موزه‌ کتابخانه‌ اختصاصی نیاوران

کتابخانه اختصاصی کاخ نیاوران از جمله جاذبه‌های مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران و جاهای دیدنی تهران است که با مساحت تقریبی ۷۷۰ متر مربع در سال ۱۳۵۵ در دو طبقه و یک زیرزمین در ضلع شرقی مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران احداث شد. این کتابخانه که ویژگی‌های متمایزی در نوع معماری و ساختار سازه دارد، بیش از ۲۳,۰۰۰ جلد کتاب از آثار فارسی، اجتماعی، ادبی، دائرةالمعارف‌ها، کتاب‌های تاریخی ایرانی، آثار ادبی فرانسه، سفرنامه‌های برجسته و... را در خود جای داده است. ضمن اینکه ۳۵۰ تابلو نقاشی اثر هنرمندان ایرانی و خارجی در این کتابخانه خودنمایی می‌کنند.

• آدرس: تهران، میدان شهید باهنر (نیاوران)، مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران (نمایش روی نقشه)

موزه کتابخانه اختصاصی نیاوران یکی از موزه‌های مجموعه تاریخی فرهنگی نیاوران است که در میدان نیاوران تهران قرار دارد.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: Eh San)

دسترسی به موزه کتابخانه اختصاصی نیاوران با خودروی شخصی و وسایل حمل و نقل عمومی امکان‌پذیر است.

• مترو: با استفاده از مترو می‌توانید به تجریش بروید و از آنجا با تاکسی و اتوبوس خود را به میدان نیاوران برسانید.
• اتوبوس: با استفاده از خط بی‌آرتی راه آهن-تجریش، به میدان تجریش بروید و با وسایل نقلیه عمومی به میدان نیاوران بروید.
• تاکسی: اکثر پایانه‌های تاکسیرانی دارای تاکسی‌هایی به مقصد تجریش هستند و می‌توانید از طریق آن‌ها به تجریش و سپس با استفاده از وسایل نقلیه عمومی به نیاوران بروید.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: مجید مددی)

وقتی وارد کتابخانه کاخ نیاوران می‌شوید، حجم زیادی از کتب نظر شما را به خود جلب می‌کنند. عظمت این کتابخانه مدرن و آثار مربوط به هنر و تاریخ به‌محض ورود به این مجموعه مشخص است. تابلوها در قاب‌های نفیس و ارزشمند طراحی شده‌ و روی دیوارها قرار گرفته‌اند. در بخشی از سقف کتابخانه، لوستری شیشه‌ای چشم‌نوازی می‌کند. دکوراسیون داخلی کتابخانه از مبلمان شیک تا آثار هنری، فضای موزه را برایتان تداعی می‌کند.

در بخش میانی کتابخانه کاخ، مجسمه‌ای با عنوان «هیچ» به رنگ طلایی دیده می‌شود که نشان از بی‌ارزشی دنیا و فانی بودن آن دارد. پیانویی نیز در سمت راست کتابخانه در فضایی شیشه‌ای قرار گرفته است که با سطح چوبی و براق خود خودنمایی می‌کند. همچنین مبلمانی در بخش میانی کتابخانه کاخ وجود دارد که دارای میزی با صفحه شطرنج است.

ساختمان کتابخانه اختصاصی نیاوران از سه سطح جداگانه تشکیل شده است:

• اتاق مطالعه
• کتابخانه اصلی
• اتاق‌ صوتی و تصویری

علاوه بر این، کتابخانه شامل زیرزمینی برای نگهداری نقاشی و آثار دیگر است. در اینجا نه‌تنها کتاب‌های منحصربه‌فرد و خاصی وجود دارد که همگی به‌ترتیب موضوعی چیده شده‌اند؛ بلکه در دورتادور کتابخانه، مجسمه و تابلوهایی از هنرمندان ایرانی و خارجی دیده می‌شود.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: سیاوش مومنی)

