پارک ملی خبر

پارک ملی خبر با جنگل‌های انبوه و رودخانه‌های پرآب به ویترینی از گونه‌های گیاهی و جانوری در حال انقراض همچون عقاب طلایی و یوزپلنگ آسیایی تبدیل شده است و به بهشت گم‌شده کویر شهرت دارد. یک گردشگر یا متخصص با حضور در پارک ملی خبر کرمان، در همان قدم اول از برخورد با شگفتی‌های فراوان این پارک عظیم در دل کویر هیجان‌زده خواهد شد.

پارک ملی خبر یازدهمین منطقه‌ای محسوب می‌شود که در ایران عنوان پارک ملی را به خود اختصاص داده است. این پارک در سال ۱۳۷۰ به‌عنوان منطقه گردشگری فرهنگی در سازمان فرهنگی یونسکو به ثبت رسید و امروزه این منطقه به‌عنوان یکی از جاهای دیدنی استان کرمان، میزبان گردشگران طبیعت‌دوست است. با کجارو همراه باشید و با پارک ملی خبر آشنا شوید.

پارک ملی خبر و پناهگاه حیات وحش روچون، بین N۲۸۵۹ تا N۲۸۲۵ عرض شمالی و E۵۶۰۲ تا E۵۶۳۹ طول شرقی واقع شده است و از جاهای دیدنی بافت به شمار می‌رود.

• آدرس:استان کرمان، بافت، ۶۰ كیلومتری جنوب بافت (مشاهده روی نقشه)

عکس از ویکی‌مدیا (عکاس: سینا نجم الدینی)

توسعه پایدار ایجاب می‌کند بخشی از اراضی کره زمین به‌عنوان مناطق حفاظت‌شده کنار گذاشته شوند. با توجه به افزایش جمعیت جهان، این مناطق با حفاظت از میراث طبیعی و فرهنگی، به‌منظور استفاده مردم و تضمین تعادل اکولوژیکی نقش مهمی در جامعه انسانی ایفا می‌کنند. یکی از این نمونه‌ها پارک ملی خبر در استان کرمان است.

پارک ملی خبر دارای ویژگی‌های استثنایی است و طیف گسترده و متنوعی از چشم‌اندازها، رویشگاه‌ها، زیستگاه‌ها، گونه‌های جانوری و جوامع گیاهی را عرضه می‌دارد. تنوع آب‌و‌هوای منطقه شامل سردسیری، معتدل و گرمسیری می‌شود که دو تیپ رویشی ایران ـ تورانی و خلیج ـ عمانی را موجب شده است؛ به‌گونه‌ای که حدود ۴۷۰ گونه گیاهی را در منطقه شناسایی کرده‌اند. همچنین حیات وحش غنی و متنوع پارک ملی خبر کم‌نظیر است.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: مسعود دلواری)

از دامنه‌های سرسبز کوه خبر، دشت‌ها، چراگاه‌ها و ارتفاعات نیمه گرمسیری و مناطق معتدل گرفته تا زمین‌های گرمسیری جنوبی، در هر گوشه‌ای از پارک ملی خبر، پوشش‌های گیاهی خاصی پروریده است. این منطقه در هر فصل از سال نیز از گونه‌های جانوری مختلفی میزبانی می‌کند. همچنین این پارک ملی در طی سالیان دراز، فشارهای طبیعی، برداشت‌ها و خشکسالی‌های متوالی را تحمل کرده است و گونه‌های جانوری و گیاهی موجود در آن همواره خود را با این زندگی پرفراز و نشیب وفق داده‌اند و باقی مانده‌اند. البته متاسفانه گونه‌هایی نیز وجود داشتند که نسل آن‌ها قبل از اعمال کنترل و حفاظت منطقه منقرض شده است.

برای اولین بار در سال ۱۳۵۰ شمسی، این محدوده به‌عنوان منطقه حفاظت‌شده معرفی و در سال ۱۳۵۴، تحت عنوان پناهگاه حیات وحش خبر و روچون ثبت شد. سرانجام در سال ۱۳۷۰، این منطقه به‌عنوان منطقه گردشگری فرهنگی در سازمان فرهنگی یونسکو به ثبت رسید. در سال ۱۳۷۸ قسمت بزرگی از منطقه به‌عنوان پارک ملی خبر شناخته شد.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: سعید گله‌داری)

بخش اعظم پارک ملی خبر با کوه‌ها پوشیده شده است؛ البته پراکندگی این ارتفاعات در تمامی سطح پناهگاه یکسان نیست. به‌جز کوه بزرگ و کوچک خبر که در شمال‌غربی پناهگاه به‌صورت منفرد دیده می‌شود، دیگر کوه‌های مرتفع موجود در پناهگاه، به‌صورت رشته کوهی از شمال‌شرقی تا جنوب‌غربی پناهگاه کشیده شده است. همچنین وسعت زیاد منطقه باعث ایجاد دره‌های بسیاری شده است که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به دره شاه ولایت، دره خبر و دهنه گردو اشاره کرد. دو قله اصلی چاه برف و برج شوم از دیگر جلوه‌های طبیعی این منطقه هستند.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: مسعود دلواری)

در این پناهگاه دشت‌های مختلفی نظیر دشت مرکزی، دق علیجان، دشت میل زنگی و... وجود دارد که زیستگاه‌های مناسبی برای انواعی از جانوران است. به‌دلیل کمبود ریزش‌های جوی، میزان آب‌های سطحی منطقه بسیار ناچیز برآورد می‌شود و جز ایامی که در اثر بارندگی شدید مسیل‌ها آبدار می‌شوند، بقیه مواقع سال اکثر مسیل‌ها خشک و بی‌آب هستند. ساکنان منطقه نیاز خود را از آب‌های زیرزمینی تامین می‌کنند. چشمه‌ها، رودخانه‌ها، چاه‌ها، قنوات و ریزآب‌های موقت و فصلی از منابع آبی این منطقه به شمار می‌آیند.

