آتشکده زرتشتیان کرمان (موزه مردم شناسی زرتشتیان)

آتشكده‌های بسیاری در ایران ساخته شده‌اند كه برخی از آن‌ها همچنان پابرجا هستند؛ از جمله آتشکده زرتشتیان کرمان که آخرین آتشکده این استان به حساب می‌آید. آتشکده و موزه مردم‌شناسی زرتشتیان بدون هیچ رقیبی تنها موزه مردم‌شناسی جامعه زرتشتیان جهان محسوب می‌شود که بسیار دیدنی و پر مخاطب است. این تنها مزیت آتشکده نیست و زمانی که برای دیدن این مکان می‌روید، به شهادت موبدان و تاریخ‌نویسان، آتشی که در آتش‌دان کهن آن وجود دارد، همان آتش مقدس و پاک چند هزار ساله‌ای است که از معبد ورهرام هندوستان به ایران منتقل شده است.

آتشکده زرتشتیان از جاهای دیدنی کرمان است که در خیابان زریسف (شهدا)، ابتدای خیابان برزو آمیغی قرار دارد. آتشکده در باغ مصفایی واقع شده که قبلا منزل مسکونی جهانگیر اشیدری بوده و با تغییراتی به‌صورت آتشکده در آمده است.

• آدرس: استان کرمان، شهر کرمان، میدان مشتاقیه، خیابان زریسف (شهدا)، ابتدای خیابان برزو آمیغی (نمایش روی نقشه)

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: امیررضا تقوی)

با این حال، بازدید از موزه زرتشتیان کرمان در حال حاضر (مهر ۱۴۰۰) به‌دلیل شیوع کرونا امکان ندارد و موزه تعطیل است.

آتشکده زرتشتیان در سال ۱۳۰۳ هجری شمسی در زمان حکومت پهلوی بنیان‌ نهاده شد. بنای آتشکده، از آجر است که بر سردر آن سه کلمه «همت، هوخت و هورشت» به‌معنای اندیشه، گفتار و کردار نیک نقش بسته است.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: Mehrdad B)

بازدید از آتشکده زرتشتیان که آتش مقدسی در آتش‌دان آن شعله ور است؛ امکان آشنایی با رسم‌های مذهبی زرتشتیان را برای علاقه‌مندان فراهم می‌کند. این آتش بر اساس نظر موبدان زرتشتی، همان آتش چند هزار ساله‌ای است که از هند به آتشکده محله شهر و از آنجا در روز سروش از ماه شهریور ۳,۶۵۲ یزدگری به این آتشکده انتقال یافته است. به‌گفته موبد آتشکده هر بار که بناها تخریب شده است و زرتشتیان در شرایط مختلف میعادگاه و نیایشگاه‌ خود را جا‌به‌جا کرده‌اند، آتش به مکان دیگری منتقل می‌شد. آتش درون آتشکده نیز از پیش از دوره ساسانیان روشن نگه داشته شده است.

آتشکده کرمان در تاریخ ۱۰ مهر ۱۳۸۰ هجری شمسی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید و در حال حاضر، بزرگ‌ترین مکان اجتماعی بهدینان کرمان است و علاوه بر بازدیدکنندگان زرتشتی سالانه بیش از ۱۰ هزار گردشگر از این محل بازدید می‌کنند.

علاقه‌مندان می‌توانند از موزه مردم‌شناسی زرتشتیان کرمان نیز دیدن کنند که بعدها در کنار آتشکده ساخته شد و به‌عنوان تنها موزه مردم‌شناسی زرتشتیان در جهان شناخته می‌شود. این موزه شامل بخش‌های مجزایی است که اشیای جمع‌آوری شده توسط پایه‌گذاران موزه و میراث فرهنگی وقت در آن‌ها نگهداری می‌شود.

منبع عکس: سایت trekearth.com (عکاس: Mehrdad Tadjdini)

جمشید خدارحم نرسی آبادی که از تاجران زرتشتی مقیم بمبئی بود، مدتی در کرمان اقامت داشت. این شخص نیکوکار برای تجارت بین بمبئی و ایران، از شهرهای سیستان، کرمان، یزد و تهران می‌گذشت و در نقاط مختلف آثار خیری از خود بر جای گذاشت. در کرمان نیز به این فکر افتاد تا مسافرخانه‌ای برای رهگذران زرتشتی احداث کند تا هر زمان هم‌کیشی مانند خودش مجبور به اقامت در این شهر می‌شود، بتواند در آن استراحت کند.

