موزه مردم‌ شناسی رفسنجان

یکی از شهرهای بزرگ استان کرمان که از تعدادی از جاذبه‌های گردشگری میزبانی می‌کند، رفسنجان است. این شهر قدمتی تاریخی دارد و بناهای متنوعی در گوشه‌گوشه آن، از این پیشینه می‌گویند. یکی از این ابنیه، حمام آقا سید مهدی است که امروزه موزه مردم‌شناسی رفسنجان در آن قرار دارد.

با بازدید از موزه مردم‌شناسی رفسنجان می‌توان با گذشته اهالی این شهر، نوع پوشش، وسایل مورد استفاده و شیوه کسب‌و‌کار آن‌ها در قدیم آشنا شد. علاوه بر وسایل قدیمی و ابزارآلات تاریخی، در این موزه تعدادی مانکن از زنان و مردان رفسنجانی به چشم می‌خورد که از سبک زندگی و سنن گذشته‌ها حکایت دارند. با کجارو همراه باشید و از موزه مردم‌شناسی رفسنجان بیشتر بخوانید.

یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های فرهنگی و تاریخی رفسنجان، موزه‌ مردم‌شناسی آن است که در یک حمام قدیمی با اسم آقا سید مهدی قریشی قرار دارد. این بنای قدیمی در گذشته با نام سازنده آن، سید مهدی قریشی، از خیرین و تجار نامی رفسنجان،‌ معروف بوده است. قدمت بنای حمام به اوایل دوره قاجار بازمی‌گردد. این حمام در سال ۱۳۸۴ خورشیدی، پس از تعمیرات و نوسازی، به موزه‌ باستان‌شناسی، مردم‌شناسی و دیرینه‌شناسی رفسنجان تبدیل شد.

عکس از وب‌سایت destinationiran.com (عکاس: نامشخص)

موزه مردم‌‌شناسی رفسنجان در خیابان شهید بهشتی، مجاور مسجد امام خمینی، در حمام سید آقا مهدی قرار دارد و برخی از دیگر جاهای دیدنی رفسنجان در فاصله کمی از آن واقع شده‌اند. (مشاهده روی نقشه)

• فاصله موزه مردم‌ شناسی‌رفسنجان تا بازار تاریخی رفسنجان: حدود ۱۵۰ کیلومتر
• فاصله موزه مردم‌ شناسی‌رفسنجان تا عمارت باقری: حدود ۱.۵ کیلومتر
• فاصله موزه مردم‌ شناسی‌رفسنجان تا موزه ریاست جمهوری : حدود ۱.۵ کیلومتر

عکس‌های گالری از خبرگزاری فارس (عکاس: مهسا حقانیت)

حمام‌های قدیمی از چهار بخش با نام‌‌های سربینه،‌ گرمخانه، خزینه و چال حوض تشکیل می‌شدند. این فضاها هر یک کاربرد و خواص درمانی خاص خودش را داشتند. در فضای سرد و خشک سربینه، افراد لباس‌هایشان را در می‌آوردند و با یک‌دیگر احوال‌پرسی و گفت‌و‌‌گو می‌کردند. در کنار سربینه،‌ فضای اصلی حمام به نام گرمخانه با طبع گرم و خشک واقع شده که در حقیقت محل حمام و حضور دلاک بود و مهم‌ترین بخش حمام سنتی محسوب می‌شد.

پس از این فضا، خزینه با هوای گرم‌و‌مرطوب و سپس چال حوض یا هشتی با استخر آب سردی در آن واقع شده بودند. قانون ساخت حمام این بود که آب خزینه و چال حوض از یک سمت وارد و از سمت دیگر خارج شود تا آب این دو استخر به‌طور همیشگی پاک و تمیز باشد. در طب سنتی اشاره شده است که حمام کردن با شرایط خاصی می‌تواند باعث چاقی یا لاغری شود؛ به این صورت که حمام پس از غذا بدن را چاق و حمام با شکم خالی باعث لاغری می‌شود. پزشکان طب سنتی به مردم آن زمان توصیه می‌کردند که متناسب با نوع مزاجی که دارند، از کدام فضاهای حمام‌ سنتی استفاده بیشتر یا کمتری کنند.

در موزه مردم‌ شناسی رفسنجان انواع مجسمه، وسایل عتیقه، ایزار بافندگی، دستگاه‌های ریسندگی، آسیا‌‌های آبی، نسخ‌‌ کاغذی قدیمی، زینت‌‌آلات، دیگ‌ سنگی، ظروف سفالی و چند عکس از بزرگان و حاکمان شهر رفسنجان (متعلق به اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی) به نمایش گذاشته شده است. همچنین مانکن‌هایی گوناگون در موزه جای گرفته‌اند که به موضوعات مختلف می‌پردازند؛ از جمله آیین و رسوم عروسی رفسنجانی‌ها در دوره قاجار، زنانی با سینی‌ها پر از گل، سکه و انواع خوراکی‌ از جمله پسته رفسنجان، مردان با پوشش محلی مشغول نواختن دهل و شیپور و مردی با لباس و کلاه جاهلی.

