مدرسه و کاروانسرای گنجعلی ‌خان

کاروانسری گنجعلی خان از دیدنی‌های کرمان است و در بخش شرقی میدان گنجعلی خان قرار دارد. این کاروان‌سرا در دوره صفویه با کاربری مدرسه ساخته شده بود؛ اما بعدها تغییر کاربری داد و به یکی از کاروانسراهای ایران تبدیل شد. در حال حاضر، بنای کاروانسرای گنجعلی خان دوباره تبدیل به مکانی آموزشی شده است. برخی از کلاس‌های دانشکده هنر دانشگاه باهنر کرمان، در محل کاروانسرای گنجعلی خان برگزار می‌شوند.

منبع عکس: isna

کاروانسرای گنجعلی خان کرمان از مدارس علمیه شهر کرمان در دوره صفویه بود؛ اما بعدها در ابتدای دوره قاجاریه که علم از رونق افتاد، مدتی بلااستفاده ماند و سپس به کاروان‌سرا تبدیل شد.

طبق اسناد و منابع تاریخی، آقامحمد خان قاجار در زمان حمله خود به کرمان، دستور تخریب مدرسه را داد. مدرسه گنجعلی خان در این حمله، آسیب بسیار دید و ویران شد. کتابخانه مدرسه که آثار و اسناد بسیاری در دل خود جای داده بود، مورد حمله قرار گرفت و حدود پنج هزار نسخه خطی که جزو اسناد نفیس آن دوره محسوب می‌شدند، توسط سپاه قاجار غارت شدند.

منبع عکس: mehr

معماری بنای کاروانسرای گنجعلی خان، به‌شکل مدور است. این بنا در دوره شاه عباس کبیر و به دستور گنجعلی خان، حاکم وقت کرمان، ساخته شد. او در ابتدا میدان گنجعلی خان را ساخت و سپس با افزودن مدرسه، حمام و بازار گنجعلی خان به بنا آن را به یک مجموعه تبدیل کرد. در دوره زندیه، کاروانسرای وکیل نیز در کنار این مدرسه ساخته شد.

کاروانسرای گنجعلی خان علاوه بر استفاده‌های آموزشی، در حال حاضر یکی از بهترین اقامتگاه‌های گردشگری کرمان نیز محسوب می‌شود. در این بنا علاوه بر اینکه کلاس‌های دانشکده هنر برگزار می‌شوند؛ برخی اتاق‌های آن نیز مورد استفاده گردشگران است.

• آدرس:کرمان، خیابان شریعتی، خیابان قدس، میدان توحید، کاروانسرای گنجعلی خان (مشاهده روی نقشه)
• مدت زمان بازدید: یک ساعت
• ساعت بازدید: ساعت ۹ صبح تا ۱۶
• ورودی کاروان‌سرا: رایگان

عکاس: sare tajai

کاروانسرای گنجعلی خان هرروز، به‌جز روزهای سوگواری و تعطیل، از ساعت ۹ صبح تا ۱۶ عصر برای بازدید گردشگران باز است. بازدید از کاروانسرای گنجعلی خان رایگان است.

بهترین زمان بازدید از کاروانسرای گنجعلی خان، ماه‌ اسفند، نیمه دوم فروردین و اردیبهشت ماه است. کاروانسرای گنجعلی خان در تعطیلات نوروز، به‌دلیل بازدید گردشگران، شلوغ است. بهتر است در فصل‌های گرم سال به کرمان سفر نکنید؛ زیرا کرمان جزو استان‌های کویری و گرمسیر کشور است.

منبع عکس: distription

کاروانسرای گنجعلی خان دو طبقه دارد. طبقه اول بنا همانند دیگر مدارس علمیه عصر صفویه، دارای حجره‌هایی است که شباهت زیادی به دکان دارند. طبقه دوم کاروان‌سرا از اتاق‌هایی کوچک تشکیل شده است که به‌صورت جداگانه ساخته شده‌اند؛ اما به یکدیگر مرتبط می‌شوند. اتاق‌های دنج طبقه دوم بنا، فضاهایی کوچک دارند و پنجره اتاق‌های آن رو به حیاط کاروان‌سرا، چشم‌اندازی زیبا را به نمایش می‌گذارند. این بنا با پلان چهار ایوانی ساخته شده است و پنج قوس دارد. کاروان‌سرا از هشت در ورودی برخوردار است؛ دو درب بنا به بازار سراجی و درب دیگر آن به بازار قلعه باز می‌شود.