ایشان با این نیت آماده خرید مکانی مناسب در یکی از محله‌های زرتشتی‌نشین شد و باغی که مقابل مدرسه بزرگ ملی زرتشتیان بود، نظرش را جلب کرد. او سه دانگ از این باغ را خریداری کرد و در آن آتشکده و نمازگاه ساخت تا زرتشتیان بتوانند نیایش پروردگار را به‌جای آورند. به این ترتیب، طبق وقف‌نامه موجود، آتشکده در تاریخ ۱۳۰۳ هجری شمسی بنا شد. جمشید خدارحم و دیگر صاحب باغ کل ۶ دانگ آن را وقف جماعت کرده و سند آن را به انجمن جوانان زرتشتیان کرمان واگذار کردند.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: حمید علیزاده)

بنای اولیه این آتشکده در زمینی به مساحت چهار هزار مترمربع ساخته شد و بعدها با همت ده‌ها نفر از زرتشتیان، مساحت این مکان به هشت هزار متر مربع افزایش یافت. اکنون آتشکده مذکور شامل سالن اجتماعات، سالن ناهارخوری، ساختمان کتابخانه، مرکز کامپیوتر، مرکز پشتیبانی سایت انجمن و موزه مردم‌شناسی زرتشتیان ایران، دبیرخانه انجمن، سالن کنفرانس هیئت مدیره و ساختمان آموزشی جهت کلاس‌های دینی است که همگی آن‌ها توسط انجمن زرتشتیان کرمان اداره می‌شود.

موزه زرتشتیان کرمان یکی از جذاب‌ترین دیدنی‌های استان کرمان است که ساخت آن در دهه ۱۳۷۰ به کوشش بهدینان فرزانه، هرمزدیار اشیدری و مهیندخت سیاوشیان شروع شد و در سال ۱۳۸۰ پایان یافت. این موزه در جشن تیرگان، سال ۳,۷۴۳ یزدگردی مصادف با دهم تیرماه ۱۳۸۴ هجری شمسی به‌طور رسمی توسط رییس سازمان میراث فرهنگی وقت افتتاح شد.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: حمید علیزاده)

در کنار ساختمان آتشکده زرتشتیان کرمان، موزه مردم‌شناسی زرتشتیان بنا شده است. ساختمان اين موزه توسط مهين‌دخت سياوشيان ساخته و وقف موزه شد. اشیای موزه در دو طبقه نگهداری می‌شوند که یک طبقه مربوط به لوازم آشپزی، کتیبه‌ها، لباس‌های مخصوص زرتشتیان و کتاب‌های قدیمی است و طبقه دیگر به عکس‌های قدیمی اختصاص دارد. بین این دو طبقه فضای پلکانی قرار گرفته است که لوازم‌خانگی و لوازم کشاورزی در آن نگهداری می‌شود.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: احسان احسان)

در هر بخش از موزه مردم‌شناس کرمان، اشیایی به نمایش در آمده است که جنبه‌های مختلف آداب و رسوم زرتشتیان را نشان می‌دهد. لوازم داخل موزه که با کمک خانواده‌های زرتشتيان تهيه شده‌اند، شامل وسایل خانه، لوازم مورد نیاز برای روشنایی و آشپزی است و تفاوت چندانی با لوازم مسلمانان ندارد. از قدیمی‌ترین اشیای این موزه می‌توان به یک جلد کتاب دست‌نویس گاتاها اشاره کرد که قدمت آن به بیش از ۲۰۰ سال می‌رسد و همچنین آتشدانی دستی در این محل به چشم‌ می‌خورد که تاریخ ۱۲۰۷ روی آن حک شده است.

لباس‌های زنانه‌ای با قدمت ۵۰ تا ۱۵۰ سال در این موزه وجود دارد که در اسناد هخامنشی تا ساسانی دیده می‌شود و گویای پوشش زنان زرتشتی است. مخنا، لچک، چارقد، کت، پیراهن و شلوار گلدوزی‌شده از انواع لباس‌های زنانه‌ای است که در موزه زرتشتیان نگهداری می‌شود. همچنین فرتورهای انجمن ناصری زرتشتیان کرمان و رفسنجان و فرتورهای افراد سرشناسی همچون ارباب کیخسرو شاهرخ، میرزا برزو آمیغی، کشور خانم و پوراندخت در بخش فرتور و اسناد موزه زرتشتیان در معرض نمایش گذاشته شده است.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: حمید علیزاده)

علاوه بر این، در بخشی از موزه انواع آتشدان‌های زرتشتیان، روغن‌سوز، پیه‌سوز و چراغ لاله قرار دارد. یکی دیگر از اشيای ارزشمند اين موزه، عکسی از مجلس شورای ملی در زمان حکومت قاجار است که کيخسرو و شاهرخ از نمایندگان زرتشتی کرمان در مجلس، در این عکس حضور دارند.

نویسنده: بهاره غنچه/ بازنویسی: صدیقه شجاعی