بازار قزوین

بازار قزوین یکی از جاهای دیدنی قزوین به شمار می‌رود که قدمت آن به دوران صفویه و قاجاریه می‌رسد. این بازار نه‌تنها معماری بی‌نظیری دارد و از بخش‌های مختلفی تشکیل می‌شود، بلکه انواع و اقسام کالا در آن به فروش می‌رسد که گزینه‌های خوبی برای سوغاتی هستند. مهم‌ترین فضاهای بازار قزوین شامل مسجدالنبی، سرای سعدالسلطنه، سرای وزیر، سرای قیصریه، سرای حاج رضا، سرای رضوی، تیمچه‌های روباز و سر پوشیده می‌شود که قطعا ارزش یک بار بازدید را دارند. این بنای تاریخی در پنجم دی‌ماه ۱۳۵۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

هرآنچه باید درباره بازار قزوین بدانید:

• بازار قزوین کجاست؟
• معرفی بازار قزوین
• تاریخچه بازار قزوین
• معماری بازار قزوین
• بخش های مختلف بازار قزوین
• از بازار قزوین چی بخریم؟
• نکات بازدید از بازار قزوین

بازار قزوین کجاست؟

• آدرس: استان قزوین، شهر قزوین، خیابان امام خمینی (ره) (نمایش روی نقشه)

بازار قزوین در بافت قدیمی شهر قزوین در خیابان امام خمینی قرار دارد. این بازار از شمال به خیابان امام خمینی، از جنوب به خیابان کوروش، از شرق به سرای شاه و از غرب به خیابان مولوی می‌رسد. 

مسیر دسترسی به بازار قزوین

بازار قزوین سه ورودی اصلی دارد که بسته به مسیر خود می‌توانید از سمت خیابان امام خمینی، کوروش یا خیابان مولوی وارد بازار شوید.

معرفی بازار قزوین

_{منبع عکس: ویکی مدیا (عکاس: محمد کشمیری)}

بازار قزوین یکی از زیباترین بازارهای تاریخی ایران است که به‌واسطه هنر معماری خیره‌کننده‌اش، تصویری از گذشته را در برابر چشمانتان می‌گذارد. در واقع، این بازار میراث تاریخی، فرهنگی و اقتصادی شهر به شمار می‌رود.

بازارهای مشهور در مجموعه بازار قزوین شامل علاقه‌بندها، نجارها، بزازها، بلورفروش‌ها، خراط‌ها، پالان‌دوزها، پوست‌فروشان، ریسمان‌سنج، پنبه فروش‌ها، آهنگران، چیتگرها، زرگرها، عطارها، علاف‌ها، کهنه فروش‌ها، مسگرها، حلبی‌سازها و... می‌شود. بازارچه‌های مشهوری همچون بازارچه‌های آقا، معصوم، استاد علی نجار، باغشاه، حاج ادریس، حاج محمد ابراهیم، حاج محمد رحیم، حاج میرحسن، بازارچه قیصریه، تجارت‌خانه تومانسیان، حاج محمدحسین جدید، زعفرانیه و غیره نیز در این محل وجود دارد.

تاریخچه بازار قزوین

_{منبع عکس: ویکی مدیا (عکاس: M4hdiyeh a)}

بازار قزوین از یادگارهای دوره صفویه است که در دوره‌ قاجار به رشد و توسعه‌ خود ادامه داد و کاروان‌سراها، سراها و تیمچه‌هایی به آن اضافه شد. در دوره صفویه و پس از انتخاب این شهر به‌عنوان پایتخت، ساخت‌وسازهای عظیمی در طی ۵۰ سال در آن صورت گرفت. در همان زمان میدان بزرگی به نام بازار در قزوین ساخته شد که اکنون اثری از آن باقی‌ نمانده است. جالب اینکه میدان نقش جهان اصفهان بر اساس الگوی میدان بازار ساخته شد. در این میدان اجزای مختلف بازار قزوین شکل گرفت. یکی از بخش‌های مهم بازار در آن دوران کاروانسرای بزرگ عباسی بود که بعدها تخریب و جای خود را به مسجد‌النبی داد. با ساخت این مسجد از اهمیت مسجد جامع کاسته و گذرگاه‌های جدیدی از مسجد النبی (مسجد جامع جدید) به بازار اضافه شد.

