امامزاده شاهزاده حسین قزوین

امامزاده شاهزاده حسین (ع) فرزند امام رضا (ع) است که مقبره‌اش به‌عنوان یکی از جاهای دیدنی قزوین به شمار می‌رود. این سازه تاریخی تزیینات بسیار زیبایی در زمینه آینه‌کاری، کاشی‌کاری و غیره دارد که نگاه هر بیننده‌ای را به خود خیره می‌کنند. امامزاده شاهزاده حسین به‌دلیل اهمیت تاریخی و معماری خود در تاریخ ۲۰ بهمن ۱۳۱۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

• آدرس: استان قزوین، شهر قزوین، خیابان سلامگاه (نمایش روی نقشه)

منبع عکس: ویکی پدیا (عکاس: Philippe Chavin)

برای بازدید از امامزاده باید خود را به خیابان سلامگاه یا باب الجنه برسانید. با استفاده از اتوبوس‌های شهری قزوین، خط پایانه میدان آزادی تا پایانه میدان ۲۲ بهمن باید در خیابان سلامگاه و ایستگاه نزدیکی امامزاده پیاده شوید.

بقعه متبرک شاهزاده حسین، فرزند امام رضا (ع)، یکی از زیارتگاه‌های مهم شهر قزوین است که گفته می‌شود حضرت علی بن موسی الرضا (ع) در جریان سفر به خراسان در منزل «داوود بن عیسی غازی» اقامت می‌کند و فرزند دو ساله‌اش که در جریان این سفر همراهش بود، به‌علت بیماری فوت می‌کند و در همین محل به خاک سپرده می‌شود.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: Barrufet Catala)

پیش از ورود به امامزاده بیشتر حس بازدید از بنایی تاریخی را خواهید داشت؛ اما به‌محض اینکه قدم به صحن می‌گذارید، به‌لطف وجود تعداد زیادی از زائران و گردشگرانی که مشغول زیارت و رازو نیاز هستند، حس معنویت دلپذیری شما را فرا می‌گیرد.

قدیمی‌ترین و زیباترین اثر در امامزاده شاهزاده حسین (ع)، در چوبی منبت‌کاری است که قدمت آن به سال ۹۶۷ هجری قمری می‌رسد. از دیگر بخش‌های جذاب امامزاده می‌توان به کتیبه‌هایی اشاره کرد که مزین به آیات «هل اتی علی الانسان حين من الدهر» و سوره مبارکه جمعه هستند و با رنگ‌های طلایی، لاجوردی و خط نسخ کار شده‌اند.

منبع تصویر: ویکی پدیا (طراح: اوژن فلاندن)

امامزاده حسین از اواخر قرن پنجم و اوایل قرن ششم هجری قمری،‌ بین مردم شناخته شده بود و در قرن ششم اهالی قزوین آن را زیارت می‌کردند. گواه این موضوع نوشته شیخ عبدالجلیل رازی در کتاب «النقض» در حدود سال ۴۹۱ هجری شمسی است که می‌نویسد:‌

و اهل قزوین از سنی و شیعه به زیارت ابوعبدالله حسین بن الرضا روند.

علاوه بر این، قدیمی‌ترین کتابی که از مزار شاهزاده حسین نام برده است، کتاب «تاریخ قزوین و فضائلها» نوشته «حافظ ابوعلی خلیل بن عبدالله بن احمد قزوینی» است. او در این کتاب به اصالت بنا و سن شاهزاده حسین اشاره می‌کند:

در این گورستان مزار منسوب به فرزند حضرت علی بن موسی الرضا (ع) است که در خردسالی درگذشته بود.

یکی دیگر از افرادی که درباره امامزاده نوشته‌اند، ابوالقاسم عبدالکریم بن محمدبن عبدالکریم رافعی قزوینی است که در کتاب مشهور «التدوین فی ذکر اخبار قزوین» می‌نویسد:

گفته‌اند فرزند وی که در گورستان قزوین مدفون است. می‌گویند دو ساله یا خردسال‌تر بوده است.

