عمارت ارباب هرمز (موزه گرافیک ایران)

اکثر بناهای تاریخی بازمانده از حکومت دوره قاجار در پایتخت، در مناطق مرکزی و شمال تهران واقع شده‌‌اند؛ اما یکی از معدود بناهای تاریخی شرق تهران «عمارت ارباب هرمز» است که در منطقه تهرانپارس قرار دارد. این بنا امروزه میزبان موزه گرافیک ایران است. با هم گشتی در این عمارت تاریخی می‌زنیم. با کجارو همراه باشید.

عمارت ارباب هرمز از یادگارهای دوره قاجار و دیدنی های تهران به شمار می‌رود. در این بنای دو طبقه می‌توان تلفیقی از معماری سنتی با معماری غربی را مشاهده کرد. این عمارت در دهه ۹۰ مورد بازسازی و مرمت قرار گرفت و در سال ۱۳۹۳، کار آن به پایان رسید. در بازسازی بنا سعی شده است کلیه شواهد دوره‌‌های مختلف آن قابل شناسایی باشند. هم‌اکنون از این بنای تاریخی زیبا به‌عنوان موزه گرافیک ایران استفاده می‌شود.

این بنا در سال ۱۳۸۴ به شماره ۱۴۶۱۰ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.

عمارت ارباب هرمز در بزرگراه شهید بابایی، خیابان استخر، بلوار استقلال، خیابان توحید، محوطه شمالی پارک پلیس قرار دارد. (مشاهده روی نقشه)

برای دسترسی به عمارت ارباب هرمز می‌توانید از اتوبوس‌های مسیر پایانه علم و صنعت-شهرک فرهنگیان و پایانه علم و صنعت-خیابان استقلال استفاده کنید و در ایستگاه پارک پلیس پیاده شوید. بعد از پنج دقیقه پیاده‌روی در پارک پلیس، به عمارت ارباب هرمز می‌رسید. همچنین می‌توانید با استفاده از خط دو مترو (صادقیه-فرهنگسرا) به ایستگاه تهرانپارس بروید و از خیابان حجربن عدی به‌سمت شمال تا پارک پلیس را با تاکسی یا اتوبوس‌ طی کنید. اگر قصد سفر با وسیله نقلیه شخصی را دارید، می‌توانید از بزرگراه شهید باقری شمال به بلوار استقلال و عمارت ارباب هرمز بروید.

بنا بر شواهد و مستندات تاریخی، عمارت مجیدآباد یا ارباب هرمز، بنایی متعلق به اواخر دوره قاجار است که در قریه‌ای به نام مجیدآباد قرار داشت. بنا بر اسناد، زمین‌های این منطقه ابتدا در تصرف عین‌الدوله صدراعظم دربار قاجار بود و نخستین مالک این اراضی و عمارت، مرحوم حاج محمدخان ابری (بسطامی) معروف به حاجب‌الدوله است. بعدها این عمارت توسط هرمز آرش از وراث حاجب‌الدوله خریداری شد. وی تغییراتی را در بنا اعمال کرد. پس از مرگ ارباب هرمز در دهه ۵۰ و مهاجرت خانواده او به خارج از کشور، این عمارت مدت‌ها به‌صورت متروکه بود.

با پیگیری دوستداران میراث فرهنگی از سال ۱۳۸۵، مرمت و احیای این بنا در دستور کار شورای شهر تهران قرار گرفت و پس از تصویب این امر، در ۱۵ اسفند ۱۳۹۰ خورشیدی، سازمان زیباسازی شهر تهران اقدام به مرمت و بازسازی این بنا کرد. در اوایل بهار ۱۳۹۳ مرمت این بنا به پایان رسید.

هرمز آرش معروف به ارباب هرمز یکی از زرتشتیان متولد در محله خیرآباد یزد بود. وی با حاصل کار و تلاش خود در هندوستان، به ایران بازگشت و در سال ۱۳۲۷ خورشیدی، تهرانپارس فعلی را از بیوه ابوالقاسم‌خان بختیار، بی‌بی عظیمه خانم بختیار، سه دانگ به نام خود و سه دانگ به نام همسرش، پری آگاهی آرش، خریداری کرد. این محدوده با حدود ۳۶ میلیون متر مربع مساحت، شامل سه قریه مجیدآباد، مهدی‌آباد و حسین‌آباد می‌شد. سپس هرمز آرش با مشارکت آقایان وفادار تفتی و رستم مرزبان و کمک آقایان مهندس ناصرزاده، پورتیمور و مهاجر، اقدام به نقشه‌برداری، خیابان‌کشی، تفکیک اراضی و احداث مراکز عام‌المنفعه شامل درمانگاه، مراکز پلیس، منابع آب، برق‌رسانی، مدارس، مساجد و غیره کرد.

عمارت فعلی معروف به ارباب هرمز مساحت تقریبی ۹۰۰ مترمربع دارد و به سبک ترکیبی از معماری سنتی با معماری غربی، در دو طبقه ساخته شده است. این بنا به‌همراه زیرزمینی کوچک در ابتدا در باغی به وسعت یک میلیون مترمربع بنا شده بود که در حال حاضر ۴۲ هزار مترمربع از آن باقی مانده است.

فرم بنای موجود با شکل اولیه آن بسیار متفاوت است و بنا حداقل در چهار مرحله دچار تغییرات اساسی شده است. مطابق شواهد، بنای اولیه منطبق با الگوی کوشک‌های ایرانی و با ابعادی کوچک‌تر بود که تزیینات گچ‌بری و کاشی‌کاری آن به‌صورت نخاله ساختمانی در گمانه‌زنی‌ها به دست آمد.

در مرحله بعد این بنای زیبا به‌شکل یک کوشک تابستانی با فضاهای باز، بازسازی می‌شود و نهایتا با حضور ارباب هرمز در بنا، پس از توسعه در دو جبهه غربی و شرقی، قسمت‌های ستون‌دار داخلی با اجرای جرزهای باربر از هم جدا می‌شوند.

موزه گرافیک ایران، اولین موزه طراحی گرافیک در آسیا است و شامل گنجینه‌ای ارزشمند از تاریخ گرافیک ایران می‌شود. این موزه سالانه میزبان گالری‌های متعددی از آثار هنری هنرمندان گرافیست ایرانی و خارجی است.

بازدید از موزه گرافیک ایران و عمارت ارباب هرمز از روز‌های یکشنبه تا پنجشنبه در نیمه اول سال از ساعت ۱۰ صبح تا ۱۸ و در نیمه دوم سال از ساعت ۹ تا ۱۷ امکان‌پذیر است.

نویسنده: علیرضا کیخا