_{منبع عکس: ویکی مدیا (عکاس: M4hdiyeh a)}

اوج شکوفایی بازار قزوین را می‌توان دوره قاجار تا آغاز جنگ جهانی اول دانست. علت شهرت این بازار در آن دوران به‌واسطه تجارت‌های بین‌المللی بود که بازار قزوین را به قلب اقتصادی در منطقه تبدیل کرد. در واقع، قزوین در مسیر جاده تهران به روسیه و اروپا قرار داشت و اهمیت زیادی در تجارت فرامرزی را پیدا کرده بود. 

این بازار در طول چندین دهه حیات خود شاهد تغییرات زیادی بود؛ به‌طوری که مسجد جامع قزوین کاملا از بافت بازار جدا شد و ‌اکنون ارتباطی بین بازار و مسجد جامع وجود ندارد. بازار قزوین در تاریخ پنجم دی‌ماه ۱۳۵۶ با شماره ۱۰۲۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

معماری بازار قزوین

_{منبع عکس: ویکی مدیا (عکاس: بهنام مینایی)}

بازار قزوین مجموعه زیبا و بزرگی است که با گذشت زمان، بخش‌های مختلف آن کامل شد و به‌شکل بازار توسعه یافته امروزی درآمد. این بازار اکنون مساحتی حدود ۱۴ هکتار دارد و هر بخش از آن مختص به صنف خاصی است. 

اگر بازارهای اصفهان و شیراز را دیده باشید، بازدید از بازار قزوین شما را به یاد معماری آن بازارها می‌اندازد. بیشتر تزیینات این بازار شامل آجرکاری و کاشی‌کاری می‌شود. بخش‌هایی از آن نیز دارای طاق‌های آجری با ارتفاع بسیار زیاد است که همچنان سالم هستند؛ ولی قسمت‌هایی از بازار از ناملایمت‌های روزگار در امان نمانده و معماری‌شان کمی تخریب شده است.

بخش های مختلف بازار قزوین

_{منبع عکس: ویکی مدیا (عکاس: M4hdiyeh a)}

مهم‌ترین بخش‌های بازار قزوین شامل مسجدالنبی، سرای سعدالسلطنه، سرای وزیر، سرای حاج رضا، سرای رضوی، سرای خوش‌نویسان، تیمچه‌ سرباز، تیمچه‌ سرپوشیده، تیمچه‌ حاج‌ سید کاظم، تیمچه‌ درویش‌ مهدی، تیمچه‌ حاج‌ محمدتقی، سرای شاه، سرای نقدعلی، سرای حاج محمدباقر، سرای دالان دراز، سرای ضراب‌خانه، سرای نگار‌السلطنه، سرای بهشتی، بازار قیصریه، گرمابه‌ سعدیه، گرمابه‌ رضوی و حیاط قهرمانی می‌شوند. در ادامه به معرفی برخی از آن‌ها می‌پردازیم.

سراهای بازار قزوین

_{منبع عکس: ویکی مدیا (عکاس: پرستو عطرسایی)}

• سرای قیصریه: بازار قیصریه از محل‌های معروف تجارت و مکانی خاص برای صنعتگران بوده که از معماری ویژه‌‎ای همچون ارتفاع زیاد با طاق‌های آجری برخوردار است. این بازار چهار در ورودی دارد که به بخش‌های مختلف بازار متصل می‌شوند و عبارت‌اند از: در شمالی: تیمچه سرباز؛ در جنوبی: تیمچه سرپوشیده؛ در شرقی: سرای وزیر؛ در غربی: چهارسوق کوچک.
• سرای سعدالسلطنه: این سرا که ۲۶,۰۰۰ متر مربع وسعت دارد، به دستور سعد‌السلطنه، حاکم وقت قزوین، در زمان قاجار ساخته شد و یکی از کامل‌ترین و بزرگ‌ترین سراهای ایران به حساب می‌آید. استاد مهدی چگینی و استاد حسن خنجری، دو معمار بزرگ و برجسته ایرانی ساخت آن را بر عهده داشتند. سرای مذکور از بخش‌های مختلفی مانند چهارسوق، راسته، کاروان‌سرا، سرا، بازار و سایر بخش‌ها تشکیل شده است که بخش‌هایی از آن تخریب یا متروک و بی‌استفاده شده‌اند. طی چند سال گذشته، پروژه مرمت این بخش از بازار در دستور کار قرار دارد. این مجموعه ورودی‌های متعددی دارد که تعدادی از آن‌ها به خیابان‌های اطراف باز شده و تعدادی دیگر به بخش‌های مختلف بازار قزوین متصل می‌شود. ارزشمندترین قسمت این مجموعه را می‌توان چهارسوق دانست که از تقاطع قائم دو راسته ایجاد شده است و بر فراز آن گنبد بزرگ کاشی‌کاری قرار دارد. چهار طرف گنبد را چهار نیم‌گنبد با رسمی‌بندی و نورگیر فرا گرفته‌اند که فضا را بزرگ‌تر نشان می‌دهند. در اطراف چهارسوق، ۱۶ حجره با ارتفاع یک متری بالاتر از سطح زمین قرار دارند که با درهای چوبی منبت‌کاری خودنمایی می‌کنند. 