• کوه شاهزاده
• کوه خبر

عکس از وب‌سایت mapio.net (عکاس: نامشخص)

• غار ترنگ
• غار چشم سبزگوغر
• غار جواران رابر از توابع شهرستان رابر
• غار شب پره خبر بافت

عکس از ویکی‌پدیا (عکاس: ر. خوارزمی)

پناهگاه حیات وحش روچون در محدوده شهرستان بافت قرار دارد و با پنج بخش، به‌شکل خوشه‌ای در داخل پارک ملی خبر پراکنده شده است. این بخش‌های در جنوب روستای محمودآباد، شمال روستای ده سرد، غرب خیرآباد، شمال روستای ارزوئیه و روستای روچون واقع شده‌اند. این منطقه از سال ۱۳۷۸ به‌عنوان یکی از مناطق حفاظت شده اعلام شد و از مناطق کمیاب و نادر کشور است که از جنبه‌های آموزشی، تفریحی، علمی و اقتصادی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

حیات‌وحش غنی و متنوع پارک ملی خبر و پناهگاه حیات وحش روچون در خور توجه است؛ به‌نحوی که ۱۵ درصد پستانداران و ۲۰ درصد گونه‌های پرندگان کشور در آن حضور دارند. این منطقه زیستگاه جانورانی نظیر کل و بز، قوچ و میش، آهو، جبیر، پلنگ، گربه جنگلی، گراز، شاه روباه، کفتار، گرگ، کارآکال، شغال، تشی، خرگوش، خارپشت، رودک عسل خوار، گورکن و… به‌همراه پرندگانی نظیر عقاب طلایی، عقاب دوبرادر، شاهین، هوبره، کبک، تیهو، پری شاخ، قمری معمولی، باقرقره، سینه سیاه، دلیجه و… است.

عکس از ویکی‌پدیا (عکاس: مکی آبادی)

همچنین تعداد بسیار کم و محدودی خرس سیاه آسیایی (گونه کمیاب و به‌شدت در معرض خطر انقراض) در پارک ملی خبر و پناهگاه حیات وحش روچون زیست می‌کنند که اطلاع دقیقی از تعداد آن‌ها در دست نیست. تا سال ۱۳۴۱ گورخر ایرانی نیز در این منطقه وجود داشت که هم‌اکنون اثری از این‌گونه در پارک ملی خبر دیده نمی‌شود. البته حدود هشت راس گورخر از سایر زیستگاه‌ها به سایت تکثیر و پرورش گورخر ایرانی در پارک ملی خبر منتقل شده‌اند تا در صورت ازدیاد و امکان، این‌گونه اندمیک ایران مجددا به منطقه معرفی و رهاسازی شود.

رودک (گورکن) عسل‌خوار با نام علمی Mellivora capensis حیوانی از خانواده راسوها و بومی آفریقا، آسیای غربی و شبه‌قاره هند است. به این حیوان لقب «نترس‌ترین جانور روی زمین» و «جنگجوی بدون رقیب» را داده‌اند؛ چراکه فقط کمی بزرگ‌تر از روباه است. بارها مشاهده شده اشت که این جانور با حیواناتی چون شیر، خرس و پلنگ که قصد شکار او را داشته‌اند، وارد نبردی طولانی شده و آن‌ها را به عقب‌نشینی واداشته‌ است. این حیوان هوش بالایی دارد و از معدود حیوانات غیرنخستی‌سان است که از ابزار استفاده می‌کند.

عکس از خبرگزاری تسنیم (عکاس: نامشخص)

در تشکیل جوامع گیاهی مختلف در پناهگاه حیات‌وحش خبر و روچون، عواملی نظیر ارتفاع از سطح دریا، رطوبت، جنس طبقات خاک، وجود ارتفاعات و دیگر عوامل اقلیمی و ریزش‌های جوی دخالت دارند. یکی از عوامل بسیار مهم در پوشش گیاهی منطقه، تاثیر عملیات بهسازی یا تخریب منطقه به‌وسیله انسان است؛ به‌طوری که دخل‌وتصرف و تغییرات مصنوعی می‌تواند چهره یک منطقه را دگرگون کند. نمونه‌ای از این تغییر فاحش را می‌توان در دره سوهاندر، در حوزه دهسرد و بسیاری نقاط مشابه دیگر مشاهده کرد که در حالت طبیعی پوشش مرتعی و جنگلی آن حدود ۸۰ درصد بوده است؛ اما هم‌اکنون به‌کلی نابود شده و تنها ۲۰ درصد پوشش گیاهی آن باقی مانده است.

عکس از ویکی‌پدیا (عکاس: ر. خوارزمی)

از رویش‌های عمده پارک ملی خبر می‌توان به گونه‌هایی نظیر کلاه میرحسن، ارچن، سیه چوب، انواع گون، زیتون وحشی و جنگل‌های بادام وحشی، کنار، اورس، بنه و کهکم، پوشش انبوه هوم تنگس، درمنه و انواع گیاهان دارویی علفی اشاره کرد. همچنین در میان ارتفاعات رشته کوه خبر، درختان اورس و سروکوهی تنومندی رشد کرده‌اند که با توجه به دیواره‌های بلند پیرامون، یکی از نادرترین مناظر بدیع طبیعت ایران را به وجود آورده‌اند.

عکس‌های گالری از گوگل‌مپ (عکاسان: پدرام شهیدی و مسعود دلواری)

نویسنده: بهنام شکور