قدمگاه خرانق (مشهدک)

قدمگاه خرانق یا مشهدک، بنایی از خشت و گل در پشت کاروان‌سرای خرانق است که آن را محل اقامت امام رضا (ع) حین سفر از مدینه تا مرو می‌دانند. در آن سنگ‌نوشته‌اى بر ديوار دیده می‌شود که تاریخ ۵۹۵ هجرى قمری را نشان می‌دهد و بنا بر اعتقاد مردم حکايت از عبور حضرت رضا (ع) از اين روستا دارد. قدمگاه از جاهای دیدنی خرانق است که هر ساله گردشگران زیادی را به خود جذب می‌کند.

قدمگاه خرانق در روستای خرانق در استان یزد قرار دارد که برای بازدید از آن باید مسیر اردکان به طبس را در پیش بگیرید.

• آدرس: استان یزد، ۶۰ کیلومتری شمال شرق شهر یزد، در مسیر اردکان به طبس، روستای خرانق (نمایش روی نقشه)

منبع عکس: سایت didanist.com (عکاس: ناشناس)

مردم بسیاری برای بازدید از قلعه‌ خرانق به شهر اردکان سفر می‌کنند و هنگامی که به این منطقه می‌آیند، تازه متوجه می‌شوند که در کنار این قلعه، قدمگاه حضرت امام رضا (ع) وجود دارد.

یکی از عوامل حفظ موجودیت روستا، راه فارس-کرمان-یزد به مشهد بوده است که روستای خرانق یکی از منزلگاه‌های آن به حساب می‌آمد. از مهم‌ترین وقایع تاریخی که در خرانق رخ داده است، می‌توان به عبور و توقف حضرت ثامن ‌الائمه (ع) در این روستا در قرن سوم هجری اشاره کرد. درباره مسیر عبور امام رضا (ع) از مدینه تا مرو، روایات متفاوتی وجود دارد؛ ولی بر اساس تحقیقات، مسیر واقعی عبور امام (ع) از دل کویر و از طریق روستای خرانق به‌سمت خراسان بود که یکی از راه‌های متداول آن زمان به شمار می‌رفت. ایشان در طول مسیر برای استراحت و رفع خستگی کاروان، در شهر خرانق یزد اردو می‌زنند. همین موضوع باعث شد که پس از شهادت حضرت، این محل به‌عنوان قدمگاه یا آخرین منزل ایشان مورد توجه قرار گیرد.

قدمگاه خرانق یزد معروف به مشهدک است و مردم و اهالی این منطقه، آن را محل عبادت و نماز حضرت امام علی بن موسی الرضا (ع) می‌دانند و به همین دلیل آن مکان را محترم و مقدس می‌شمارند و گاهی قاریان در آن به قرائت قرآن می‌پردازند.

منبع عکس: سایت didanist.com (عکاس: ناشناس)

مردم خرانق محل حضور حضرت امام رضا (ع) را مقدس شمردند و پس از شهادت ایشان، در این محل ساختمانی ساختند و آن را «مشهد» نامیدند. به‌مرور زمان آن ساختمان ویران شد و در سال ۵۹۲ هجری قمری «بوبکر بن علی بن نصر» دستور بازسازی مشهد را داد که به دست «یوسف بن علی بن محمد» تجدید بنا شد. این سازه بار دیگر از بین رفت تا اینکه در سال ۱۳۸۵ هجری شمسی اداره میراث فرهنگی شهرستان اردکان آن را به همان سبک سابق بازسازی کرد.

منبع عکس: سایت didanist.com (عکاس: ناشناس)

قدمگاه که در کنار گورستان خرانق قرار دارد، از گل درست شده است و مساحت کمی دارد. روی یکی از دیوارهای این بقعه که به طرف قبله ساخته شده است، سنگی به رنگ خاکستری به طول ۲۹ و عرض ۲۷ سانتی‌متر دیده می‌شود که گویا در گذشته به‌عنوان محراب استفاده می‌شد. نوشته‌هایی در مورد جهت حرکت امام رضا (ع) به‌همراه افرادش به خط نسخ روی این محراب به چشم می‌خورد و تاریخ درج شده آن عدد ۵۹۵ را نشان می‌دهد. جالب است بدانید که این نوشته به زبان فارسی و توسط شخصی به نام یوسف بن علی بن محمد نگاشته شده است. روی سنگ کلماتی همچون «لا اله الا الله، محمد رسول ‌الله، اميرالمؤمنين» وجود دارد.

در کتیبه قدمگاه خرانق آمده است:

به تاريخ ست و تسعين مائه، علی ابن موسی‌الرضا اينجا رسيده است و در اين مشهد (آمد) و مقام کرد، و به تاريخ سنه اثنی و تسعين و خمسائه مشهد خراب بوذ (بود) و از جهد بوبکر بن علی ابي‌نصر رحمه الله فرموذنذ (فرمودند) و به دست ضعيف پرگناه يوسف‌ بن علی بن محمد بنا واکرده شذ (بنا کرده شد). خدايا (خدايا) بر آن کس رحمت کن کی (که) يک بار قل هوالله به اخلاص در کار آنک (آن که) فرموذ (فرمود) و آنک کرد و آنک خواند کنذ (کند). کتيبه يوسف بن علی بن محمد، فی شهر ربيع الاول سنه خمس و تسعين مائه. ۵۹۵.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: رسول سلیمانی)

در اطراف مشهدک، بقعه‌‌ای متعلق به بابا خادم وجود دارد که گفته می‌شود از مریدان و خدمتگزاران امام رضا (ع) بوده است. وی در این سفر همراه امام (ع) بود و در بین راه دچار بیماری شد و از دنیا رفت. البته سندی مبنی بر صحت این موضوع وجود ندارد. این بقعه دارای گنبد است؛ گرچه سنگ و کاشی‌های آن قدمتی ندارند.

عکس هوایی از روستای خرانق؛ منبع عکس: ویکی‌پدیا (عکاس: مهدی خبره‌دست)

• کاروان‌سرا: در نزدیکی قدمگاه خرانق، کاروان‌سرایی به نام رباط شازده وجود دارد که محققان معتقد هستند به دستور محمد‌ولی‌میرزا، از فرزندان فتحعلی شاه، ساخته شده است.
• قلعه: مهم‌ترین جاذبه روستای خرانق، قلعه‌ای است که ظاهرا قدمتی ۴,۵۰۰ ساله دارد. این روستا در قدیم مورد حمله راهزنان و دزدان بسیاری قرار می‌گرفت که باعث شد، اهالی روستا قلعه خرانق را بسازند و به‌مدت طولانی در آن زندگی کنند.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: Lada Kaiser)

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: Natali Morhun)

• هنگام بازدید از قدمگاه احترام این مکان را حفظ کنید.
• در کنار بازدید از قدمگاه خرانق می‌توانید اقلامی نظیر پسته و زردک و دست‌بافته‌های زنان روستا را به‌عنوان سوغاتی تهیه کرده و از این راه به رونق اقتصادی مردم بومی کمک کنید.
• تلاش خود را برای حفاظت از جاذبه‌های تاریخی خرانق به کار ببندید و از ریختن زباله و نوشتن یادگاری بپرهیزید.
• برای بازدید از روستای خرانق هزینه‌ای دریافت نمی‌شود و همه روزه امکان دیدن آن وجود دارد.

نویسنده: محمد مهدی حسنی/ بازنویسی: صدیقه شجاعی