خانه تقدیری (گنجینه قنات اردکان)

خانه تقدیری یا تقدیریان که به‌عنوان گنجینه قنات اردکان نیز شناخته می‌شود، از آثار دوره قاجار و متعلق به یکی از تجار اردکان با نام تقدیری بوده است. این خانه به سبک خانه‌های چهار وجهی یزدی بنا شده و دارای یک حیاط مرکزی است که اتاق‌های خانه دور آن قرار گرفته‌اند. خانه تقدیری اردکان در تاریخ ۲۷ دی‌ماه سال ۱۳۷۷ هجری شمسی با شماره ۲۱۸۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: بهراد موعودی)

خانه تقدیری یا گنجینه قنات اردکان یکی از جاهای دیدنی اردکان و از آثار مهم تاریخی و معماری این شهر است که در خیابان حائری قرار دارد. اگر با وسیله نقلیه شخصی تردد می‌کنید، ابتدا از خیابان امام خمینی (ره) به بلوار آیت‌الله خامنه‌ای بروید و سپس وارد خیابان آیت‌الله فکور شوید. این خیابان با خیابان حائری تقاطع دارد. خانه تقدیری اردکان در سمت چپ خیابان حائری است.

• آدرس: استان یزد، اردکان، بلوار آیت‌الله خامنه‌ای، خیابان حائری (نمایش روی نقشه)

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: بهراد موعودی)

خانه تقدیری اردکان از زیباترین خانه‌های تاریخی ایران است که با معماری منحصربه‌فرد خود یکی از بهترین دیدنی‌های شهر اردکان به حساب می‌آید. این خانه متعلق به تاجری­ اردکانی به نام تقدیری بود که آن را برای استفاده شخصی بنا کرد و حدود ۱۰۰ سال در اختیار این خانواده و نوادگان مرحوم تقدیری قرار داشت.

پنجره‌های پنج‌دری و سه‌دری با شیشه‌های رنگی، حیاط ­کوچک با حوض فیروزه‌­ای، ایوان‌ها، سرسراها و راهروهای طویل، همه و همه می‌­تواند لحظاتی شما را از دنیای پرهیاهوی امروزی به روزهای آرام و شیرین ­کودکی ببرند.

خانه تقدیری در تاریخ ۲۷ دی ماه سال ۱۳۷۷ هجری شمسی با شماره ثبت ۲۱۸۶ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت. هم‌اکنون اداره میراث فرهنگی و گردشگری شهر اردکان در این خانه مستقر است.

منبع عکس گالری: گوگل مپ (عکاس: بهراد موعودی)

خانه تقدیری را گنجینه قنات اردکان نیز می‌شناسند. دلیل این نام‌گذاری وجود ابزار‌ها و تجهیزات حفاری و مسیریابی در عملیات حفر قنات در این مکان است. در بخش‌های مختلف حیاط این خانه لوازمی همچون چرخ چاه، طناب، دلو، کلنگ، بیلچه و چراغ چاه به چشم می‌خورد. علاوه بر این، اطلاعاتی در طول بازدید به شما داده می‌شود تا با مراحل حفر قنات و جایگاه قنات در توسعه شهرها و روستاهای کویری آشنا شوید.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: بهراد موعودی)

از آنجا که اردکان شهری کویری به حساب می‌آید، ­خانه تاریخی و زیبای تقدیری نیز مانند سایر خانه‌های کویری از معماری ­خاص این مناطق برخوردار است. ساختمان‌های­ کویری اغلب از الگوی حیاط مرکزی پیروی می‌کنند؛ چراکه این الگو کمک می‌کند تا تعادلی میان گرمای زیاد تابستان و سرما و طوفان در زمستان ایجاد شود. خانه تاریخی تقدیری اردکان نیز از الگوی حیاط مرکزی و ساخت چهار وجهی ساختمان بی‌بهره نیست. دلیل تمایز این­ خانه با سایر خانه‌­های یزد این است که ویژگی‌های مربوط به خانه‌های ثروتمندان دوره قاجار را دارد. خانه دو طبقه تقدیری که از خانه‌های اربابی محسوب می‌شود، دو بخش اعیان‌نشین و نوکرنشین دارد. طبقه­ بالای ­خانه مخصوص سکونت ارباب و طبقه­ ­پایین­ برای نوکران و رعیت بوده ­است. تنها فضای مشترک بین ارباب و نوکران مطبخ محسوب می‌شد که در طبقه پایین خانه به چشم می­‌خورد.

در این خانه تاریخی نیز مانند سایر خانه‌­های دوره قاجار از الگوی تقارن استفاده شده است. در تمام فضاها­ی آن می‌توان شاهد تقارن بین پنجره­‌ها، ستون­‌ها و سایر اجزای ­خانه بود. همچنین استفاده از گچ‌بری­‌ها و تزیینات در داخل ساختمان، پنجره‌های با قوس کمانی و شیشه‌­های رنگی، از ویژگی‌های معماری دوره قاجار هستند.

