- مدت زمان بازدید از این جاذبه: بین ۳ تا ۴ ساعت
- ایران، استان تهران، تهران، انتهای اتوبان بابایی
پارک ملی خجیر از جاهای دیدنی اطراف تهران است و در نزدیکی دیگر منطقه ارزشمند طبیعی اطراف پایتخت، یعنی پارک ملی سرخه حصار قرار دارد. با توجه به این همسایگی، خصوصیات طبیعی دو منطقه از جمله نوع جانوران و گیاهان شبیه به هم هستند؛ اما خجیر با توجه به فاصله بیشتر از تهران، دست‌نخورده‌تر و بکرتر مانده است. با کجارو همراه باشید.
هرآنچه باید در بازدید از پارک ملی خجیر بدانید:
معرفی پارک ملی خجیر
پارک ملی خجیر از کوهستان‌های بلند و تپه ماهورهای مرتفع و نیمه‌مرتفع تشکیل می‌شود که ارتفاع آن از ۱۲۰۰ تا ۲۱۳۸ متر متغیر است. قله‌های مهم پارک ملی خجیر شامل قله زلزله، بارجمالی، زیرک چال، سروکوه، زیرک چال، آسمان کوه، گویداغ، جنگل سوخته و دربندک می‌شود.
عکس از گوگل‌مپ (عکاس: سعید هاشم موسوی)
بارندگی در پارک ملی خجیر و سرخه حصار بیشتر ناشی از جریان‌های غربی و مدیترانه‌ای است که نزدیک به هشت ماه از سال، از اوایل پاییز تا نیمه‌های بهار، به تناوب منطقه را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. منابع آبی در پارک ملی خجیر عبارت‌اند از رودخانه جاجرود و چشمه‌ها. رودخانه جاجرود، از رودخانه های اطراف تهران، پس از عبور از سد لتیان در پارک جریان دارد. چشمه‌های خجیر نیز آبدهی بیشتری نسبت به پارک ملی سرخه حصار دارند. از چشمه‌های مهم این منطقه می‌توان به چشمه باغ انگوری، باغ اناری، دره چنار، سنگ بندی، باغشاه، نایب علی و سیدرضا اشاره کرد. کم‌باران‌ترین ناحیه پارک ملی خجیر دره مرکزی آن است.
پارک ملی خجیر کجاست؟
پارک ملی خجیر در انتهای اتوبان بابایی قرار دارد. مهمترین مسیر دسترسی به خجیر از طریق جاده پاسداران به پارچین است. بخشی از جاده تهران به دماوند نیز در نزدیکی منطقه صنعتی کمرد از حاشیه شمالی خجیر میگذرد.
موقعیت جغرافیایی پارک ملی خجیر روی نقشه
تاریخچه پارک ملی خجیر
پارک ملی خجیر از پارک های جنگلی تهران به شمار می‌آید و منطقه‌ای حفاظت‌شده در شرق پایتخت است. این محدوده حدود ۱۰٬۰۱۳ هکتار وسعت دارد و از سال ۱۳۶۱ بهعنوان پارک ملی تعیین شده است. خجیر بخشی از منطقه حفاظت‌شده جاجرود محسوب می‌شود که از حدود ۲۰۰ سال پیش بهعنوان شکارگاه سلطنتی قرق شده و در واقع قدیمی‌ترین منطقه شکار ممنوع در کشور است. منطقه جاجرود از سال ۱۳۱۰ به‌طور رسمی «شکارگاه سلطنتی» تعیین شد و طی مصوبه شماره ۹۰ تاریخ ۲۱ شهریور ۱۳۶۱ شورای عالی حفاظت محیط زیست با حدود و ثغور مشخص بهعنوان پارک ملی تعیین شد.
عکس از گوگل‌مپ (عکاس: سعید بزاز)
گونههای جانوری پارک ملی خجیر
منابع آب کافی، پناهگاه‌های متعدد و پوشش گیاهی متناسب با نیاز گونه‌ها، مجموعا زیستگاه مناسبی در دو پارک ملی خجیر و سرخه حصار و منطقه حفاظت‌شده جاجرود فراهم کردهاند؛ به‌خصوص پارک ملی خجیر از جنبه‌های زیباشناختی، بوم‌شناسی، ژنتیکی، آموزشی، گردشگری و اجتماعی-اقتصادی بسیار ارزشمند است و یکی از بهترین زیستگاه‌های البرز مرکزی به شمار می‌آید.
پستانداران
نکته مهم اینکه پستانداران به‌‌علت وابستگی شدیدی که به زیستگاه خود دارند، اغلب بهعنوان معرف زیستگاه معرفی می‌شوند. از طرف دیگر همین وابستگی به زیستگاه باعث شده است تا آنها در مقابل تخریب‌های ایجاد شده در زیستگاه حساسیت بیشتری از خود نشان دهند. از طرف دیگر به‌‌علت قطع ارتباط این مجموعه با مناطق همجوار خود به‌صورت جزیره‌ای در‌آمده و پستانداران این منطقه در رابطه با مهاجرت‌ها و جابه‌جایی‌های عادی فصلی خود دچار مشکل کرده است.