منبع عکس: ویکی پدیا (عکاس: Harold F. Weston)

وضعیت ساختمان امامزاده شاهزاده حسین تا قبل از سده‌های هشتم و نهم روشن نیست؛ اما آثار موجود همچون ضریح چوبی روی مزار نشان می‌دهند که امامزاده در طی این سده‌ها دارای بنایی عالی بوده است. این ضریح چوبی نفیس یکی از شاهکارهای منبت‌کاری و گره‌چینی به حساب می‌آید.

در زمان حمله مغول و جنگ‌های بعد آن و همچنین درگیری‌هایی که در ابتدای دوره صفوی در جریان بود، سازه آرامگاه به‌شدت آسیب دید. البته برخی افراد گفته‌اند که امامزاده در زمان سلطان الجایتو، مقتدرترین پادشاه ایلخانی و پسرش تعمیر شده است؛ اما سند معتبری برای تایید این ادعا وجود ندارد.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: Sajjad Alancheri)

پس از اینکه شاه تهماسب، قزوین را به‌عنوان پایتخت صفویان انتخاب کرد؛ توجه ویژه‌ای به امامزاده شاهزاده حسین داشت و دستور بازسازی آن را داد. زینب بیگم، دختر وی نیز به امامزاده علاقه‌مند بود؛ به‌طوری که طبق کتیبه کاشی معرق در امامزاده، سردر مجموعه در سال ۱۰۰۹ هجری شمسی به دستور او ساخته و صندوق چوبی نفیس و زیبایی بر مزار ایشان نصب شد.

دوره صفویه مصادف با گسترش ساختمان‌های اطرف امامزاده بود و این محل به یکی از مهم‌ترین زیارتگاه های مردم شهر قزوین تبدیل شد. در زمان حکومت ناصرالدین شاه قاجار آقا باقر اصفهانی ملقب به سعدالسلطنه، فرماندار قزوین، به دستور میرزا علی اصغرخان اتابک و با هزینه او اقدام به تعمیر و مرمت بخش‌­های فرسوده امامزاده مانند دیوار دور صحن کرد. او همچنین بخش‌هایی نظیر ایوان آینه‌کاری ضلع شمالی، تزیینات کاشی‌کاری گنبد، آينه‌کارى فضاهاى داخلى، حجره‌هایی در اطراف امامزاده و دو سردر در شمال و جنوب صحن را به امامزاده اضافه کرد. پس از الحاق ایوان شمالی، کتیبه‌ متعلق به زینب بیگم که در ضلع شمالی قرار داشت، به بالای سردر ایوان جنوبی انتقال یافت.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: Dan Mz)

در سال‌های اخیر امامزاده به‌خوبی تعمیر شده و بناهایی به آن افزوده شده است که از جمله آ‌ن‌ها می‌توان به بنای یادبود محمدعلی رجایی اشاره کرد. در اتاق‌های اطراف امامزاده نیز چند تن از شهیدان قزوینی هشت سال دفاع مقدس از جمله عباس بابایی مدفون هستند.

این بنای تاریخی در تاریخ ۲۰ بهمن ۱۳۱۸ با شماره ثبت ۳۳۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

امامزاده شاهزاده حسین (ع) به‌طور کلی از سه بخش آستانه، صحن و بقعه تشکیل می‌شود.

منبع عکس: ویکی پدیا (عکاس: Yare zaman2000)

امامزاده دو ورودی بزرگ در شمال و جنوب دارد و در میان آن‌ها، صحن بزرگی قرار دارد. ورودی شمالی که دروازه‌های ورودی شهرها در عهد صفویه و قاجاریه را در ذهن تداعی می‌کند، دارای طاق‌نما و ۶ مناره‌ است که هر یک مزین به کاشی‌کاری‌ها و مقرنس‌کاری‌های بسیار زیبایی هستند. در ورودی اصلی امامزاده بسیار باشکوه و بلند است و هر لنگه در، یک کوبه دارد که زیر آن‌ها عبارت «يا مفتح‌الابواب» با خط نسخ نوشته شده است. کتیبه‌ای بر سر آن وجود دارد که قدمت آن به سال ۱۲۶۸ هجری شمسی می‌رسد و شامل ۱۲ بیت شعر بر زمینه کاشى لاجوردی و سفید می‌شود.