عکس‌ از خبرگزاری فارس (عکاس: مهسا حقانیت)

در قسمتی دیگر، وسایل سنتی حمام نظیر تخته چوبی حنابندان، سنگ پا،‌ شانه‌ چوبی و ظروف مسی به نمایش گذاشته شد‌ه‌اند. وسایل دلاکی مانند تیغ و آینه، وسایل زینتی و کشفیاتی از گوری تاریخی در حومه‌ رفسنجان در بخش دیگری جای گرفته‌اند. در آخرین اتاق حمام آقا سید مهدی قریشی رفسنجان نمونه‌هایی از تمپوشه‌‌های سفالی (وسیله‌ای برای انتقال آب)، آجرهای سنتی متعلق به بناهای مختلف رفسنجان، خمره‌های بزرگ گندم، سنگ‌ آسیاب‌های قدیمی و سنگ قبرهای تاریخی دیده می‌شود. یکی از جالب‌ترین اشیا موجود در این حمام، خمره تصفیه‌کننده آب است؛ آب از این خمره‌‌ خاص به بیرون می‌تراود و طی این تراوش، املاح آن جدا می‌شوند. در بعضی از ویترین‌ها و طاقچه‌های موزه نیز انواع کلون و قفل در و یکی از اولین تلفن‌های هندلی وارد شده به رفسنجان در معرض دید قرار دارند.

عکس‌ از خبرگزاری فارس (عکاس: مهسا حقانیت)

در بخش صنعت و‌ معدن موزه مردم‌شناسی رفسنجان، دستگا‌‌هایی مثل خرمن‌کوب، انبر مخصوص کاشت، وسایل کشاورزی سنتی، دولاب و گاوآهن جای گرفته‌اند. یک کارگاه کوچک آهنگری نیز شبیه‌سازی شده است که مجسمه یک آهنگر و شاگردش در آن قرار گرفته‌اند. روی یکی از دیوارهای حمام تابلویی نصب شده است که گزارش مالی شهرداری رفسنجان در سال ۱۳۴۳ هجری شمسی را نمایش می‌دهد.

عکس‌ از خبرگزاری فارس (عکاس: مهسا حقانیت)

یکی از مانکن‌های موزه متعلق به پیرزنی با لباس محلی است که مشکی بزرگ جلوی خود دارد. وسایلی سفالی با نام «شیرآور» و «شیردان» در کنار مجسمه این پیرزن قرار گرفته‌اند. در گذشته از شیرآور برای نگه‌داری لبنیات و گوشت استفاده می‌کردند؛ به شکلی که روی شیردان آب می‌پاشیدند تا خنک شود؛ سپس شیر و انواع لبنیات را زیر آن قرار می‌دادند. شاید بتوان شیرآور و شیردان را نسخه اولیه‌ و ساده‌ای از یخچال دانست. همچنین مانکن زن دیگری را می‌توان دید که در حال پخت نان محلی رفسنجان، به نام «کرنو» یا «کرنون» است.

مانکن پسر تراشیده با مدادی در دست، از دیگر مانکن‌های جذاب موزه محسوب می‌شود. چراغ‌نفتی کوچکی به‌همراه کمد چوبی قدیمی و چند خمره در کنار مجسمه پسر قرار گرفته‌‌اند. در پیرامون مانکن زن خانه‌دار که لباس زنان قدیم رفسنجان را پوشیده و در حال ریسندگی است، وسایلی قدیمی نظیر سماور، اتوی ذغالی، صندوقچه و ظرف سفالی دیده می‌شود. تعدادی قالیچه قدیمی کوچک نیز در نزدیکی مانکن دختری واقع شده است که هاون چوبی و «کتکو» (وسیله‌ای چوبی برای شستن فرش) را در دست دارد.

عکس‌های گالری از خبرگزاری فارس (عکاس: مهسا حقانیت)

• ساعات بازدید موزه مردم‌شناسی رفسنجان از ۹ تا ۱۸ است.
• بهای بلیط موزه مردم‌شناسی رفسنجان (در سال ۱۴۰۰) چهار هزار تومان است.
• در سفر به شهرهای گوناگون، به فرهنگ‌ بومی منطقه احترام بگذارید.
• آثار تاریخی میراث اجداد ما هستند. آن‌ها را پاس بداریم.

عکس‌ از خبرگزاری فارس (عکاس: مهسا حقانیت)

نویسنده: سعید صالحی.

منبع عکس کاور: گوگل مپ. عکاس: mohammad dahaghin