عکس از سایت کایت (عکاس: نامشخص)
تعداد گونههای موجود در هر یک از راسته‌ها به شرح زیر است:
- ۳ گونه از راسته حشره‌‌خواران (خارپشت اروپایی، حشره خور دورنگ، حشره خور دندان‌سفید)
- ۵ گونه از راسته خفاش‌ها (خفاش بال‌سفید، خفاش سبیل‌دار، خفاش‌گوش‌موشی کوچک، خفاش گوش‌پهن، خفاش دم آزاد اروپایی)
- ۱۶ گونه از راسته جوندگان (تشی، موش‌صحرایی، موش قهوه‌ای، موش سیاه، موش خانگی، موش ورامین، هامستر دم دراز، همستر خاکستری، جرد ایرانی، جرد لیبی، ول آبزی، ول اجتماعی، ول معمولی، ول حفار افغانی، دوپای کوچک، دوپای ناشناخته)
- ۱ گونه از راسته خرگوش‌ها (خرگوش)
- ۹ گونه از راسته گوشتخواران (گرگ، شغال، روباه معمولی، سمور، رودک، شنگ، کفتار، گربه وحشی، پلنگ)
- ۴ گونه از راسته زوج سمان (گراز، پازن، قوچ وحشی، آهو)
پرندگان
پارک‌های ملی خجیر و سرخه حصار و منطقه حفاظت شده جاجرود به‌‌علت برخورداری از زیستگاه‌های مختلف اعم از رودخانه، کوهستان، استپ، دارستان، کشتزار و باغات و همچنین قرارگیری در مسیر مهاجرت تعداد زیادی از گونههای مهاجر، از موقعیت بسیار خوبی برای زندگی پرندگان برخوردار است. به همین دلیل گونههای متنوعی از پرندگان در زیستگاه‌های مختلف آن مشاهده می‌شود.
عکس‌های گالری از خبرگزاری فارس (عکاس: مهدی بلوریان)، صفحه اینستاگرام masoud_roshan61 (عکاس: مسعود روشن) و صفحه اینستاگرام farshid.samimi (عکاس: فرشید صمیمی)
درمجموع پرندگان پارک‌های ملی خجیر و سرخه حصار و منطقه حفاظت‌شده جاجرود ۱۱۵ گونه هستند که ۲۲/۶ درصد آنها را پرندگان ایرانی تشکیل می‌دهند؛ پرندگانی نظیر کبک‌معمولی و تیهو، اردک سرسبز، خوتکا و نوک پهن، زردپره، پری شاهرخ، هدهد و سبز قبا و پرندگان شکاری مانند عقاب شاهی. طوطی طوق صورتی ، بلبل خرما و مینا بومی منطقه نیستند و توسط انسان از مکان‌های دیگر به تهران منتقل و رها شدهاند. تعداد این پرندگان رو به افزایش است.
خزندگان
در پارک‌های ملی خجیر و سرخه حصار و منطقه حفاظت شده جاجرود تعداد ۲۷ گونه خزنده شناسایی شدهاند که شامل ۹ گونه از راسته سوسمارها، ۱۷ گونه از راسته مارها و یک گونه لاک پشت است. گونه شاخص منطقه بزمجه بیابانی تعیین شده است. البته در منطقه گونههای با اهمیت دیگری نظیر لاک‌پشت مهمیزدار غربی وجود دارد که علاوه بر آنکه حمایت شده است، در طبقه‌بندی IUCN نیز تحت عنوان آسیب‌پذیر (vulnerable) قرار دارد. سایر گونههای با اهمیت از قبیل افعی البرزی، افعی شاخدار، بزمجه دشتی در منطقه وجود دارند که در لیست IUCN به نوان گونههای در معرض خطر انقراض هستند.
عکس از پایگاه خبری دیده‌بان محیط زیست و حیات وحش ایران (عکاس: نامشخص)
پوشش گیاهی پارک ملی خجیر
در پارک ملی خجیر ۳۵ جامعه گیاهی متشکل از جوامع طبیعی، نیمه طبیعی و فرهنگی–زراعی وجود دارند. بهترین جنگل پسته وحشی البرز نیز در این منطقه روییده است. درختان بادام کوهی، داغداغان و ارس از دیگر درختان مهم این پارک ملی هستند. از گونههای دارویی، صنعتی و خوراکی مشخص پارک ملی خجیر می‌توان به شیرخشت، سوفورا، روناس، چنار، زرشک، سپیدار، سیاه‌تلو، ارمک، افرا، کاج، زالزالک، زبان گنجشک، عرعر، اقاقیا، تنگرس، ریش بز، چوبک، گل گندم، انواع گز و انواع بید اشاره کرد. جاذبه طبیعی دیگر منطقه تعداد بسیار شقایق‌های وحشی در اواسط بهار است. متاسفانه چیدن گل‌ها توسط گردشگران موجب شده است تا تعداد آنها به‌شدت رو به کاهش باشد.