پس از در اصلی، به جلوخان می‌رسید که به‌صورت هلالی به طول ۱۸ و عرض ۱۰ متر است. این بخش که ازاره و روسازی از سنگ مرمر دارد، به صحن وسیع امامزاده متصل می‌شود.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: حامد نویدخواه)

صحن امامزاده به‌صورت مستطيلی‌شکل است و آرامگاه شاهزاده حسین در قسمت انتهایی و جنوبی صحن قرار دارد. در دو سمت ورودی اصلی و پشت طاق‌نماها، درمجموع ۱۰ حجره ایوان‌دار به چشم می‌خورد که هرکدام دارای ارسی و جلوخان هستند و به آرامگاه خانواده‌ای از بزرگان و مشاهیر قزوین تعلق دارند. در سه سمت دیگر صحن نیز ۵۲ طاق‌نما با کاشی‌کاری‌های زیبا ساخته شده است که هرکدام چهار متر طول و دو متر عرض دارند. کف حیاط با سنگ معمولی، ازاره‌ها، کف طاق‌نماها و حجره‌ها با سنگ مرمر فرش شده‌اند. صحن در امتداد محور اصلی بقعه، دو در دارد و در مقابل در ورودی آن سقاخانه بزرگی به‌شکل هشت‌ضلعی دیده می‌شود که در کتیبه آن تاریخ ۱۳۴۰ هجری قمری حک شده است.

در اطراف صحن، ایوان‌هایی وجود دارد که با کاشی‌کاری در طرح‌های مختلف تزیین شده‌‌اند. در فاصله میان ایوان شمالی و بقعه، حوض بزرگی دیده می‌شود که طراوات و روح تازه‌ای به امامزاده بخشیده است. از قسمت‌های دیگر صحن می‌توان به آشپزخانه حضرتی در جنوب غربی، حسینیه در جنوب شرقی و دو حیاط کوچک در سمت شرقی اشاره کرد. از در جنوبی امامزاده نیز می‌توان به گلزار شهدا و قبرستان رسید.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: Anna Staszevska)

در بخش شمالی امامزاده می‌توانید شاهد ایوانی به طول ۲۰، عرض هفت و ارتفاع ۱۰ متر باشید که دو ستون چوبی نقش‌دار، سقفی خنچه‌پوش و دو کفش‌کن بزرگ دارد و از طریق پله‌ها به حیاط می‌رسد. دیوار جنوبی ایوان به‌طور کامل با آینه‌کاری تزیین شده است و سقفی شیروانی، آن را از بیرون می‌پوشاند. بالای کفش‌کن‌ها، دو شاه‌نشین دیده می‌شود که از شمال به حياط و از شرق و غرب به ايوان منتهی می‌شوند. در بخش جنوبی هر کفش‌کن، دو حجره ساخته شده است که از سمت رواق شمالی می‌توان وارد آن‌ها شد.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: Ramezan Zeziyardi)

بقعه آرامگاه، بنایی کوشک‌مانند است که محل مزار شاهزاده حسین (ع) در میان ضریحی نفیس به شمار می‌رود. انواع هنر اسلامی ایرانی از کاشی‌های خشتی هفت‌رنگ تا آینه‌کاری را می‌توانید در اینجا به نظاره بنشینید. ضمن اینکه، ازاره‌هایی از جنس کاشی با نقش گل‌وبته برجسته در بقعه خودنمایی می‌کنند که به دوره صفویه تعلق دارند.