  در جنوب غرب این مجموعه، حیاط بارانداز وجود دارد که محل مخصوص تخلیه بار شترها در گذشته بود و به همین دلیل آن‌ را حیاط شترخان نیز می‌نامند. در بخش جنوبی حیاط می‌توان شاهد انبار کالا بود که شامل فضایی آجری و سرپوشیده با ۱۰۰ ستون زیبا می‌شود. بزرگی این انبار کالا از آینده‌نگری سازندگان آن نسبت به تجارت شهر قزوین حکایت دارد. این مجموعه در ۱۱ مرداد سال ۱۳۵۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

_{منبع عکس: ویکی مدیا (عکاس: Behrad09)}

• سرای وزیر: سرای مزبور روبه‌روی در شرقی راسته‌ قیصریه قرار دارد. هشتی ورودی آن، دارای حجره‌هایی با طاق‌های کاشی‌کاری است و بر فراز فضای مرکزی ورودی آن، گنبدی آجری قرار دارد که یک نورگیر به قطر تقریبی یک متر روشنایی آن را تامین می‌کند. سرای وزیر دارای حیاطی وسیع است و دورتادور آن را حجره‌هایی در دو طبقه فراگرفته‌اند. این حجره‌ها روی صفه‌ای با ارتفاع یک متر از سطح زمین قرار دارند. طرح سرا، چهار ایوانی است؛ هرچند در ضلع شرقی آن هم‌اکنون ایوانی وجود ندارد. تمامی حجره‌ها دارای طاق جناغی و اکثر آن‌ها در طبقه‌ دوم مجهز به ارسی (نوعی در قدیمی) هستند. در این حجره‌ها، کاشی‌کاری‌ها هنرمندانه‌ای با طرح‌های اسلیمی، خورشید، اسب، شکار شیر، شکار پرنده و انسان‌های بالدار به چشم می‌خورد.
• سرای حاج رضا: این سرا که از سمت شمال به بازارچه وزیر متصل می‌شود، حیاط بزرگی دارد که حجره‌ها و اتاق‌های آن در دو طبقه و گرداگرد حیاط ساخته شده‌اند. ورودی کاروان‌سرا در سمت غربی آن قرار دارد و با طاق‌های زیبایی که در بنای آن به کار رفته است، به‌صورت تیمچه‌‌ای سرپوشیده به نظر می‌رسد. طاق‌ حجره‌ها و طاق‌نمای ایوان آن دارای قوس جناغی و کاشی‌کاری در زمینه‌ آجری هستند. این بنا در گذشته بیشتر در دست بازرگانان تبریزی و قفقازی بود.
• سرای رضوی: بنای کاروانسرای رضوی بنا بر روایات مختلف، به عصر سلطنت شاه تهماسب صفوی یا عهد سلطنت فتحعلی شاه قاجار تعلق دارد. این سرا به‌صورت دو ایوانی ساخته شده است و مجموعه‌ حجره‌ها در دو طبقه، گرداگرد حیاط مستطیلی‌شکل آن قرار گرفته‌اند. در طاق‌نمای حجره‌ها، تزیینات آجرکاری به شیوه‌ حصیری دیده می‌شود. هشتی مرکزی ایوان غربی که با در بزرگی به بازار بزازها راه دارد، دارای گنبد آجری با کاشی‌کاری زیبا است. این سرا در گذشته به‌شکل کاروان‌سرا بود و از آن به‌عنوان بارانداز کاروانیان و از شترخان آن برای چهارپایان استفاده می‌شد. این سرا در ۱۱ مرداد سال ۱۳۸۴ ثبت ملی شد.