عکس‌های گالری از صفحه اینستاگرام pardiscounty (عکاس: نامشخص)
عوامل تهدید‌کننده پارک ملی خجیر
ساخت و سازهای غیرمجاز، تعارضات و تصرفات صنایع نظامی پارچین و هوا-فضا، تخریب حاصل از اجرای پروژه‌های ملی و احداث راه‌های دسترسی متعدد، حفر چاه‌های غیرمجاز در منطقه، شکار و صید غیرمجاز، آتش‌سوزی عرصه‌های طبیعی و بکر، احداث گلخانه‌های غیرمجاز و ورود سموم کشاورزی به چرخه محیط، احداث سد ماملو، جنگل‌کاری منابع طبیعی با درختان غیربومی، برداشت غیرمجاز سنگ از بستر رودخانه از عوامل تخریب و تهدید منطقه هستند.
بهترین زمان بازدید از پارک ملی خجیر
زمان بازدید با توجه به فاکتورهایی نظیر فصل زادآوری و تولید مثل حیات وحش منطقه و خطرات حضور انسان‌ها، اوایل تیرماه تا اوایل آبان ماه است. شایان ذکر است بازدید و گردشگری در محدوده‌های باغشاد، باغ انگوری و زیستگاه‌های این منطقه به‌دلیل قرارگیری در ناحیه امن پارک ملی باید محدود و محدودتر شود و از سایر مسیرهای تعیین شده استفاده کرد که تاثیر کمتری در مدیریت منطقه دارد.
عکس از صفحه اینستاگرام kavehseyedahmadian (عکاس: کاوه سیداحمدیان)
اطلاعات بازدید از پارک ملی خجیر
برای بازدید از پارک ملی خجیر نیازمند اخذ مجوز لازم از اداره‌کل حفاظت محیط زیست استان تهران هستید. این اداره در سه‌راه تهرانپارس، کیلومتر ۸.۵ بزرگراه شهید یاسینی، پارک سرخه حصار، خیابان گل مریم قرار دارد. بدون در دست داشتن مجوز امکان بازدید از پارک را نخواهید داشت. برای بازدید نکات زیر را در نظر داشته باشید:
- اگر قصد اقامت شبانه دارید میتوانید خانههای بومیان روستا را کرایه کنید. کمپینگ در این منطقه می‌تواند خطرناک باشد.
- در پارک ملی خجیر امکانات خاصی در نظر گرفته نشده است. در ورودی پارک، سرویس بهداشتی تعبیه کردهاند.
- برای بازدید کفش مناسب پیاده‌روی بپوشید و وسایلی نظیر آب آشامیدنی و خوراکی، کرم ضدآفتاب، کلاه، عینک آفتابی و زیرانداز به‌همراه داشته باشید.
- تنها در مسیرهای مشخص‌شده پیاده‌روی کنید. دسترسی به برخی از قسمت‌ها ممنوع است و بازدید از آنها با اجازه محیط‌بانان امکان دارد.
- در بازدید به محیط زیست آسیب نزنید و زباله‌های خود را در طبیعت رها کنید.
سوالات متداول
پارک ملی خجیر کجاست؟
پارک ملی خجیر در انتهای اتوبان بابایی قرار دارد. مهمترین مسیر دسترسی به خجیر از طریق جاده پاسداران به پارچین است. بخشی از جاده تهران به دماوند در نزدیکی منطقه صنعتی کمرد نیز از حاشیه شمالی خجیر میگذرد.
آیا بازدید از پارک ملی خجیر امکان دارد؟
بله. برای بازدید از پارک ملی خجیر نیازمند اخذ مجوز لازم از اداره‌کل حفاظت محیط زیست استان تهران هستید.
چه امکاناتی در پارک ملی خجیر در نظر گرفته شده است؟
در پارک ملی خجیر امکانات خاصی در نظر گرفته نشده است. در ورودی پارک، سرویس بهداشتی تعبیه کردهاند. برای اقامت نیز میتوانید خانههای بومیان روستا را کرایه کنید.
بهترین زمان بازدید از پارک ملی خجیر چه فصلی است؟
زمان بازدید با توجه به فاکتورهایی نظیر فصل زادآوری و تولید مثل حیات وحش منطقه و خطرات حضور انسان‌ها، اوایل تیرماه تا اوایل آبان ماه است.
نویسنده: نرگس صالح نژاد