حرم از داخل ۱۲ ضلع دارد که در چهار طرف آن چهار رواق ساخته شده است و امکان ورود زائران از ایوان و رواق شمالی وجود دارد. گنبدخانه‌ در میان چهار ایوان قرار گرفته و طرح آن از نوع گنبدهای صفوی است. در گنبد نیز می‌توان هنر زیبای کاشی‌کاری را مشاهده کرد. هم‌زمان که مشغول تماشای گنبد هستید، نگاهی به سقف بقعه بیندازید که مزین به آیاتی از سوره جمعه با خط نسخ و رنگ طلا و آینه‌کاری است.

در بخش غربی و شرقی بقعه، دو رواق احداث شده است که به نام‌های بالاسر و پایان‌پا معروف هستند و گچ‌بری و کاشی‌کاری زینت‌بخش آن‌ها شده‌اند. در بخش شرقی می‌توانید از آرامگاه سه تن از علمای قرن ۱۳ قزوين بازدید کنید.

چهار در ورودی در حرم وجود دارد که در جنوبی خاتم‌ کاری است و درهای شرقی و غربی ساده هستند. در شمالی با سه متر ارتفاع، دو متر عرض و ۱۲ سانتی‌متر قطر، زیباترین در حرم به حساب می‌آید که به فرمان شاه تهماسب در سال ۹۳۸ هجری شمسی از چوب بسیار محکم ساخته شد. این در با هنر منبت‌کاری تزیین شده است و بر بالا و پایین آن نام‌های مبارک پیامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار (ع) به خط نسخ دیده می‌شود.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: arash M)

در ابتدا مزار امامزاده در صندوقی چوبی به طول، عرض و ارتفاع دو متر قرار داشت که از شاهکارهای هنر منبت‌کاری به شمار می‌رفت. سپس ضریح نقره‌ای جایگزین آن شد. ظریف و زیبایی ضریح چوبی در حدی بود که می‌گویند ناصرالدین شاه پس از مشاهده آن گفته بود:

اگر صندوقی سه برابر آن از زر ناب می‌ساختند (صندوق را با طلایی خالص معادل سه برابر وزن آن می‌ساختند)، از ضريح کنونی ارزان‌تر تمام می‌شد.

استاد حسن بن عماد مشهور به فخر زرندی در سال ۸۰۶ هجری قمری اوج هنر خود را روی این صندوق چوبی به نماش می‌گذارد. دو ردیف کتیبه به خط نسخ در چهار طرف صندوق کار شده است که کتیبه جنوبی توضیحاتی در مورد شجره شاهزاده حسین (ع) و زمان وفات وی می‌دهد. در بخش شرقی چند دعا و سلام بر ۱۴ معصوم حک شده است. کتیبه‌ای شامل شهادتين، آيه‌الکرسی و بخشی از سوره‌های مبارکه فتح و محمد (ص) و همچنين نام فخرالدين حسن زرندی و تاريخ اتمام ضريح نیز روی صندوق دیده می‌شود.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس:sajad ali)

• برای بازدید از امامزاده می‌توانید از اذان صبح تا اواخر شب مراجعه کنید.
• امامزاده حسین مانند دیگر مکان‌های مذهبی ایران، آداب ویژه‌ای برای ورود دارد که باید در زمان حضور در این مکان آن‌ها را رعایت کنید.
• با فرارسیدن محرم، بسیاری از هئیت‌های عزاداری قزوین به این امامزاده می‌آیند و شوروحال دیگری به آن می‌بخشند.
• آب‌انبار سردار بزرگ، حمام بلور (موزه سنگ)، مسجد جامع قزوین، آب‌انبار مسجد جامع و کاخ چهلستون قزوین از جمله جاذبه‌های نزدیک به امامزاده هستند که بازدید از آن‌ها خالی از لطف نخواهد بود.

نویسنده: پریسا همایونی/ بازنویسی: صدیقه شجاعی