تیمچه های بازار قزوین

_{منبع عکس: ویکی مدیا (عکاس: میثم مظفری)}

• تیمچه‌ سرباز: بنای دو طبقه‌ تیمچه‌ سرباز در شمال قیصریه قرار دارد و مزین به سردری قوسی‌شکل با معماری اصیل ایرانی است. لچکی‌ طاق‌نمای حجره‌ها با کاشی‌های زرد و صورتی تزیین شده‌اند که نمایشگر صحنه‌های شکار، گل‌وبوته و پرندگان‌ هستند. درهای چوبی آن‌ها نیز ارسی‌های چوبی بسیار زیبایی دارند.
• تیمچه‌ سرپوشیده: این تیمچه در جنوب قیصریه قرار گرفته و روی آن با سقفی پوشیده شده است. این تیمچه دو طبقه دارد و حجره‌های آن محل کار بازرگانان و تاجران قزوین است.
• تیمچه‌ حاج‌ سید کاظم: در میان بازار، روبه‌روی راسته‌ سراج‌ها، تیمچه‌ سرپوشیده‌ی کوچکی قرار دارد که تعدادی از بازرگانان مشهور از جمله خود «حاج ‌سید ‌کاظم چرم‌فروش» در آن تجارت می‌کردند. هم‌اکنون، این تیمچه مرکز چرم‌فروشی است.
• تیمچه‌ رضوی: این تیمچه به سرمایه‌ «حاج سید ابوالقاسم رضوی اصفهانی» ساخته شد. او تجارت‌خانه‌ خود را که در سرای سعادت بازار قزوین قرار داشت، به این محل انتقال داد و انحصارا از این تیمچه استفاده می‌کرد. اکنون تیمچه رضوی در دست بازماندگان او است و به‌عنوان چوب‌فروشی به کار می‌رود.
• تیمچه‌ درویش‌ مهدی: این تیمچه در میان چهارسوق بزرگ و حمام جلودار و روبه‌روی در جنوبی سرای ضرابخانه واقع شده است. در گذشته شاهین‌سازها در این تیمچه مشغول به کار بودند.
• تیمچه‌ حاج ‌محمدتقی: این تیمچه که بانی آن «حاج‌ محمد‌تقی یزدی» بوده، در بازار آهنگرها واقع شده و در حال حاضر بارفروشی است.

مسجدالنبی 

_{منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: امیر گرامی)}

مسجدالنبی که در گذشته به مسجد شاه معروف بود، بر اساس کتیبه داخل آن در دوره قاجاریه به دستور فتحعلی شاه ساخته شد؛ ولی بسیاری معتقدند که ساخت بنای اصلی آن به دوره صفویه باز می‌گردد و معمار آن را استاد میرزای شیرازی می‌دانند. هر جمعه در این مسجد، نماز جمعه برگزار می‌شود. مسجدالنبی قزوین در ۱۵ دی سال ۱۳۱۰ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت.

از بازار قزوین چی بخریم؟

در بازار قزوین انواع صنایع دستی مثل گلیم، گیوه، فرش و جاجیم، نمونه‌های خوش‌نویسی و نقاشی پشت شیشه با تنوع زیادی به فروش می‌رسد. در بخش‌های دیگر بازار نیز می‌توانید نان برنجی، باقلوای قزوین، نان قندی، نان چرخی و سایر شیرینی‌های قزوینی را خریداری کنید. میوه‌های خوش‌رنگ‌ولعاب تره‌بار نیز طرفداران خاص خود را دارد.

نکات بازدید از بازار قزوین

• هنگام بازدید از بازار قزوین می‌توانید برای ساعت‌ها در بخش‌های مختلف آن قدم بزنید و عکاسی کنید.
• ساعت بازدید از بازار قزوین از هشت تا ۲۱ است.
• جای پارک مناسبی در اطراف بازار وجود ندارد.
• از جاذبه‌های نزدیک به بازار قزوین می‌توان به چهل ستون قزوین، موزه قزوین، عمارت سردار مفخم و حسینیه امینی‌ها اشاره کرد.

_{منبع عکس: ویکی‌ مدیا (عکاسان: Missmahya، Blondinrikard Fröberg و بهنام مینایی)}

_{نویسنده: حمیده کریمی/ بازنویسی: صدیقه شجاعی}