مجموعه تاریخی فرهنگی نیاوران در دوره‌ قاجار ساخته شد و در زمان حکومت پهلوی دوم برای سکونت خانواده سلطنتی مورد استفاده قرار گرفت. فرح دیبا از آغاز دهه‌ ۱۳۴۰ به فعالیت‌های فرهنگی روی آورد و علاوه بر خرید آثار هنری در سفرهای خارجی‌اش، کارشناس‌های تمام وقتی در پایتخت‌های فرهنگی مهم دنیا گماشت تا آثار ارزشمندی را از حراجی‌ها خریداری کنند. او برای نگهداری از این آثار دستور ساخت دو ساختمان جدید در کنار کاخ نیاوران را در سال ۱۳۵۵ صادر کرد که یکی ساختمانی دو طبقه برای کتابخانه‌ اختصاصی و دیگری ساختمانی برای نگهداری اشیای قیمتی اهدایی به فرح بود.

این کتابخانه در سال ۱۳۷۲ به مناسبت روز جهانی موزه برای بازدید عموم گشایش یافت. ساماندهی کتب چاپی کتابخانه‌ اختصاصی در سال ۱۳۸۱ توسط تیم متخصصی به‌طور کامل شناسایی و طبقه‌بندی شد. فهرست‌نویسی به روش LC مطابق با استانداردهای کتابخانه کنگره آمریکا صورت گرفت. عملیات فهرست‌نویسی به‌مدت دو سال شامل فهرست‌نویسی، لیبل‌گذاری، انتقال اطلاعات به نرم‌افزار اطلاعاتی رایانه‌ای در دو پایگاه فارسی و لاتین با قابلیت‌های جست‌و‌جو و تهیه‌ برگه‌دان دستی بر اساس عناوین کتاب بود.

منبع عکس: ویکی پدیا (عکاس: Alborzagros)

کتابخانه اختصاصی کاخ نیاوران در قسمت شمال‌شرقی مجموعه نیاوران در محیطی نسبتا دنج و همجوار با محل سکونت خاندان پهلوی ساخته شد که از دو طبقه و یک زیر زمین با زیر بنای تقریبی ۷۷۰ متر مربع تشکیل می‌شد. این ساختمان دارای ویژگی‌های متمایزی در نوع معماری است و ساختار آن بر اساس الگوی رایج معماری مدرن در دهه‌ ۵۰ خورشیدی شکل گرفت. معماری ساختمان توسط شرکت فرمانفرمائیان و طراحی و ترکیب هوشمندانه شیشه و آینه توسط «چالرز سویگنی» (Charles sevigny)، هنرمند آمریکایی انجام پذیرفت.

عبدالعزیز فرمانفرمائیان وظیفه طراحی داخلی کتابخانه را بر عهده داشت و از آنجا که فضای مورد بحث جهت استفاده شخصی و خصوصی در نظر گرفته شده، بنابراین از استانداردهای کتابخانه‌های معمول به دور است. وجود پیانو و لوازم صوتی نیز نشان می‌‌دهد که این فضا کاربری اتاق موسیقی داشته است. آثار هنری شاخصی از جمله مبلمان، مجسمه‌ها و تابلوهای نقاشی که در چیدمان داخلی به کار گرفته شده‌، حالت موزه‌ای بیشتری به کتابخانه داده‌اند.

از عناصر شاخص تزیینی کتابخانه می‌توان به لوستر سقفی شیشه‌ای با ۴,۳۰۰ استوانه شفاف اشاره کرد که نور کتابخانه را تامین می‌کند. جالب اینکه تمامی اجزای فلزی قفسه‌ها، پروفیل پنجره‌ها، نرده پلکان داخلی، ستون شیشه‌ای داخلی و... همگی از یک جنس و به رنگ طلایی هستند.