منبع عکس: سایت gotoyazd.com (عکاس: ناشناس)

در خانه تقدیری یک حیاط مرکزی به چشم می‌خورد که بخش‌های مختلف ساختمان دور آن شکل گرفته است. این ­بنا شکلی چهار ­وجهی دارد و حوض زیبا و درختچه‌های کوچک به تلطیف هوای آن کمک می‌کنند.

معماری اتاق‌های خانه مبتنی بر طراحی پنج‌دری و سه‌دری است. پنج‌دری‌ها که از شاخصه‌های معماری خانه‌های سنتی هستند، شامل اتاقی بزرگ به‌عنوان تالار اصلی خانه می‌شوند که با پنج پنجره به هم پیوسته رو به ایوان قرار دارند. پنجره‌های اتاق این خانه دارای شیشه‌های کوچک رنگی است که در دوره قاجار در خانه‌های سنتی به‌طور معمول استفاده می‌شد.

اتاق‌های سه‌دری نیز در معماری‌های سنتی معمولا در نقش اتاق خواب بوده‌اند و در پشت اتاق‌های اصلی در انتهای خانه قرار دارند. معماری این اتاق‌ها و محافظه‌کاری در طراحی آن­‌ها به‌دلیل حفظ حریم شخصی و ایجاد فضایی دنج برای اهل خانه بوده ­است. هیچ‌گونه راه­ ورودی از حیاط به داخل اتاق‌های خواب وجود ندارد و تنها راه دسترسی به آن‌ها از طریق راهروها کنارشان است.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: بهراد موعودی)

مناطق ­کویری به‌طور کلی دارای هوایی گرم در تابستان و بسیار سرد و سوزان در زمستان هستند. بنابراین، سعی می‌­شود که در معماری این­ خانه‌ها با تعبیه فضاهای مختلف بتوان این اقلیم خشن را قابل‌تحمل­‌ کرد. در خانه تاریخی تقدیری نیز فضای تابستان‌نشین در قسمت جنوبی بنا با پنجره‌های بزرگ و شیشه‌های رنگارنگ به چشم می‌خورد.

اتاق‌هایی که در بخش شمالی ساختمان هستند، با کمترین روزنه برای استفاده در فصل زمستان به کار می‌­رفتند. در خانه‌های کویری در فصل زمستان از اتاق‌های دارای پنجره­‌های رو به جنوب و در فصل تابستان از اتاق­‌هایی با پنجره‌­های رو به شمال استفاده می‌شود.

قسمت‌های شرقی این­ خانه نیز که پاییزنشین و بهارنشین است، از طریق پنجره­‌های ­کوچک، نور ضعیفی را به داخل خانه می‌آورد تا مکانی ایده­‌آل برای خواب نیمروزی و استراحت باشد.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: بهراد موعودی)

پایاب یکی دیگر از بخش‌های خانه تقدیری است که آب قنات بهاالدین از آن می‌گذرد. این پایاب فضا و آب‌وهوای خشک خانه تقدیری را مرطوب می‌کند و در تابستان حال مساعدتر و طبیعی‌تری به خانه می‌دهد و بر لطافت هوای خانه تاثیر می‌گذارد.

در بخش جنوبی خانه تقدیری و کنار اتاق‌های تابستان‌نشین، بادگیر زیبا و بلند خانه قرار دارد که برای تعدیل هوای اتاق‌ها به کار می‌رود. از جذاب‌ترین و خلاق‌ترین اقدامات مردم سخت­کوش ­کویر برای مبارزه با گرمای سوزان، استفاده از بادگیر در معماری خانه‌­ها بوده است. این بادگیر در اتاقی تعبیه شده است که در انتهای آن منفذی وجود دارد تا باد از طریق این منفذ به‌سمت پایاب برود و با خنکای آب درآمیزد و هوای خانه را مطبوع و دلچسب کند.

با توجه به اینکه در فصل زمستان هوا به‌شدت خشک و سرد می­‌شود، بادگیر با عبور هوای مرطوب، رطوبت خانه را حفظ می‌کرد. ازاین‌رو علاوه بر تابستان، بادگیر در زمستان نیز کاربرد داشت.

از دیگر ویژگی­‌های معماری این خانه تالاری بزرگ در زیر­زمین است که با قدم گذاشتن در آن متوجه خنکی و رطوبت دلنشین فضای آن می­‌شوید. از این بخش از خانه در ماه‌های گرم سال استفاده می‌شد.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: بهراد موعودی)

• برای بازدید از خانه تقدیری حتما قبل از مراجعه تماس بگیرید تا از بازبودن آن مطمئن شوید.
• بلیط بازدید از خانه تقدیری برای گردشگران ایرانی در سال ۱۴۰۰ برابر با ۵۰۰۰ تومان و برای گردشگران خارجی ۲۵,۰۰۰ تومان است.
• امکان بازدید از پایاب و سرداب این خانه میسر است.
• اردکان تابستان­‌هایی بسیار گرم و طاقت‌­­‌فرسا دارد و در نتیجه بهترین زمان سفر به این شهر و بازدید از خانه تقدیری در فصول پاییز و بهار است.

منبع عکس کاور: گوگل مپ. عکاس: Behrad Moudi

نویسنده: زهرا آذرنیوش/ بازنویسی: صدیقه شجاعی