منبع عکس: toptourist

سردر کاروانسرای گنجعلی خان، مقرنس‌کاری‌هایی نفیس داشت که امروز بخش کمی از آن به‌جای مانده است. حجره‌های بنا در دو طبقه ساخته شده‌اند و معماری آن‌ها به‌صورت طاق‌دار و با سبک معماری دوره صفویه بنا شده است. کاشی‌کاری‌های نمای داخلی بنا که کاشی‌های معقل و معرق را شامل می‌شوند؛ نمونه‌هایی زیبا و چشم‌نواز از کاشی‌کاری‌های عصر صفویه محسوب می‌شوند. کادربندی‌های زیبای بنا، مقرض‌بندی‌های منقش، نقاشی‌ها و گچ‌بری‌های جذاب و منحصربه‌فرد نیز از دیگر تزیینات کاروانسرای گنجعلی خان به شمار می‌روند.

منبع عکس: pintertest

گنجعلی خان که از طایفه «زیک» بود، در دوره شاه عباس صفوی، فرمانروایی کرمان را بر عهده داشت. او در دوره حاکمیت خود بر کرمان که از سال ۱۰۰۵ تا ۱۰۳۴ هجری قمری به طول انجامید، بناهای زیادی ساخت.

گنجعلی خان زمان ولیعهدی عباس‌میرزا، از خدمه‌های نزدیک و معتبر درگاه ولیعهد بود و به کاردانی و کیاست شهرت داشت. هر کاری که شاهزاده عباس‌میرزا به گنجعلی خان می‌سپرد، آن را با نهایت دقت انجام می‌داد و در مدت زمانی کوتاه به یکی از معتمدان عباس‌میرزای ولیعهد تبدیل شد. زمان مرگ محمد شاه، علاوه بر مرشدقلی خان و علیقلی خان شاملو، گنجعلی خان نیز به یاری عباس میرزا برخاست و با حفاظت از شاه او را به پایتخت بردند و گنجعلی به‌عنوان «گنجعلی بیگ» ارتقا مقام یافت.

اطراف این میدان بناهایی خاص ساخت و میدان را با بناها محصور کرد. این مجموعه بناها که کاروانسرای گنجعلی خان نیز یکی از آن‌ها است، با عنوان مجموعه گنجعلی خان نام‌ گرفت و تا به امروز به همین نام باقی ماند.

منبع عکس: irna

قلمرو حاکمیت گنجعلی خان از مرزهای استان فارس تا اطراف قندهار بود. این قلمرو علاوه بر تمامی استان کرمان، شامل سیستان و بلوچستان و قائنات نیز می‌شد. فرمانروایی گنجعلی خان بر جنوب، سبب شد که در دوره او امنیت بر راه‌های جنوبی حاکم شود و تجارت رونق بسیار خوبی بگیرد.

گنجعلی خان سپاه خود را همواره آماده نگه داشت تا در صورت نیاز پایتخت، برای یاری شاه عباس در نبردهای مختلف او را یاری کند. او در لشکرکشی‌های زیادی شاه را همراهی کرد. گنجعلی خان در سال ۱۰۰۶ هجری قمری از راه طبس به جنگ ازبکان رفت و در سال ۱۰۱۱ هجری قمری عبدالباقی خان ازبک را شکست داد. او در جنگ شاه عباس با عثمانی نیز به‌همراه سپاهیان خود در کنار شاه حضور داشت.

اگر شما هم تجربه بازدید از کاروانسرای کرمان را دارید آن را با کاربران کجارو به اشتراک بگذارید.

نویسنده: زهرا آذرنیوش

عکس‌های گالری از گوگل‌مپ (عکاسان: مهران شش برادران، هومن رضوان نژاد، سروش)