منبع عکس: ویکی پدیا (عکاس: ناصر صادقی)

آثار حجمی و نقاشی هنرمندان ایرانی و خارجی نظیر پرویز تناولی، مسعود عربشاهی، بهمن محصص، منوچهر یکتایی، محمد مدبر، سزار بالداجینی، دیه گو جاکومتی، آرنولدو پومودورو و پیر آرماندو فرناندز (آرمان) فضای داخلی کتابخانه اختصاصی نیاوران را مزین کرده‌اند.

کلکسیون آثار هنری با بیش از ۳۵۰ تابلو نقاشی نیز از بخش‌های جذاب کتابخانه محسوب می‌شود. جعفر روحبخش، منصوره حسینی، ناصر اویسی، ابوالقاسم سعیدی، محمود فرشچیان، سالوادور دالی، خوان میرو، اندی وارهول و آلن بایاش از جمله هنرمندانی هستند که آثارشان در این کلکسیون دیده می‌شود. این آثار نشان‌‌دهنده‌ بخشی از تاریخ هنر معاصر، به‌ویژه جریان‌های نوگرایی هنر ایران در دهه‌ ۳۰ و ۴۰ هجری شمسی هستند.

مجموعه کتب چاپی موجود در کتابخانه‌ اختصاصی بالغ بر ۲۳,۰۰۰ جلد و حدود ۱۶,۰۰۰ عنوان است که شامل آثار فارسی در زمینه تالیفات فرهنگی، ادبی، اجتماعی، گزارش‌ها و آمار و آثار خارجی در حوزه دایر‌ه‌المعارف‌ها، دوره‌های تخصصی هنر، باستان‌شناسی و منابع تمدن و هنر ملل می‌شود. در این میان، کتاب‌های مربوط به تاریخ ایران، ادبیات فرانسه و هنر نقاشی از غنای بیشتری برخوردار هستند. چاپ‌های اول بسیاری از سفرنامه‌های بنام و معتبر خارجی‌ها به آسیا و ایران در این کتابخانه موجود است. مجموعه‌ نسبتا کامل انتشارات دانشگاه تهران و بنیاد فرهنگ ایران با صحافی به رنگ آبی سلطنتی، آثار بسیار معتبر از نقاشان معروف دنیا به‌ویژه نقاشان قرن ۲۰ میلادی با چاپ، کاغذ و صحافی نفیس در میان مجموعه به چشم می‌خورند. همچنین مجموعه‌های کاملی از تعدادی از نویسندگان فرانسوی قرن ۱۸ و ۱۹ میلادی که در زمان حیات آن‌ها به چاپ رسیده است، بر ارزش‌های مجموعه افزوده‌اند.

منبع عکس: ویکی پدیا (عکاس: Alborzagros)

یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد این کتابخانه که آن از سایر کتابخانه‌های دیگر متمایز می‌کند، وجود کتب اهدایی از سران کشورها و نویسندگان معروف است. از جمله این افراد می‌توان به پروین اعتصامی، علی نقی وزیری، منوچهر آتشی، جان اف کندی، والت دیزنی، جواهر لعل نهرو، رولف بنی و غیره اشاره کرد.

بسیاری از کتاب‌های چاپی این کتابخانه به‌خاطر صحافی‌های هنرمندانه و نفیس و نحوه‌ بسته‌بندی، مانند یک شی هنری به نظر می‌رسند. برخی از کتاب‌ها در جعبه‌های چرمی نقش‌دار، جعبه‌های چوبی معرق، منبت و... قرار دارند که جذابیتی دوچندان به آن‌ها بخشیده است.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: سیاوش مومنی)

کوچک‌ترین کتاب این مجموعه، قرآنی به قطع ۸×۵ سانتی‌متر و بزرگ‌ترین آن، اطلسی به زبان لاتین و در قطع ۸۲×۵۷ سانتی‌متر است. قدیمی‌ترین کتاب غیرفارسی کتابخانه را می‌توان کتاب «جنگ یهودیان» از یوسف فلاوی دانست که در سال ۱۶۰۹ میلادی به زبان لاتین در پاریس به چاپ رسید. قدیمی‌ترین کتاب فارسی، دیوان حافظ به شرح سوری است که به ناصرالدین شاه قاجار اهدا شده بود. این کتاب در سال ۱۲۵۲ هجری شمسی در لایپزیک منتشر شد.

