانه‌ها، ایوان روبه‌رو و مناره به آن افزوده شده است.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: صدرا قادری)

در مسجد جامع کبیر نی ریز بخش‌های مختلفی از جمله ایوان، محراب و مناره وجود دارد. در این مسجد جامع، چند کتیبه نیز قابل‌مشاهده است.

مسجد تک ایوانی نی ریز به شیوه خراسانی ساخته شده است و ایوان آن یکی از مهم‌ترین بخش‌های بنا محسوب می‌شود. این ایوان به‌شکل ناودانی ممتد رو به قبله قرار دارد. انتهای جنوبی ایوان کاملا بسته شده و محرابی در آن قرار گرفته است. ضلع شمالی ایوان کاملا باز است و حیاط مسجد روبه‌روی آن قرار دارد. ضلع‌های شرقی و غربی ایوان به‌وسیله پنج طاق محرابی‌شکل و پرعمق از هر سمت متصل به شبستان‌های مسجد هستند.

«آندره گدار» در کتاب «آثار ایران» ساخت این ایوان را مربوط به قرن چهارم هجری و دوره پیش از عصر سلجوقیان دانسته است. ساختمان و محوطه مسجد نیز در بازسازی‌های سال‌های ۳۶۳، ۴۶۰ و ۵۶۰ هجری قمری توسعه یافت و ایوان کوچک‌تری روبه‌روی ایوان اصلی ساخته شد.

ساخت محراب مسجد جامع کبیر نی ریز در سال ۳۶۳ هجری قمری صورت گرفته است و بنا به نظر برخی از کارشناسان، به احتمال قوی قدمت بناى مسجد به قبل از این تاریخ بازمى‌‌‌‌گردد. این محراب زیبا و هنرمندانه به شیوه محراب اولجایتو و با گچ‌بری‌های برجسته ساخته شده است و شامل نقوش هندسی، گل و گیاه و آیاتی از قرآن مجید می‌شود.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: So so Kau)

چهار کتیبه در انتهای ایوان و اطراف محراب مسجد جامع کبیر نی ریز وجود دارد:

• کتیبه اول: این کتیبه درباره مرمت مسجد توسط میرزانظام است و به دوره شاه سلیمان اول صفوی برمی‌گردد.
• کتیبه دوم: این کتیبه در سال ۱۲۵۹ هجری قمری و در دوره سلطنت زین‌‌‌‌العابدین‌‌‌‌خان نی‌ریزى نوشته شد و درباره مالیات و وجوه دیوانى است.
• کتیبه سوم: این کتیبه در تاریخ ۱۳۰۰ هجری قمری نوشته شد و درباره مرمت مسجد در زمان ناصری است.
• کتیبه چهارم: این کتیبه در سال ۹۴۷ هجری قمری در دوره شاه طهماسب اول صفوی نوشته و اسامی ۱۲ امام در آن به زیبایی گچ‌بری شد.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: محمد زارع)

• آبشار تارم: استان فارس، پنج کیلومتری شهر نی ریز (مشاهده روی نقشه)

آبشار تارم یکی از بلندترین آبشار‌های خاورمیانه محسوب می‌شود و در دامنه‌ کوه‌های جنوبی شهر نی ریز واقع شده است. این آبشار ارتفاعی معادل ۱۱۵ متر دارد و با بارش‌های فصلی جان می‌گیرد.

• منطقه حفاظت‌شده بهرام گور: استان فارس، ۲۵ کیلومتری شهر نی ریز (مشاهده روی نقشه)

منطقه حفاظت‌شده بهرام گور در شرق نی ریز و در مرز استان فارس و کرمان قرار دارد. در این منطقه، تماشای حیات‌وحش و گونه‌های در معرض تهدیدی نظیر گورخر ایرانی، هوبره و زاغ بور به‌سادگی امکان‌پذیر است. در گذشته، یوزپلنگ آسیایی در این منطقه یافت می‌شد؛ اما در حال حاضر این‌گونه از بین رفته است.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: صدرا قادری)

• بازدید از مسجد جامع کبیر نی‌ریز رایگان است.
• شما می‌توانید همه‌روزه از صبح تا غروب از این مسجد تاریخی دیدن کنید.
• مسجد جامع نی ریز جزو آثار ارزشمند تاریخی کشورمان است. لطفا روی دیوارهای آن یادگاری ننویسید.
• شما می‌توانید با وسایل حمل‌ونقل عمومی مانند تاکسی و اتوبوس به مسجد جامع نی‌ریز بروید.
• مسجد جامع نی ریز دارای پارکینگ است.

نویسنده: فرناز رهبران رنجبر / بازنویس: حانیه رضوی