کتاب‌های این موزه گاه خاص و تنها نمونه و نسخه موجود در ایران هستند. همچنین گنجینه‌ای از کتاب‌هایی در این موزه وجود دارد که بخشی از داده‌های فرهنگی تاریخی کشور محسوب می‌شوند و می‌توانند برای افراد اهل فن، نویسندگان و پژوهشگران، محلی برای رجوع باشند. ازاین‌رو، دیجیتال‌سازی آن‌ها در دستور کار قرار گرفت.

از دیگر آثار موجود در این کتابخانه می‌توان به مجموعه‌های خطی اشخاصی همچون میرعلی هروی، احمد نیریزی، وصال شیرازی، زین العابدین حسنی، محمد اصفهانی و محمد تقی مشهدی اشاره کرد.

دو نسخه خطی «خمسه» و «اسکندرنامه» از گنجینه‌های این موزه هستند. خمسه در سده دهم هجری قمری توسط سید احمد الحسینی با خط خوش نستعلیق و عیار استادی در قطع وزیری کتابت شده و اسکندرنامه نیز فاقد رقم کاتب است و با خط خوش نستعلیق در قطع رحلی در سده سیزدهم هجری قمری کتابت شده است.

منبع عکس: ویکی پدیا (عکاس: ناصر صادقی)

در راستای اجرای پروژه مرمت و بهسازی موزه کتابخانه اختصاصی، دو بخش کلی با عناوین «بهسازی فضای معماری و آرایه‌های معماری» و «ساماندهی حفاظتی ۳۵۷ تابلوی نقاشی موجود در گنجینه موزه» مورد توجه قرار گرفت. در همین راستا اقداماتی مشتمل بر تعمیر و بازپیرایی کفپوش‌های چوبی، پاک‌سازی و تعمیر روشنایی سقف موزه، رنگ‌آمیزی دیوارها، طراحی و اجرای حفاظ شیشه‌ای در طرفین مسیر بازدید بر مبنای عناصر دکوراتیو موجود، درمان و مرمت حفاظتی کتاب‌های خطی و چاپ سنگی موزه و... انجام شد. این فرایند ۱۱ ماه طول کشید و سرانجام موزه در ۲۱ اسفندماه ۱۴۰۰ هم‌زمان با روز بزرگداشت نظامی بازگشایی شد.

منبع عکس: ویکی پدیا (عکاس: Alborzagros)

• برای بازدید از موزه در سال ۱۴۰۱ باید ۴۰۰۰ تومان بپردازید؛ ضمن اینکه ۵۰۰۰ تومان هزینه ورودی به مجموعه تاریخی فرهنگی نیاوران است.
• ساعت بازدید از کتابخانه از ۹ تا ۱۹ است.
• ساعت کار گیشه فروش بلیط موزه‌ها از ۹ تا ۱۷ است.
• بلیط ورودی مجموعه و موزه کتابخانه را می‌توانید از گیشه فروش بلیط یا به‌صورت اینترنتی از طریق درگاه bilit.tafrihati.com و اپلیکیشن تاپ در تلفن همراه تهیه کنید.
• در مجموعه فرهنگی تاریخی کاخ نیاوران، بخش‌های دیگری نظیر کاخ اختصاصی نیاوران، کوشک احمدشاهی، عمارت صاحبقرانیه و نمایشگاه اتومبیل‌های سلطنتی قرار دارند که بازدید از آن‌ها خالی از لطف نیست. برای هر مجموعه باید بلیط جداگانه تهیه کنید.

نویسنده: زهرا خاقانی/ بازنویسی: صدیقه شجاعی